"Biologiya" 10-sinf

O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tasdiqlagan 10-sinf o‘rta ta’lim muassasalari, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari o‘quvchilari uchun mo‘ljallangan "Biologiya" darsligi. Ushbu darslikda tiriklikning turli darajalari, jumladan molekula, hujayra, to‘qima, organ, organizm, populatsiya, biogeosenoz va biosfera darajalari, shuningdek, hayotning molekulyar va hujayra darajalaridagi umumiy qonuniyatlar, organizmlarning rivojlanishi, irsiyat, evolutsiya, ekologiya, genetik muhandislik va biotexnologiya kabi muhim mavzular chuqur yoritilgan. Shuningdek, kitobda O‘zbekistonning tabiatshunos olimlarining ilmiy merosi, jumladan, jahon evolyutsiya nazariyasining asoschilari bo‘lgan olimlar – Karl Linney, J.B. Lamark, J. Kyuve, Ch. Darvin, G. Mendel, T. Morgan, A.N. Seversov, J.B. Xoldeyn va boshqalarning ilmiy ishlari va bu ishlar asosida yaratilgan nazariyalar bayon etilgan. Kitobda shuningdek, genetik muhandislik va biotexnologiyaning O‘zbekistondagi zamonaviy yutuqlari, gen muhandisligida qo‘llaniladigan fermentlar, rekombinant DNK olish, o‘simlik va hayvon irsiyatini o‘zgartirish kabi dolzarb mavzular ham batafsil yoritilgan. O‘zbekistonning genetik muhandislik va biotexnologiya sohasidagi yutuqlari hamda bu borada amalga oshirilayotgan ishlar haqida ham ma’lumot berilgan.

Asosiy mavzular

• Biologik tizimlar haqida tushuncha: Biologiya – hayot haqidagi fan, hayot mohiyati va tiriklikning o‘ziga xos jihatlari, tirik organizmlarning kimyoviy tarkibi va uning doimiyligi, uglevodlar va lipidlar, oqsillar va nuklein kislotalar kabi mavzularni o‘z ichiga oladi.
• Hayotning molekula darajasidagi umumbiologik qonuniyatlar: Hayotning molekula darajasi va uning o‘ziga xos jihatlari, tirik organizmlarning kimyoviy tarkibi va uning doimiyligi, uglevodlar va lipidlar, oqsillar va nuklein kislotalar kabi mavzularni o‘z ichiga oladi.
• Hayotning hujayra darajasidagi umumbiologik qonuniyatlar: Hayotning hujayra darajasi va uning o‘ziga xos jihatlari, moddalar almashinuvi – hujayra hayotiy faoliyatining asosi, plastik almashinuv, fotosintez, xemosintez, hujayra – tiriklikning irsiy birligi, hujayraning hayot sikli kabi mavzularni o‘z ichiga oladi.
• Hayotning organizm darajasidagi umumbiologik qonuniyatlar: Hayotning organizm darajasi va uning o‘ziga xos jihatlari, tirik organizmlarning oziqlanishga ko‘ra turlari, organizmlarning ko‘payishi, jinssiz ko‘payish, jinsiy ko‘payish, ontogenez – tirik organizmlarning individual rivojlanishi, irsiyatning umumiy qonuniyatlari, genlarning o‘zaro ta’siri, o‘zgaruvchanlikning umumiy qonuniyatlari, genetika va inson salomatligi, odamda uchraydigan irsiy kasalliklar, reproduktiv salomatlik kabi mavzularni qamrab oladi.
• Gen muhandisligi tadqiqot obyektlari va rivojlanish tarixi: Gen muhandisligi tadqiqot obyektlari va rivojlanish tarixi, gen muhandisligida qo‘llaniladigan fermentlar, rekombinant DNK olish, gen muhandisligiga asoslanib o‘simlik irsiyatini o‘zgartirish, hujayra muhandisligi asosida hayvonlar irsiyatini o‘zgartirish, gibridoma, gen va hujayra muhandisligiga asoslangan biotexnologiya, O‘zbekistonda gen muhandisligi va biotexnologiya fani yutuqlari kabi mavzularni qamrab oladi.
• Evolyutsiya: Hayotning tur va populatsiya darajasi, evolyutsiyaning sintetik nazariyasi, turlarning paydo bo‘lishi, evolyutsiyani isbotlashda molekular biologiya, sitologiya, embriologiya fanlari dalillari, solishtirma anatomiya, paleontologiya fanlari dalillari, biogeografiya fani dalillari, evolutsion o‘zgarishlarning tiplari, organik olam evolyutsiyasining asosiy yo‘nalishlari, yerda hayotning paydo bo‘lishi haqidagi nazariyalar, biokimyoviy evolutsiya nazariyasi, Arxey, proterozoy eralaridagi hayot, Paleozoy erasidagi hayot, Mezozoy, Kaynazoy eralaridagi hayot, Antropologiya – odam evolutsiyasi haqidagi fan, odam evolutsiyasining asosiy bosqichlari, odam evolutsiyasini harakatlantiruvchi kuchlar kabi mavzularni o‘z ichiga oladi.