O'zbekistonning janubiy hududlarida ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy jarayonlar tarixi (1920–1945-yy.)

Ushbu doktorlik dissertatsiyasi avtoreferati O'zbekistonning janubiy hududlarida 1920-1945 yillarda ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy jarayonlar tarixini ilmiy-nazariy, metodologik asoslari va tarixshunoslik nuqtai nazaridan tahlil qiladi. Tadqiqotda Buxoro Xalq Respublikasi (BXSR) yillaridagi ijtimoiy-iqtisodiy o'zgarishlar, ta'lim va madaniyat tizimidagi yangiliklar, shuningdek, Ikkinchi jahon urushi davridagi aholining ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayoti o'rganiladi. Ushbu davrda amalga oshirilgan siyosiy-iqtisodiy islohotlar, jamoalashtirish, quloqlashtirish, madaniy-ma'rifiy muassasalarning roli, urush davridagi ijtimoiy ahvol va ularning oqibatlari atroflicha tahlil qilingan. Dissertatsiyada ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy jarayonlarning o'ziga xos jihatlari, bu sohalardagi muammolar va ularning yechimlari aniqlangan. Tadqiqotning ilmiy yangiligi va amaliy ahamiyati, xulosalari va tavsiyalari ham bayon etilgan.

Asosiy mavzular

KIRISH: Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati, respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yo'nalishlariga mosligi, mavzu bo'yicha xorijiy tadqiqotlar sharhi, mavzuning o'rganilganlik darajasi, dissertatsiya bajarilgan ilmiy-tadqiqot ishlari bilan bog'liqligi, maqsad va vazifalari, obyekti va predmeti, ilmiy yangiligi va amaliy natijalari, asosiy tadqiqot usullari, olingan natijalarning ishonchliligi hamda ularning nazariy va amaliy ahamiyati ochib berilgan.
I bob: "Ilmiy-nazariy metodologiyasi, manbashunosligi va tarixshunosligi": Ushbu bobda mavzuning metodologik asoslari, manbashunosligi va tarixshunosligi tahlil etilgan. O'zbekistonning markaziy va janubiy hududlarida joylashgan arxiv hujjatlaridan keng foydalanilgan. Davriy nashrlarda e'lon qilingan maqolalar muhim ahamiyatga ega bo'lib, voqea zamondoshlari va guvohlarining qarashlarini o'zida aks ettirishi bilan qimmatli hisoblanadi. Og'zaki tarix ma'lumotlaridan, asosan, ikkinchi jahon urushi ishtirokchilari faoliyati bilan bog'liq ma'lumotlarni o'rganishda foydalanilgan. Dissertatsiya mavzusiga oid adabiyotlar uch guruhga bo'lingan holda tahlil etilgan: 1. Sovet davri adabiyotlari. 2. Mustaqillik davri adabiyotlari. 3. Xorijiy tadqiqotlar.
II bob: "1920-1924-yillarda Qashqadaryo va Surxondaryo hududlaridagi ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy jarayonlarning tarixiy tahlili": Ushbu bobda BXSR boshqaruvi yillarida Qashqadaryo va Surxondaryo hududlari ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy jarayonlarining tarixiy tahlili berilgan. Unda iqtisodiy hayotdagi oʻzgarishlar, agrar siyosat, sanoat, hunarmandchilik, ijtimoiy hayot, ta'lim va madaniy-ma'rifiy muassasalar faoliyati, ularning holati atroflicha o'rganilgan. Aholi yashash sharoitining og'ir ahvolda bo'lganligi, yuqumli kasalliklarning tarqalganligi, tibbiyot muassasalarining yetishmasligi kabi muammolar ko'rsatib o'tilgan.
III bob: "1925–1941-yillarda Oʻzbekiston janubida ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy hayotdagi oʻzgarishlar va muammolar": Uchinchi bobda iqtisodiy hayotdagi tub oʻzgarishlar, milliy hududiy chegaralanish siyosatining amalga oshirilishi, Buxoro Xalq Respublikasining tugatilishi, O'zbekiston SSRning tashkil topishi, ijtimoiy hayotdagi oʻzgarishlar, jumladan, xotin-qizlarning ijtimoiy mehnatga jalb qilinishi, ta'lim tizimidagi o'zgarishlar va madaniy-ma'rifiy muassasalarning faoliyati tahlil qilingan. Shuningdek, aholining ijtimoiy ahvoli, sog'liqni saqlash tizimi va ta'lim sohasidagi muammolar ham ko'rsatib o'tilgan.
IV bob: "Ikkinchi jahon urushi yillarida Oʻzbekiston janubiy hududlarida ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy hayot": To'rtinchi bob Ikkinchi jahon urushi yillarida janubiy hududlar aholisining ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayotidagi oʻzgarishlarni oʻrganadi. Unda urushning iqtisodiyotga ta'siri, sanoat, qishloq xoʻjaligi, ijtimoiy ahvol, ta'lim va madaniyat sohalaridagi oʻzgarishlar, aholining urush davridagi ahvoli, jumladan, harbiy xizmatchilar oilalariga koʻrsatilgan yordamlar tahlil qilingan. Davlatning ijtimoiy himoya tizimi, sanoatning front ehtiyojlari uchun yoʻnaltirilishi, qishloq xoʻjaligini rivojlantirish choralari, aholining fidokorona mehnati o'z ifodasini topgan.
XULOSA: Dissertatsiya yakunida 1920–1945 yillarda Oʻzbekistonning janubiy hududlarida ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy jarayonlar tarixiga doir quyidagi xulosalarga kelingan: Buxoroda amirlik tuzumining ag'darilishi, BXSRning tuzilishi va uning murakkab ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlari, yangi hukumatning iqtisodiy islohotlari, qishloq xoʻjaligiga e'tiborni qaratilishi, ijtimoiy tenglikka erishishga qaratilgan siyosat, ta'lim va madaniyat sohasidagi oʻzgarishlar, sog'liqni saqlash tizimida amalga oshirilgan islohotlar, yer-suv islohoti va uning oqibatlari, ijtimoiy hayotdagi oʻzgarishlar, xotin-qizlarning ijtimoiy mehnatga jalb etilishi kabi muhim jihatlar aniqlangan. Shuningdek, ushbu davrdagi muammolar va kamchiliklar ham ko'rsatib o'tilgan.