Alouddin Attorning naqshbandiya ta’limoti rivojidagi o‘rni
Ushbu dissertatsiya Oʻzbekistonning XV asr oʻrtalaridan boshlab Movarounnahr tasavvuf merosining, xususan, Naqshbandiya tariqati rivojlanishida Alouddin Attorning oʻrni, uning ijtimoiy-falsafiy qarashlari va ma'naviy merosining tadqiq etishga bag'ishlangan. Tadqiqotda Alouddin Attorning shaxsiyati, genealogiyasi, ta'limoti, shogirdlari va u asos solgan Chagoniyon markazi hamda uning ilmiy-falsafiy merosi atroflicha oʻrganilgan. Muallif Alouddin Attorning naqshbandiya tariqatini rivojlantirishdagi oʻrni, uning insonparvarlik va ijtimoiy-axloqiy qarashlarining zamonaviy jamiyatga ta'siri, hamda barkamol avlodni tarbiyalashdagi ahamiyati asoslab berilgan.
Asosiy mavzular
- Alouddin Attorning shaxsiyati va genealogiyasi: Dissertatsiyada Alouddin Attorning hayoti, ilmiy merosi, dunyoqarashi va tasavvufiy faoliyati hamda dunyoqarashining g'oyaviy manbalari, uning yetakchilik (murshid) faoliyati tahlil qilingan. Unga Alouddin Attorning Xoja Hasan Attor, Xoja Abdulloh imom Isfahoniy, Mavlono Husomiddin Porso, Mavlono Abu Sayyid kabi shogirdlari boʻlganligi ishonchli manbalar asosida aniqlangan.
- Naqshbandiya ta'limotiga Alouddin Attorning qo'shgan hissasi: Alouddin Attor Bahouddin Naqshbandning "Qudsiy kalimalari"ni jamlagan, naqshbandiya tariqatining tarbiya va poklanishga qaratilgan so'fiyona tajribalari, inson kamolotining ruhiy-ma'naviy yuksalish yo'llari, "irshod" va "irfon", pok qalb bilan saodat topish tamoyillarini ilgari surgan. Shuningdek, u Alouddin Attorning 27 banddan iborat Naqshbandiya ta'limotini yangi g'oyalar bilan boyitgan irfoniy-falsafiy “rashha”lari (qoidalar) tariqatdagi “pir-murid", "murshid-solik" an'analarining ma'rifiy jamiyatda “ustoz-shogird" tamoyili asosida yoshlarni kasb-hunarga oʻrgatishda, insonni kamolga yetkazishda muhim rol o'ynashi aniqlashtirilgan.
- Alouddin Attorning ijtimoiy-axloqiy qarashlari va ma'naviy merosi: Alouddin Attorning ijtimoiy murosasozlik" konsepsiyasidagi jamiyat taraqqiyotini ta'minlash tamoyillari (maslahat, kelishish, sheriklik, hamkorlik, oʻzaro yaqin qo'shnichilik, tinchliksevarlik) hamda inson ma'naviy olamini poklash, ratsional va irratsional bilish, intellektual, kreativ tafakkur, yuksak ma'rifat, mustahkam e'tiqod, adolat, bag'rikenglik, hushyorlik va vaqtni qadrlash, rizo kabi g'oyalari Yangi Oʻzbekistonda “ezgulik va insonparvarlik” tamoyiliga asoslangan ma'rifatli jamiyat barpo etish konsepsiyasiga adekvat ekanligi mantiqiy dallillangan. Alouddin Attorning ma'naviy merosidan millatlararo munosabatlar sohasida davlat siyosatini amalga oshirishda, fuqarolik jamiyati institutlarining inson manfaatlarini himoya qilishda foydalanish mumkinligi bayon etilgan.