Janubiy-gʻarbiy hisor togʻ tizmasi sharoitida AMYGDALUS COMMUNIS L. ning nav va shakllarini tanlash, koʻchatlarini yetishtirish

Ushbu dissertatsiya «Amygdalus communis L.» (oddiy bodom)ning Janubiy-Gʻarbiy Hisor togʻ tizmasi sharoitida nav va shakllarini tanlash, ularni koʻchatlarini yetishtirish texnologiyasini ishlab chiqishga bagʻishlangan. Tadqiqotda bodomning bioekologik xususiyatlari, yongʻoq va barglarining morfologik koʻrsatkichlari, kimyoviy tarkibi, qurgʻoqchilikka chidamliligi, hosildorligi, urugʻlarini koʻpaytirish va yetishtirish usullari oʻrganilgan. Toshkent davlat agrar universiteti huzuridagi ilmiy kengash tomonidan tasdiqlangan ushbu ishda yangi nav va shakllarni tanlash, ularni koʻpaytirish va yetishtirish boʻyicha ilmiy asoslangan tavsiyalar ishlab chiqilgan.

Asosiy mavzular

• Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zaruriyati: Dunyo oziq-ovqat sanoatida, xalq tabobatida va rasmiy meditsinada bodom – Amygdalus communis L. yongʻoqmevasining ahamiyati, dunyo boʻyicha uning ishlab chiqarilishi va yetishtirilishidagi yetakchi mamlakatlar haqida ma'lumot berilgan. Insonlar talabini qondirishda yuqori hosildorlikka va xoʻjalik belgilariga ega, qurgʻoqchilikka, kasallik va zararkunandalarga chidamli navlarini tanlash va koʻpaytirishning muhimligi taʼkidlangan.
• Muammoning oʻrganilganlik darajasi: Amygdalus communis L. ning bioekologik xususiyatlari boʻyicha mahalliy va xorijiy olimlar tomonidan olib borilgan ilmiy tadqiqot ishlari haqida ma'lumot berilgan. Hozirgi kunda zamonaviy texnologiyalar rivojlangan davrda yangi nav va shakllarning koʻchatlarini yetishtirishning zamonaviy usullarini ishlab chiqish zarurati koʻrsatilgan.
• Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: Tadqiqotning maqsadi Janubiy-Gʻarbiy Hisor togʻ tizmasi sharoitida bodomning qimmatli xoʻjalik belgilariga ega boʻlgan nav va shakllarini tanlash, tanlangan nav va shakllarining koʻchatlarini yetishtirish usullarini ishlab chiqishdan iborat. Vazifalar sifatida bodomning nav va shakllarini morfologik koʻrsatkichlarini baholash, kimyoviy tarkibini aniqlash, qurgʻoqchilikka bardoshligini va hosildorligini aniqlash va tanlash, urugʻlarini ekishga tayyorlash usullarini aniqlash, koʻchat yetishtirishda payvandlash usullarini aniqlash hamda in vitro usulida koʻchatlarini yetishtirish texnologiyasini ishlab chiqish belgilangan.
• Tadqiqot natijalarining ilmiy yangiligi va amaliy ahamiyati: Tadqiqotning ilmiy yangiligi Oʻzbekistonning sugʻorilmaydigan yerlarida Amygdalus communis L. ning morfologik belgilari, kimyoviy tarkibi, qurgʻoqchilikka chidamliligi, hosildorligi aniqlanib baholanganligi va sifat koʻrsatkichlari yuqori boʻlgan nav va shakllari tanlab olinganligi bilan izohlanadi. Amaliy ahamiyati esa aniqlangan natijalarning xoʻjaliklar va aholi bogʻlaridan tanlab olingan nav va shakllarning koʻchatlarini yetishtirish usullarini ishlab chiqishda qoʻllanilishi bilan ifodalanadi.
• Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: Amygdalus communis L. ning nav va shakllarining koʻchatlarini yetishtirish boʻyicha olingan ilmiy natijalar asosida Qamashi va Kitob davlat oʻrmon xoʻjaliklari koʻchatzorlarida 41 ming 625 dona va 58 ming 250 dona standart koʻchat yetishtirishga erishilganligi keltirilgan.
• Tadqiqot natijalarining aprobatsiyasi va e'lon qilinganligi: Tadqiqot natijalari 7 ta ilmiy-amaliy anjumanlarda va 16 ta ilmiy ishda nashr etilganligi koʻrsatilgan.
• XULOSALAR: Janubiy-Gʻarbiy Hisor togʻ tizmasi sharoitida Amygdalus communis L. ning nav va shakllarini tanlab morfologik koʻrsatkichlari oʻrganilganda Oq poʻstloq shakli, Langar shakli, Kosmicheskiy, Qilich nusxa navlari yuqori sifat koʻrsatkichlariga ega ekanligi aniqlandi. Shuningdek, bodom yadrosida 30 dan ortiq makro va mikro elementlar mavjudligi, moy miqdori va qurgʻoqchilikka chidamliligi aniqlandi. Nav va shakllarining yongʻoqmevalari morfologik belgilari boʻyicha baholanishi natijasida Oq poʻstloq 50 ball, Langar 40 ball, Kosmicheskiy, Qilich nusxa va Yumshoq-2 39 balldan yuqori koʻrsatkichga ega ekanligi aniqlandi. Urugʻlarni stratifikatsiya qilish va kornevin bilan ishlov berish natijasida unuvchanlik oshirilgan. Iskana va kurtak payvand usullarining samaradorligi aniqlangan. In vitro usulida koʻchat yetishtirish texnologiyasi ishlab chiqilgan va uni dalaga moslashtirish boʻyicha tavsiyalar berilgan.