"Házirgi qaraqalpaq ádebiy tili (morfologiya)" - páni boyınsha lekciya tekstleri

Ushbu kitob o'zbek tilshunosligida qoraqalpoq tili morfologiyasini, xususan so'z yasalishini, mavzusi bo'yicha chuqur tahlil qiladi. Unda so'z yasalishining turli usullari, morfema, so'zning tuzilishi, grammatik kategoriya va so'z turkumlarining shakllanishi kabi muhim jihatlar batafsil yoritilgan. Kitobda nazariy bilimlarni amaliy mashqlar bilan mustahkamlashga alohida e'tibor qaratilgan. Mualliflar ushbu asarda qoraqalpoq tilining boy leksik va grammatik imkoniyatlarini ochib berishga harakat qilganlar.

Asosiy mavzular

So'z yasalishi va uning turlari: So'z yasalishining o'rganilish obyekti, maqsadi va vazifalari, boshqa fanlar bilan bog'liqligi. So'z yasalishining asosiy usullari: morfema yordamida, so'z qo'shish, qisqartirish va boshqa usullar. So'z yasalishining leksik-semantik va leksika-sintaktik usullari.
Morfema va uning turlari: Morfemikaning o'rni, morfemaning o'zi va uning turlari (tub morfema, yordamchi morfema), ularning o'ziga xos xususiyatlari. Yordamchi morfemalarning tasnifi (so'z yasovchi, shakl yasovchi, o'zgartiruvchi). Grammatik va negrammatik morfemalar. Yordamchi morfemalarning joylashishi va tasnifi (suffiks, postfiks, qo'shimcha). Affiksoidlar. Yordamchi morfemalar asosidagi sinonimiya, antonimiya va omonimiya hodisalari.
So'zning tubi: So'zning tubi va uning turlari (ildizli, ildizsiz). Oddiy va qo'shma tublar. Yaratuvchi tub. So'zning morfologik tuzilishi va tarixiy o'zgarishlar. So'z yasalishining tuzilishi.
So'z yasalish usullari: So'z yasalishi usullarining umumiy tushunchasi. Morfema usuli (affiksatsiya, so'z qo'shish, so'z qo'shish va affiksatsiya, qisqartirish). Morfemasiz usul (leksik-semantik, leksika-sintaktik).
Lug'at tarkibining morfologik xususiyatlari: Lug'at tarkibining leksik-semantik xususiyatlari. Lug'atning ma'noviy tasnifi (ko'rsatish, siltash, o'zlik, jamlash, belgilash, belgısizlik, qiyoslash-qayta bog'lanish, umumiy lug'atlar). Lug'atlarning morfologik o'ziga xosliklari. Lug'atlarning kelish va egalik shakllari. Lug'atlarning nutqdagi o'rni.
Fe'lning shakl kategoriyasi: Fe'lning shakl kategoriyasi tushunchasi va uning turlari (asosiy, o'zlik, harakatni ifodalovchi, o'zlashma, o'zga, noaniq shakllar).
Yordamchi so'zlar: Yordamchi so'zlar haqida tushuncha. Yuklamalar, yuklamalarning turlari va ma'nolari. Yuklamalarning vazifalari. Yordamchi ravishlar. Yordamchi ravishlarning turlari va ma'nolari. Ishning bajarilishiga bog'liq yordamchi so'zlar. Qiya bog'lovchilar. Hamrohlikni bildiruvchi yordamchi so'zlar. Ko'makchi so'zlar.
Otning yasalishi: Otning yasalish usullari (affiksatsiya, so'z qo'shish). Ot yasovchi qo'shimchalar. Otning subyektiv shakllari. Qo'shma otlar va ularning turlari. Otlarning leksik-semantik usul orqali yasalishi.
Sifatning yasalishi: Sifatning yasalish usullari (affiksatsiya, so'z qo'shish). Sifat yasovchi qo'shimchalar. Murakkab sifatlar va ularning turlari. Sifatlarning leksik-semantik usul orqali yasalishi.
Fe'lning yasalishi: Fe'lning yasalish usullari (affiksatsiya, so'z qo'shish). Fe'l yasovchi qo'shimchalar. Qo'shma fe'llar. Otlashgan va sifatlashgan fe'llar. Fe'lning shakl kategoriyasi.
Qo'shimcha so'zlar (Yordamchi so'zlar): Qo'shimcha so'zlarning lug'aviy-semantik va morfologik xususiyatlari. Ularning nutqdagi o'rni va vazifalari. Yuklamalar, yuklamalarning turlari, ma'nolari va qo'llanilishi. Yordamchi ravishlar va ularning tasnifi. Ko'makchi so'zlar.