"Qaraqalpaq salt-dástúr jırları" - S.Qazaqbaev
Ushbu kitob 'Qaraqalpaq salt-da'stu'r ji'rlari' (metodikali'q qollanba) S. Qazaqbaev tomonidan tayyorlangan. Kitobda qaraqalpaq xalqining o'tmishdan buyon davom etib kelayotgan turli urf-odatlar, an'analar va marosimlar bilan bog'liq ji'rlar, ya'ni 'besik ji'ri', 'tusaw kesiw', 'su'nnetletiw', 'quda tu'siw', 'toy baslar' va 'bet ashar' kabi mavzular yoritilgan. Har bir mavzu xalq ijodiyotining boyligini, uning tarbiyaviy ahamiyatini va zamon davomida qanday o'zgarishlarga uchraganligini ko'rsatib beradi. Kitob o'zbek va qoraqalpoq xalqlarining madaniy merosini o'rganuvchilar, tadqiqotchilar va keng kitobxonlar ommasi uchun foydali manba bo'lib xizmat qiladi.
Asosiy mavzular
- Kirisiw: Ushbu kitobning kirish qismida qoraqalpoq xalqining urf-odat va an'analarini o'rganishning ahamiyati, milliy qadriyatlarni saqlash va keyingi avlodlarga yetkazishning zarurligi ta'kidlanadi. Xalqning diniy, axloqiy tarbiyasida urf-odatlarning roli, xususan, o'tmishdan bizgacha yetib kelgan marosimlar, ular bilan bog'liq ji'rlarning tarbiyaviy ahamiyati yoritiladi.
- Qaraqalpaq salt-da'stu'r ji'rlari: Kitobning asosiy qismi qoraqalpoq xalqining urf-odat va an'analariga bag'ishlangan. Bunda ayniqsa, inson hayotining muhim bosqichlarida, ya'ni tug'ilishdan tortib, to'ylargacha, hatto o'lim marosimlarigacha bo'lgan ji'rlar tahlil etiladi. Bu ji'rlar orqali xalqning dunyoqarashi, axloqiy qimmatlari, tarbiya usullari va ijtimoiy hayotidagi o'ziga xos jihatlar namoyon bo'ladi.
- Tusaw kesiw: Bu mavzuda bolaning ilk qadamlarini tashlashi bilan bog'liq bo'lgan 'tusaw kesiw' marosimi va shu marosim bilan aytiladigan ji'rlar haqida so'z boradi. Tusaw kesish marosimining maqsadi, uning psixologik va ijtimoiy ahamiyati, shuningdek, ushbu marosim bilan bog'liq qo'shiqlarning mazmuni va tuzilishi tahlil qilinadi.
- Su'nnetletiw: Su'nnet to'yi' va uning bilan bog'liq bo'lgan 'su'nnetletiw' ji'rlari haqida ma'lumot beriladi. Su'nnet to'yi'ning diniy va milliy ahamiyati, bolaning yoshlikdan kelib chiqqan holda uning qi'yinchiliklari va ijtimoiy jihatlari, shuningdek, 'su'nnetletiw' qo'shiqlarning ko'rkemlik jihatlari va mazmuni yoritilgan.
- Quda tu'siw: Bu mavzu qoraqalpoq xalqining oila qurish an'analari, xususan, 'quda tu'siw' marosimi va bilan bog'liq ji'rlar haqida so'z yuritadi. Quda tu'siwning turli ko'rinishlari, uning ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy jihatlari, shuningdek, ushbu marosim bilan aytiladigan qo'shiqlarning mazmun-mohiyati tahlil qilinadi.
- Toy baslar: Kitobda 'toy baslar' ya'ni to'ylar bilan bog'liq bo'lgan marosimlar va ularda aytiladigan qo'shiqlar haqida ma'lumot beriladi. Toyning turli bosqichlari, bayramona kayfiyatni ko'taruvchi qo'shiqlar, ularning ijtimoiy va tarbiyaviy ahamiyati yoritiladi.
- Bet ashar: Ushbu mavzuda kelinning yangi oilaga kelishi bilan bog'liq bo'lgan 'bet ashar' marosimi va ushbu marosimda aytiladigan qo'shiqlar haqida so'z boradi. Bet ashar marosimining maqsadi, uning kelinga yo'naltirilgan o'gitlari, tilaklari va kelinning ham oilaga moslashishi bilan bog'liq jihatlari tahlil etiladi.