Zarmitan oltin ma’danli hududlaridagi rudniklarda sodir boʻladigan geomexanik jarayonlarni prognozlash usullarini takomillashtirish

Ushbu dissertatsiya avtoreferati "Zarmitan oltin ma'danli hududlaridagi rudniklarda sodir bo'ladigan geomexanik jarayonlarni prognozlash usullarini takomillashtirish" mavzusida olib borilgan ilmiy tadqiqotlar natijalarini o'z ichiga oladi. Unda kon bosimining dinamik ko'rinishda namoyon bo'lishini prognozlash usullarini takomillashtirish, tog' jinslari massivining geologik va geomexanik holatini baholashning zamonaviy usullarini qo'llash, neotektonik harakatlar va seysmotektonik faollik mavjud bo'lganda Zarmitan konining tog' jinslari massivida tektonik siquvchi va cho'zuvchi kuchlanishlar yo'nalishini aniqlash, hamda avtomatlashtirilgan geomexanik monitoring tizimini taklif qilish kabi masalalar o'rganilgan.

Asosiy mavzular

Kirish: Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati, jahonda konchilik sohasining zamonaviy rivoji geodinamik va geomexanik xavfli sharoitda katta chuqurliklarda joylashgan murakkab tuzilmali foydali qazilma konlarini qazib olish bilan bog'liqligi, tog' jinslari massivining holati va xossalarini prognoz qilish samaradorligini ta'minlash muhimligi, shuningdek, oltinli ruda konlarida sodir bo'ladigan geomexanik jarayonlarni prognozlash usullarini takomillashtirish nazariy va amaliy ahamiyati bayon etilgan.
Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yo'nalishlariga mosligi: Mazkur tadqiqot ishi respublika fan va texnologiyalarni rivojlantirishning VII. "Yer to'g'risidagi fanlar (geologiya, geofizika, seysmologiya va mineral xomashyolarni qayta ishlash)" ustuvor yo'nalishiga muvofiq bajarilgan.
Muammoni o'rganish darajasi: Tog' jinslari massivlarining kuchlanish-deformatsiyalanish holatini baholash usullari va vositalarini yaratish va qo'llash rivojiga ko'plab chet ellik va mahalliy olimlar o'z hissalarini qo'shganlar. Lekin, kon bosimining dinamik ko'rinishda namoyon bo'lishini nazariy o'rganish va boshqa geomexanik muammolarni hal qilish uchun ko'pincha raqamli usullar, ayniqsa cheklangan unsurlar usuli qo'llanilmoqda.
Tadqiqotning maqsadi: Murakkab seysmotektonik sharoitlarda konchilik ishlarini loyihalashtirish va rivojlantirishni rejalashtirish bosqichlarida kon massivida sodir bo'ladigan geomexanik jarayonlarni prognoz qilish usullarini takomillashtirish.
Tadqiqotning vazifalari: Oltinli ruda konlarini yer osti usulida qazib olishda geomexanik jarayonlarni prognoz qilish usullarining hozirgi holatini o'rganish; tog' jinslari massivining har xil tarkibiy shakllanish shartlarini baholash; kon lahimlari atrofidagi kuchlanish-deformatsiyalanish holatini o'rganish; oltinli ruda konlarini yer osti usulida qazib olish sharoitida kon bosimining dinamik ko'rinishda namoyon bo'lishini prognoz qilish usullarini takomillashtirish.
Tadqiqotning obyekti va predmeti: Obyekti: Zarmitan va G'ujumsoy oltinli ruda konlari hududlaridagi geologik muhit, shuningdek konchilik ishlari natijasida kuchlanganlik maydonlarining o'zgarishi holati. Predmeti: Tog' jinslari massivining tabiiy kuchlanish holati va kon bosimining dinamik ko'rinishda namoyon bo'lishidagi ta'siri.
Tadqiqotning usullari: Geomexanik jarayonlarni baholash bo'yicha laboratoriya va kon sharoitidagi ma'lumotlarni umumlashtirish, tajriba amallari, cheklangan unsurlar usuli, fazoviy-nuqtaviy matematik modellashtirish kabi usullar qo'llanilgan.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Tog' jinslarining xilma-xil tuzilmali modeli asosida kon massividagi darzlilik xossalarining miqdor va sifat ko'rsatkichlarini inobatga olgan holda, oltinli ruda konlaridagi tabiiy kuchlanish maydonining shakllanish qonuniyatlariga ta'sir etuvchi omillar baholangan; Zarmitan oltinli ruda konlaridagi ruda tanasi va tog' jinslari massivlari tuzilmasining xilma-xilligi va tog' jinslari xossalarining anizotropiyasini belgilab beruvchi uchta tektonik darzlik tizimlari bilan tavsiflanganligi asoslangan; chuqurlashgan gorizontlari massivida kuchlanish-deformatsiyalanish holatining shakllanish qonuniyatlari geodinamik rayonlashtirish va fazoviy-nuqtaviy matematik modellashtirish asosida aniqlangan; Zarmitan oltinli ruda konlari sharoitida kon bosimining dinamik ko'rinishda namoyon bo'lishini prognoz qilish usullari takomillashtirilgan va avtomatlashtirilgan tizimi ishlab chiqilgan.
Tadqiqotning amaliy natijalari: Massivdagi kuchlanish-deformatsiyalanish holatini baholash usullari "Navoiy kon-metallurgiya kombinati" AJga qarashli Zarmitan oltinli ruda konida joriy etilgan; kon lahimlarida kon bosimining dinamik ko'rinishda namoyon bo'lishini prognoz qilishning takomillashtirilgan kompleks usuli "Navoiy kon-metallurgiya kombinati" AJning G'ujumsoy konida konchilik ishlarini loyihalash va rejalash bosqichlarida joriy etilgan.
Tadqiqot natijalarining ishonchliligi: Olingan tadqiqot natijalarining ishonchliligi Zarmitan va G'ujumsoy oltin rudasini qazib oladigan rudniklarning chuqurlashgan gorizontlaridagi konchilik ishlari olib boriladigan hududlarda paydo bo'ladigan geodinamik va geomexanik jarayonlarni baholashda amalda olingan ko'rsatkichlar bilan tasdiqlangan.
Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati: Ilmiy ahamiyati: mavjud tektonik kuchlanishlarning hal qiluvchi rolini aniqlash, Zarmitan oltinli ruda konlari hududlaridagi konlarni yer osti usulida qazib olish sharoitida kon bosimining dinamik ko'rinishda namoyon bo'lishini baholash, tog' jinslari massividagi tuzilmaning xilma-xilligi va tog' jinslari xossalarining anizotropiyasini belgilab beruvchi uchta tektonik darzlik tizimlari bilan tavsiflanishi hamda chuqurlashgan konchilik ishlari gorizontlari massivida kuchlanish-deformatsiyalanish holatining shakllanish qonuniyatlari geodinamik rayonlashtirish va fazoviy-nuqtaviy matematik modellashtirish negizida baholash va kon bosimining dinamik ko'rinishda nomoyon bo'lishini prognoz qilish usullarini takomillashtirish. Amaliy ahamiyati: kon massivining strukturaviy tuzilishi, ularning geodinamik va geomexanik holatini baholashning zamonaviy usullarini qo'llash kon bosimining dinamik koʻrinishda nomoyon boʻlishini yer qa'ridagi tektonik bloklarda kuchlanish maydonlarining shakllanish qonuniyatlarini hisobga olgan holda fazoviy-nuqtaviy matematik modellashtirish asosida baholash, yer osti boyliklarini o'zlashtirish jarayonida sanoat xavfsizlik talablarini ta'minlashga erishilganligi.
Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: Oltinli ruda konlarini yer osti usulida qazib olishda kon bosimining dinamik ko'rinishda namoyon bo'lishini prognozlash usullari boʻyicha olingan ilmiy natijalar asosida: massivdagi kuchlanish-deformatsiyalanish holatini baholash usullari "Navoiy kon-metallurgiya kombinati" AJga qarashli Zarmitan oltinli ruda konida joriy etilgan; kon lahimlarida kon bosimining dinamik ko'rinishda namoyon bo'lishini prognoz qilishning takomillashtirilgan kompleks usuli "Navoiy kon-metallurgiya kombinati" AJning G'ujumsoy konida konchilik ishlarini loyihalash va rejalash bosqichlarida joriy etilgan.
Tadqiqot natijalarining aprobatsiyasi: Mazkur tadqiqotning natijalari 4 ta respublika va 4 ta xalqaro ilmiy-amaliy anjumanlarda aprobatsiyadan o'tkazilgan.
Tadqiqot natijalarining e'lon qilinganligi: Dissertatsiya mavzusi boʻyicha jami 21 ta ilmiy ish chop etilgan, jumladan, 1 ta monografiya, Oʻzbekiston Respublikasi Oliy attestatsiya komissiyasi tomonidan doktorlik dissertatsiyalari asosiy natijalarini chop etish tavsiya etilgan ilmiy nashrlarda 6 ta maqola, shundan 3 ta respublika hamda 3 ta xorijiy jurnallarda nashr etilgan.
Dissertatsiyaning tuzilishi va hajmi: Dissertatsiya tarkibi kirish, to'rtta bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati va ilovalardan iborat. Dissertatsiyaning hajmi 119 betni tashkil etgan.
Asosiy mazmun: Kirish qismida tadqiqotlarning dolzarbligi va zarurati, maqsad va vazifalar belgilangan, ob'yekt va predmet tavsiflangan. Birinchi bobda so'nggi o'n yilliklarda konchilik fanlari tadqiqoti va amaliyotining dolzarb muammosi sifatida shakllangan kon bosimining dinamik ko'rinishda namoyon bo'lishi masalalari tahlil qilingan. Ikkinchi bobda geologik va geodinamik holatlar, oltinli ruda konlarini qazib olishda kon-texnik va geologik sharoitlar tahlil qilingan. Uchinchi bob kon bosimining dinamik ko'rinishda namoyon bo'lishini o'rganish usullariga bag'ishlangan. To'rtinchi bob kon bosimining dinamik ko'rinishda namoyon bo'lishini prognoz qilish usullarini takomillashtirish masalalariga bag'ishlangan.