HAYOT FAOLIOYATI VA XAVFSIZLIGI

200-500 tagacha harf

Asosiy mavzular

Sog'lom turmush tarzi va uning hayot faoliyati xavfsizligini ta'minlashdagi o'rni: Sog'lom turmush tarzining nazariy masalalari. Sog'lom turmush tarzi. Sog'lom turmush tarzining mafkuraviy asoslari. Sog'lom turmush tarsi gigiyenasi. Zararli odatlar va sog'lom turmush tarsi. Oila va uning sog'lom turmush tarzini shakllantirishdagi o'rni. Sog'lom turmush tarzi - bu avvalo qarilikka gacha bo'lgan uzoq yillarga gacha har bir kishini sog'ligini mustahkamlovchi va ta'minlovchi turmush tarzining kechishidir. Insonni sog'lom turmush tarzini kechirishini bosh ko'rsatkichi - bu avvalo uning fizik rivojlanish holati va unga bog'liq o'zini umumiy his etishi, kayfiyati, shaxsiy hayotidagi, o'qishidagi, ishida-gidagi muvaffaqiyatlari yoki muvaffaqiyatsizliklaridir. Sog'lom turmush tarzini kechirish insonni holatidagi quyidagi normalarni o'z ichiga oladi: 1) Doimiy va ongli ravishda o'z sog'lig'i haqida qayg'urish; 2) Sog'lik haqida qayg'urish oqilona, mushohadali tashkil etilishi organizmga zarar etkazmasligi, ortiqcha charchashga olib kelmasligi zarur (masalan, chiniqishda yoki davolavchi ochqish va shunga o'xshashda); 3) Insoniyat tarixida shuni ko'rsatadiki, yalqovlik va sog'lik bir-biriga mutloqa mos bo'lmаgan narsalarn hisoblanadi; Har bir inson har kuni o'z sog'ligi holatiga e'tibor ko'rsatishga o'zini majburlashi zarur; 4) Sog'likka gipodinamiya (kam harakatli turmush tarzi), alkogol, narkotik moddalarga ruju qo'yish, sigaret chekish, noto'g'ri ovqatlanish (ortiqcha ovqatlanish achchiq, sho'r yoki yog'li taomlarni tez-tez iste'mol qilish va boshqalar) kabi omillar zarar keltiradi, dam olishni bilmaslik (uzluksiz, uzоq vaqtli va tanaffussiz dam) sog'lik uchun zararlidir. Shu bilan birga har narsaga xavfsirash, qo'rqish, doimiy norozilik kayfiyati, hohishlar o'rtasidagi qarama-qarshilik, doimiy nolish, qanoatlanmaslik hissi, o'z zaharini sochishlik kayfiyati, yomonlik qilish kayfiyati, hasad va shu kabilar sog'lik uchun o'ta zararlidir. Sog'lom turmush tarzini kechirishga sezilarli ta'sir etadigan, sog'likni zarur darajada ta'minlaydigan quyidagi omillar yordam beradi: 1) Mehnatsevarlik bilan birga yaxshilanishga ishonch; 2) Hajviya va hazillarga moyillik; 3) Har bir holatga tez moslashish; 4) Yaxshilikni uzoq vaqt esda qoldirmaslik va yomon narsalarni tez unutish qobiliyati; 5) Yengil (yoqimli) charchashga toza havoda doimiy jismoniy mehnat bilan shug'ullanish; 6) Xursandchilik - sog'likning eng yaxshi do'sti, har soatda, har soniyada, kun davomida yaxshi kayfiyatda bo'lishni o'rganish; 7) Hayot va uning xursandchiliklarini ma'nisi haqidagi insonning aqliy tafakkuri, maqsad sari intilish bilan ishonch birligi har bir kishining bosh tayanchi ekanligini anglash.
Texnika xavfsizligi: Mehnat xavfsizligining asosiy masalalaridan biri ishlovchilarning xavfsizligini ta'minlash bo'yicha hisoblanadi. Zamonaviy ishlab chiqarish uni doimiy ravishda texnik jihatdan qurallantiruvchi, kimyoviy va mikrobiologik vositalardan foydalanishi, mobillashgan jarayonlarning keng qo'llanilishi bilan xarakterlanadi. Bunday sharoitlarda xavfsizlik talablarining buzilishi, baxtsiz hodisalarga olib keladigan xavfli holatlarni keltirib chiqaradi. Mehnat xavfsizligi - bu shunday mehnat sharoitki, bunda ishchilarga zararli va xavfli omillarning ta'sirini butunlay olib qolingan bo'ladi. Ishlab chiqarish sharoitida odamlar ishlab chiqarishning fizik va kimyoviy omillaridan jarohatlanadi. Ishlab chiqarishning xavfli fizik omillari harakatlanayotgan mashinalar, uskunalar himoyalanmagan ko'zg'aluvchan elementlari, harakatlanuvchi buyumlari, moddiylari, uskunalar yoki moddiylarning sirtidagi yuqori yoki pastki haroratlar, elektr setidagi xavfli kuchlanishlar, qisilgan havoning, gazning energiyasi, portlashlar, to'lqin zarbi va shunga o'xshashlar hisoblanadi. Odamlarning sog'ligi uchun ayniqsa ishlov berilayotgan materiallardan va instrumentlardan uchayotgan qismlar jiddiy xavf tug'diradi. Ishlab chiqarishning xavfli kimyoviy omillari insonga achchiq, zararli va og'rituvchi moddalarni ta'siri bilan xarakterlanadi. Kimyoviy qurollar - zaxarli kimyoviy birikmalar bo'lib, ular asosan zaxarli moddalar hisoblanadi. Kimyoviy qurollarning kuchi ularning zaxarli xususiyatiga qarab belgilanaadi. Kimyoviy qurollar himoyalanmagan odamlarni, hayvonlarni, o'simlik, er, suv, havo, inshoot, texnika va jamiki ko'rinadigan narsalarni zaxarlaydi. Bunday qurollar asosan nafas yo'li bilan ta'sir qilishi mumkin. Zaxarlovchi moddalarning kuchi uning zaxarliligi, tez ta'sir etuvchanligi va chidamliligi bilan ulchanadi. Bulardan tashqari, bunday qurolning ta'sir etish diapazoni (ko'lami) juda katta hisoblanadi.
Yong'in, yonish va portlash haqida: Yong'in xavfli holatlarda yuzaga keladi. Yong'in har qanday tabiiy yoki texnogen omillar ta'sirida yuzaga keladi. Yong'in sababchilari - bu elektr qurilmalarining nosozligi, gaz yoki boshqa qimmatli moddalar bilan reaksiyasi natijasida gaz ajralib chiqishi, elektr qismlarining shikastlanishi, noto'g'ri elektr jihozlaridan foydalanish, simlarning qisqa tutashuvi, statik elektr hosil bo'lishi va boshqalar. Yong'in oddiy o't choqishidan tortib, zilzilalar, vulqonlar portlashi, gaz va bug'larning portlashi natijasida yuzaga keladi. Yong'in natijasida odamlar, hayvonlar, o'simliklar, mol-mulklar, binolar, inshootlar, transport vositalari, aloqa tizimlari zarar ko'radi, natijada esa katta moddiy va ma'naviy zararlar yuzaga keladi. Yong'inni o'chirishda suv, ko'pik, gaz, kukun kabi turli vositalardan foydalaniladi. Yong'inni o'chirishning har bir usulini tanlashda yonayotgan moddaning xususiyatlari, uning turi, yong'inning tarqalish tezligi, yong'in zonalari va boshqa omillar hisobga olinadi.
Favqulodda vaziyatlar, ularning sabablari va undan himoyalanish choralari: Favqulodda vaziyat - bu muayyan hududda odamlar qurbon bo‘lishiga, shikastlanishiga va atrof tabiiy muhitga moddiy zarar yetkazishiga, aholining hayot faoliyati sharoitlari izdan chiqishiga olib keladigan holatdir. Favqulodda vaziyatlar tabiiy (zilzila, vulqon otilishi, ko‘chki, sel, toshqin, yong‘in, dovul, to‘fon, momaqaldiroq, chaqnash, kuchli yomg‘ir yog‘ishi, qor ko‘chkisi, qor yog‘imi, havoning ifloslanishi, yer osti suvlarining ifloslanishi, ekologik vaziyatlarning o‘zgarishi, chang va gazlar bilan ifloslanish, suv omborlari va boshqa gidrotexnika inshootlarining buzilishi) va texnogen (transport, kimyoviy, energetika, kommunal, avariyalardan, portlashlar, yong‘inlar, yer silkinishlar, vulqon otilishi natijasida) tuslarga bo‘linadi. Har bir favqulodda vaziyatdan muhofaza qilish fuqaro muhofazasining asosiy vazifasidir. Favqulodda vaziyatlarning oldini olish va ularni bartaraf etish choralari, usullari, vositalari tizimi, sa’y-harakatlari majmuini o‘z ichiga oladi. Favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish uchun dastlab aholini ogohlantirish, ularni evakuatsiya qilish, himoya inshootlariga joylashtirish, shaxsiy himoya vositalari bilan ta’minlash, zararlangan joylarni sanitariya-epidemiologik ishlovdan o‘tkazish va boshqa tadbirlar amalga oshiriladi. Bu tadbirlarning barchasi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, qonunlari, Prezident farmonlari, Vazirlar Mahkamasi qarorlari va boshqa me’yoriy hujjatlar bilan tartibga solingan.
ELEKTR XAVFSIZLIGI VA ELEKTR TOKIDAN JAROXATLANGANDA BIRINCHI YORDAM KO’RSATISH: Elektr toki insonga o‘limga olib keluvchi kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Elektrostansiyalarda ishlayotgan xodimlarning o‘ziga xos xususiyatlari bor, ular qo‘shimcha himoya vositalari va uskunalaridan foydalanadilar. Elektromagnit maydonlar ta’sirida odam organizmining o‘zgarishi va shikastlanishi mumkin. Elektr toki ta’siridan himoyalanish usullari - bu elektr uskunalarini va elektr tarmoqlaridan foydalanish qoidalarini bilish, ish joyida xavfsiz sharoit yaratish, shaxsiy himoya vositalaridan foydalanishdan iborat. Har qanday elektr toki ta’siridan himoya qilish uchun tegishli usullar va vositalar mavjud. Elektr toki ta’siridan jabrlangan odamga birinchi yordam ko‘rsatish, uni shok holatidan chiqarish, nafas olish va yurak faoliyatini tiklash, uni zararlangan zonalardan olib chiqish, zararni qoplash, shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish, o‘ziga xos xususiyatlarni bilish, mehnat xavfsizligi talablariga rioya qilish, himoya vositalaridan to‘g‘ri foydalanish kerak. Elektr toki ta’siridan zararlangan odamga birinchi yordam ko‘rsatish qoidalari shaxsiy himoya vositalaridan foydalanishni o‘rgatadi.
Yong‘in, yonish va portlash: Yong‘in-havo, bug‘ va gazlarning yonishidan iborat kimyoviy jarayon bo‘lib, bunda olov harakatlanadi. Yong‘inning sabablari ko‘p bo‘lib, jumladan elektr moslamalarining nosozligi, gaz yoki bug‘larning havoda portlovchi aralashmalar hosil qilishi, noto‘g‘ri elektr jihozlaridan foydalanish, harakatlanish davomida statik elektr hosil bo‘lishi va hokazo. Yong‘inlardan himoyalanish choralariga rioya qilish, o‘t o‘chirish vositalaridan foydalanish va jamoat tartibini saqlash muhim hisoblanadi. Yong‘in sodir bo‘lgan joyda «101» raqamiga qo‘ng‘iroq qilish zarur. Yong‘inni o‘chirishda suv, ko‘pik, kukun va boshqa vositalar ishlatiladi. Yong‘inni o‘chirish vositalarining turlari va ularning xossalari ham muhim ahamiyatga ega.
Favqulodda vaziyatlar, ularning sabablari va undan himoyalanish choralari: Favqulodda vaziyat - bu muayyan hududda odamlar qurbon bo‘lishiga, shikastlanishiga va atrof tabiiy muhitga moddiy zarar yetkazishiga, aholining hayot faoliyati sharoitlari izdan chiqishiga olib keladigan holatdir. Favqulodda vaziyatlar tabiiy (zilzila, vulqon otilishi, ko‘chki, sel, toshqin, yong‘in, dovul, to‘fon, momaqaldiroq, chaqnash, kuchli yomg‘ir yog‘ishi, qor ko‘chkisi, qor yog‘imi, havoning ifloslanishi, yer osti suvlarining ifloslanishi, ekologik vaziyatlarning o‘zgarishi, chang va gazlar bilan ifloslanish, suv omborlari va boshqa gidrotexnika inshootlarining buzilishi) va texnogen (transport, kimyoviy, energetika, kommunal, avariyalardan, portlashlar, yong‘inlar, yer silkinishlar, vulqon otilishi natijasida) tuslarga bo‘linadi. Har bir favqulodda vaziyatdan muhofaza qilish fuqaro muhofazasining asosiy vazifasidir. Favqulodda vaziyatlarning oldini olish va ularni bartaraf etish choralari, usullari, vositalari tizimi, sa’y-harakatlari majmuini o‘z ichiga oladi. Favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish uchun dastlab aholini ogohlantirish, ularni evakuatsiya qilish, himoya inshootlariga joylashtirish, shaxsiy himoya vositalari bilan ta’minlash, zararlangan joylarni sanitariya-epidemiologik ishlovdan o‘tkazish va boshqa tadbirlar amalga oshiriladi. Bu tadbirlarning barchasi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, qonunlari, Prezident farmonlari, Vazirlar Mahkamasi qarorlari va boshqa me’yoriy hujjatlar bilan tartibga solingan.
Terrorizm va uning xavfliligi: Terrorizm - bu mafkuraviy va boshqa maqsadlarga erishish uchun shaxsning hayoti, sog‘lig‘iga xavf tug‘diruvchi, mol-mulk va boshqa moddiy obyektlarning yo‘q qilinishi (shikastlantirilishi) xavfini keltirib chiqaruvchi hamda davlatni, xalqaro tashkilotni, jismoniy yoki yuridik shaxsni biron-bir harakatlar sodir etishga yoki sodir etishdan tiyilishga majbur qilishga qaratilgan, xalqaro munosabatlarni murakkablashtirishga, davlatning suverenitetini, hududiy yaxlitligini buzishga, xavfsizligiga putur yetkazishga, qurolli mojarolar chiqarishni ko‘zlab ig‘vogarliklar qilishga, aholini qo‘rqitishga, ijtimoiy-siyosiy vaziyatni beqarorlashtirishga qaratilgan, O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodеksida javobgarlik nazarda tutilgan zo‘rlik, zo‘rlik ishlatish bilan qo‘rqitish yoki boshqa jinoiy qilmishlar. Terrorizmning maqsadlari – davlat siyosatini va davlat qurilishini zo‘rlik yo‘li bilan o‘zgartirish, davlatning jamoatchilikka qarshi kurashdagi urinishlarini beqarorlashtirish va buzish, ijtimoiy va iqtisodiy masalalarni hal etish, dunyo hamjamiyatiga integratsiya qilinish qudratiga ega bo‘lgan demokratik siyosiy tuzimni yaratish va mustahkamlash bo‘yicha qabul qilinayotgan qarorlarni barqarorlashtirish va buzish, shaxsga, jamiyatga, davlatga siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy zarar keltirish. Terrorizmning turlari: Milliy, Diniy, Siyosiy, An’anaviy (bombali), Telefon, Yadroviy, Kimyoviy, Biologik, Kiberterrorizm. Terrorchilik harakatlarini amalga oshirish uchun foydalaniladigan vositalar: sovuq qurollar, o‘q otar qurollar, portlovchi moddalar, zaharlovchi moddalar, biologik agentlar, radioaktiv moddalar, yadro zaryadlari, elektromagnit impulslar tarqatuvchilar.
Yong'in, yonish va portlash: Yong'in-havo, bug' va gazlarning yonishidan iborat kimyoviy jarayon bo'lib, bunda olov harakatlanadi. Yong'inning sabablari ko'p bo'lib, jumladan elektr qurilmalarining nosozligi, gaz yoki bug'larning havoda portlovchi aralashmalar hosil qilishi, elektr qismlarining shikastlanishi, noto'g'ri elektr jihozlaridan foydalanish, simlarning qisqa tutashuvi, statik elektr hosil bo'lishi va hokazo. Yong'inlardan himoyalanish choralariga rioya qilish, o't o'chirish vositalaridan foydalanish va jamoat tartibini saqlash muhim hisoblanadi. Yong'in sodir bo'lgan joyda «101» raqamiga qo'ng'iroq qilish zarur. Yong'inni o'chirishda suv, ko'pik, kukun va boshqa vositalar ishlatiladi. Yong'inni o'chirish vositalarining turlari va ularning xossalari ham muhim ahamiyatga ega.
Gaz va chang miqdorini aniqlash: Havoning harakat tezligi sekundiga metr|sek bilan ifodalanadi. Havo harakatining tezligi 1m|sek. dan kam bo’lsa odamga sezilmaydi. Havo harakatining 1m|sek. dan ortiqroq tezliklari odamga shamol bo’lib seziladi. Shamol paydo bo’lishiga sabab atmosfera bosimi bilan havo temperaturasining notekis tarqalishidir. Havo massalari bosim yukori bo’lgan tomondan bosim past tomonga qarab yuradi. SHamol kuchiga qarab Bofort shkalasi bo’yicha taxminiy baho beriladi. (5-jadval). Shuningdek, PGF gazoanalizator yordamida havoning gazlanganligini aniqlash mumkin.
Radioaktiv nurlanishlar va ularning xossalari: Radioaktivlik - bu atom yadrosining o'zgarishi natijasida yuzaga keladigan nuklidlarning parchalanishi yoki boshqa omillar natijasida ro'y bergan o'zgarish bo'lib, uning natijasida atom yadrosining ichida ham, tashqarisida ham zarralar va energiya ajralib chiqadi. Radioaktiv nurlanishlar odam organizmining ichki a'zolariga, terisiga va kiyimiga ta'sir ko'rsatadi. Ularning ta'sir darajasi energiya, chastota va boshqa omillarga bog'liq. Radioaktiv nurlanishlar natijasida atomlar va molekulalar ionlashadi, bu esa elektr kimyoviy reaktsiyalarga olib keladi. Odam organizmining tuzilishini, funksiyalarini buzadi, hujayralar nobud bo'ladi. Atom yadrosining parchalanishi yoki boshqa zarralar ajralishi natijasida elektr energiyasi hosil bo'ladi. Bunday energiya yoki zarralar orqali nurlanishlar yuzaga keladi. Radioaktiv nurlanishlar uch turga bo'linadi: alfa-, beta-, gamma- va rentgen nurlari. Alfa nurlanishlar - bu atom yadrosining parchalanishi natijasida hosil bo'ladigan geliy atom yadrosidir. Beta nurlanishlar - bu atom yadrosining parchalanishi natijasida hosil bo'ladigan elektr va pozitron oqimidir. Gamma nurlanishlar - bu elektromagnit nurlanish bo'lib, atom yadrosining parchalanishi natijasida hosil bo'ladi. Rentgen nurlanishlar - bu elektr toki orqali hosil bo'ladi. Har bir nurlanishning o'ziga xos xususiyatlari, energiyasi, zararliligi va o'tkazuvchanlik qobiliyati bor.
Favqulodda vaziyatlar: Favqulodda vaziyatlar — bu muayyan hududda odamlar qurbon bo‘lishiga, shikastlanishiga va atrof tabiiy muhitga moddiy zarar yetkazishiga, aholining hayot faoliyati sharoitlari izdan chiqishiga olib keladigan holatdir. Favqulodda vaziyatlar tabiiy (zilzila, vulqon otilishi, ko‘chki, sel, toshqin, yong‘in, dovul, to‘fon, momaqaldiroq, chaqnash, kuchli yomg‘ir yog‘ishi, qor ko‘chkisi, qor yog‘imi, havoning ifloslanishi, yer osti suvlarining ifloslanishi, ekologik vaziyatlarning o‘zgarishi, chang va gazlar bilan ifloslanish, suv omborlari va boshqa gidrotexnika inshootlarining buzilishi) va texnogen (transport, kimyoviy, energetika, kommunal, avariyalardan, portlashlar, yong‘inlar, yer silkinishlar, vulqon otilishi natijasida) tuslarga bo‘linadi. Har bir favqulodda vaziyatdan muhofaza qilish fuqaro muhofazasining asosiy vazifasidir. Favqulodda vaziyatlarning oldini olish va ularni bartaraf etish choralari, usullari, vositalari tizimi, sa’y-harakatlari majmuini o‘z ichiga oladi. Favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish uchun dastlab aholini ogohlantirish, ularni evakuatsiya qilish, himoya inshootlariga joylashtirish, shaxsiy himoya vositalari bilan ta’minlash, zararlangan joylarni sanitariya-epidemiologik ishlovdan o‘tkazish va boshqa tadbirlar amalga oshiriladi. Bu tadbirlarning barchasi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, qonunlari, Prezident farmonlari, Vazirlar Mahkamasi qarorlari va boshqa me’yoriy hujjatlar bilan tartibga solingan.
Yong'in, yonish va portlash: Yong'in - havo, bug' va gazlarning yonishidan iborat kimyoviy jarayon bo'lib, bunda olov harakatlanadi. Yong'inning sabablari ko'p bo'lib, jumladan elektr qurilmalarining nosozligi, gaz yoki bug'larning havoda portlovchi aralashmalar hosil qilishi, elektr qismlarining shikastlanishi, noto'g'ri elektr jihozlaridan foydalanish, simlarning qisqa tutashuvi, statik elektr hosil bo'lishi va hokazo. Yong'inlardan himoyalanish choralariga rioya qilish, o't o'chirish vositalaridan foydalanish va jamoat tartibini saqlash muhim hisoblanadi. Yong'in sodir bo'lgan joyda «101» raqamiga qo'ng'iroq qilish zarur. Yong'inni o'chirishda suv, ko'pik, kukun va boshqa vositalar ishlatiladi. Yong'inni o'chirish vositalarining turlari va ularning xossalari ham muhim ahamiyatga ega.
Texnika xavfsizligi: Mehnat xavfsizligining asosiy masalalaridan biri ishlovchilarning xavfsizligini ta'minlash bo'yicha hisoblanadi. Zamonaviy ishlab chiqarish uni doimiy ravishda texnik jihatdan qurallantiruvchi, kimyoviy va mikrobiologik vositalardan foydalanishi, mobillashgan jarayonlarning keng qo'llanilishi bilan xarakterlanadi. Bunday sharoitlarda xavfsizlik talablarining buzilishi, baxtsiz hodisalarga olib keladigan xavfli holatlarni keltirib chiqaradi. Mehnat xavfsizligi - bu shunday mehnat sharoitki, bunda ishchilarga zararli va xavfli omillarning ta'sirini butunlay olib qolingan bo'ladi. Ishlab chiqarish sharoitida odamlar ishlab chiqarishning fizik va kimyoviy omillaridan jarohatlanadi. Ishlab chiqarishning xavfli fizik omillari harakatlanayotgan mashinalar, uskunalar himoyalanmagan ko'zg'aluvchan elementlari, harakatlanuvchi buyumlari, moddiylari, uskunalar yoki moddiylarning sirtidagi yuqori yoki pastki haroratlar, elektr setida xavfli kuchlanishlar, qisilgan havoning, gazning energiyasi, portlashlar, to'lqin zarbi va shunga o'xshashlar hisoblanadi. Odamlarning sog'ligi uchun ayniqsa ishlov berilayotgan materiallardan va instrumentlardan uchayotgan qismlar jiddiy xavf tug'diradi. Ishlab chiqarishning xavfli kimyoviy omillari insonga achchiq, zararli va og'rituvchi moddalarni ta'siri bilan xarakterlanadi. Kimyoviy qurollar - zaxarli kimyoviy birikmalar bo'lib, ular asosan zaxarli moddalar hisoblanadi. Kimyoviy qurollarning kuchi ularning zaxarli xususiyatiga qarab belgilanaadi. Kimyoviy qurollar himoyalanmagan odamlarni, hayvonlarni, o'simlik, er, suv, havo, inshoot, texnika va jamiki ko'rinadigan narsalarni zaxarlaydi. Bunday qurollar asosan nafas yo'li bilan ta'sir qilishi mumkin. Zaxarlovchi moddalarning kuchi uning zaxarliligi, tez ta'sir etuvchanligi va chidamliligi bilan ulchanadi. Bulardan tashqari, bunday qurolning ta'sir etish diapazoni (ko'lami) juda katta hisoblanadi.
Favqulodda vaziyatlar, ularning sabablari va undan himoyalanish choralari: Favqulodda vaziyat — bu muayyan hududda odamlar qurbon bo‘lishiga, shikastlanishiga va atrof tabiiy muhitga moddiy zarar yetkazishiga, aholining hayot faoliyati sharoitlari izdan chiqishiga olib keladigan holatdir. Favqulodda vaziyatlar tabiiy (zilzila, vulqon otilishi, ko‘chki, sel, toshqin, yong‘in, dovul, to‘fon, momaqaldiroq, chaqnash, kuchli yomg‘ir yog‘ishi, qor ko‘chkisi, qor yog‘imi, havoning ifloslanishi, yer osti suvlarining ifloslanishi, ekologik vaziyatlarning o‘zgarishi, chang va gazlar bilan ifloslanish, suv omborlari va boshqa gidrotexnika inshootlarining buzilishi) va texnogen (transport, kimyoviy, energetika, kommunal, avariyalardan, portlashlar, yong‘inlar, yer silkinishlar, vulqon otilishi natijasida) tuslarga bo‘linadi. Har bir favqulodda vaziyatdan muhofaza qilish fuqaro muhofazasining asosiy vazifasidir. Favqulodda vaziyatlarning oldini olish va ularni bartaraf etish choralari, usullari, vositalari tizimi, sa’y-harakatlari majmuini o‘z ichiga oladi. Favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish uchun dastlab aholini ogohlantirish, ularni evakuatsiya qilish, himoya inshootlariga joylashtirish, shaxsiy himoya vositalari bilan ta’minlash, zararlangan joylarni sanitariya-epidemiologik ishlovdan o‘tkazish va boshqa tadbirlar amalga oshiriladi. Bu tadbirlarning barchasi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, qonunlari, Prezident farmonlari, Vazirlar Mahkamasi qarorlari va boshqa me’yoriy hujjatlar bilan tartibga solingan.
Yong'in, yonish va portlash: Yong'in - havo, bug' va gazlarning yonishidan iborat kimyoviy jarayon bo'lib, bunda olov harakatlanadi. Yong'inning sabablari ko'p bo'lib, jumladan elektr qurilmalarining nosozligi, gaz yoki bug'larning havoda portlovchi aralashmalar hosil qilishi, elektr qismlarining shikastlanishi, noto'g'ri elektr jihozlaridan foydalanish, simlarning qisqa tutashuvi, statik elektr hosil bo'lishi va hokazo. Yong'inlardan himoyalanish choralariga rioya qilish, o't o'chirish vositalaridan foydalanish va jamoat tartibini saqlash muhim hisoblanadi. Yong'in sodir bo'lgan joyda «101» raqamiga qo'ng'iroq qilish zarur. Yong'inni o'chirishda suv, ko'pik, kukun va boshqa vositalar ishlatiladi. Yong'inni o'chirish vositalarining turlari va ularning xossalari ham muhim ahamiyatga ega.
Havodagi gaz va chang miqdorini aniqlash: Havoning harakat tezligi sekundiga metr|sek bilan ifodalanadi. Havo harakatining tezligi 1m|sek. dan kam bo’lsa odamga sezilmaydi. Havo harakatining 1m|sek. dan ortiqroq tezliklari odamga shamol bo’lib seziladi. Shamol paydo bo’lishiga sabab atmosfera bosimi bilan havo temperaturasining notekis tarqalishidir. Havo massalari bosim yukori bo’lgan tomondan bosim past tomonga qarab yuradi. SHamol kuchiga qarab Bofort shkalasi bo’yicha taxminiy baho beriladi. (5-jadval). Shuningdek, PGF gazoanalizator yordamida havoning gazlanganligini aniqlash mumkin.
Radioaktiv nurlanishlar va ularning xossalari: Radioaktivlik - bu atom yadrosining o'zgarishi natijasida yuzaga keladigan nuklidlarning parchalanishi yoki boshqa omillar natijasida ro'y bergan o'zgarish bo'lib, uning natijasida atom yadrosining ichida ham, tashqarisida ham zarralar va energiya ajralib chiqadi. Radioaktiv nurlanishlar odam organizmining ichki a'zolariga, terisiga va kiyimiga ta'sir ko'rsatadi. Ularning ta'sir darajasi energiya, chastota va boshqa omillarga bog'liq. Radioaktiv nurlanishlar natijasida atomlar va molekulalar ionlashadi, bu esa elektr kimyoviy reaktsiyalarga olib keladi. Odam organizmining tuzilishini, funksiyalarini buzadi, hujayralar nobud bo'ladi. Atom yadrosining parchalanishi yoki boshqa zarralar ajralishi natijasida elektr energiyasi hosil bo'ladi. Bunday energiya yoki zarralar orqali nurlanishlar yuzaga keladi. Radioaktiv nurlanishlar uch turga bo'linadi: alfa-, beta-, gamma- va rentgen nurlari. Alfa nurlanishlar - bu atom yadrosining parchalanishi natijasida hosil bo'ladigan geliy atom yadrosidir. Beta nurlanishlar - bu atom yadrosining parchalanishi natijasida hosil bo'ladigan elektr va pozitron oqimidir. Gamma nurlanishlar - bu elektromagnit nurlanish bo'lib, atom yadrosining parchalanishi natijasida hosil bo'ladi. Rentgen nurlanishlar - bu elektr toki orqali hosil bo'ladi. Har bir nurlanishning o'ziga xos xususiyatlari, energiyasi, zararliligi va o'tkazuvchanlik qobiliyati bor.
Favqulodda vaziyatlar: Favqulodda vaziyat — bu muayyan hududda odamlar qurbon bo‘lishiga, shikastlanishiga va atrof tabiiy muhitga moddiy zarar yetkazishiga, aholining hayot faoliyati sharoitlari izdan chiqishiga olib keladigan holatdir. Favqulodda vaziyatlar tabiiy (zilzila, vulqon otilishi, ko‘chki, sel, toshqin, yong‘in, dovul, to‘fon, momaqaldiroq, chaqnash, kuchli yomg‘ir yog‘ishi, qor ko‘chkisi, qor yog‘imi, havoning ifloslanishi, yer osti suvlarining ifloslanishi, ekologik vaziyatlarning o‘zgarishi, chang va gazlar bilan ifloslanish, suv omborlari va boshqa gidrotexnika inshootlarining buzilishi) va texnogen (transport, kimyoviy, energetika, kommunal, avariyalardan, portlashlar, yong‘inlar, yer silkinishlar, vulqon otilishi natijasida) tuslarga bo‘linadi. Har bir favqulodda vaziyatdan muhofaza qilish fuqaro muhofazasining asosiy vazifasidir. Favqulodda vaziyatlarning oldini olish va ularni bartaraf etish choralari, usullari, vositalari tizimi, sa’y-harakatlari majmuini o‘z ichiga oladi. Favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish uchun dastlab aholini ogohlantirish, ularni evakuatsiya qilish, himoya inshootlariga joylashtirish, shaxsiy himoya vositalari bilan ta’minlash, zararlangan joylarni sanitariya-epidemiologik ishlovdan o‘tkazish va boshqa tadbirlar amalga oshiriladi. Bu tadbirlarning barchasi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, qonunlari, Prezident farmonlari, Vazirlar Mahkamasi qarorlari va boshqa me’yoriy hujjatlar bilan tartibga solingan.
Terrorizm va uning xavfliligi: Terrorizm - bu mafkuraviy va boshqa maqsadlarga erishish uchun shaxsning hayoti, sog‘lig‘iga xavf tug‘diruvchi, mol-mulk va boshqa moddiy obyektlarning yo‘q qilinishi (shikastlantirilishi) xavfini keltirib chiqaruvchi hamda davlatni, xalqaro tashkilotni, jismoniy yoki yuridik shaxsni biron-bir harakatlar sodir etishga yoki sodir etishdan tiyilishga majbur qilishga qaratilgan, xalqaro munosabatlarni murakkablashtirishga, davlatning suverenitetini, hududiy yaxlitligini buzishga, xavfsizligiga putur yetkazishga, qurolli mojarolar chiqarishni ko‘zlab ig‘vogarliklar qilishga, aholini qo‘rqitishga, ijtimoiy-siyosiy vaziyatni beqarorlashtirishga qaratilgan, O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodеksida javobgarlik nazarda tutilgan zo‘rlik, zo‘rlik ishlatish bilan qo‘rqitish yoki boshqa jinoiy qilmishlar. Terrorizmning maqsadlari – davlat siyosatini va davlat qurilishini zo‘rlik yo‘li bilan o‘zgartirish, davlatning jamoatchilikka qarshi kurashdagi urinishlarini beqarorlashtirish va buzish, ijtimoiy va iqtisodiy masalalarni hal etish, dunyo hamjamiyatiga integratsiya qilinish qudratiga ega bo‘lgan demokratik siyosiy tuzimni yaratish va mustahkamlash bo‘yicha qabul qilinayotgan qarorlarni barqarorlashtirish va buzish, shaxsga, jamiyatga, davlatga siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy zarar keltirish. Terrorizmning turlari: Milliy, Diniy, Siyosiy, An’anaviy (bombali), Telefon, Yadroviy, Kimyoviy, Biologik, Kiberterrorizm. Terrorchilik harakatlarini amalga oshirish uchun foydalaniladigan vositalar: sovuq qurollar, o‘q otar qurollar, portlovchi moddalar, zaharlovchi moddalar, biologik agentlar, radioaktiv moddalar, yadro zaryadlari, elektromagnit impulslar tarqatuvchilar.
Yong'in, yonish va portlash: Yong'in - havo, bug' va gazlarning yonishidan iborat kimyoviy jarayon bo'lib, bunda olov harakatlanadi. Yong'inning sabablari ko'p bo'lib, jumladan elektr qurilmalarining nosozligi, gaz yoki bug'larning havoda portlovchi aralashmalar hosil qilishi, elektr qismlarining shikastlanishi, noto'g'ri elektr jihozlaridan foydalanish, simlarning qisqa tutashuvi, statik elektr hosil bo'lishi va hokazo. Yong'inlardan himoyalanish choralariga rioya qilish, o't o'chirish vositalaridan foydalanish va jamoat tartibini saqlash muhim hisoblanadi. Yong'in sodir bo'lgan joyda «101» raqamiga qo'ng'iroq qilish zarur. Yong'inni o'chirishda suv, ko'pik, kukun va boshqa vositalar ishlatiladi. Yong'inni o'chirish vositalarining turlari va ularning xossalari ham muhim ahamiyatga ega.
Havodagi gaz va chang miqdorini aniqlash: Havoning harakat tezligi sekundiga metr|sek bilan ifodalanadi. Havo harakatining tezligi 1m|sek. dan kam bo’lsa odamga sezilmaydi. Havo harakatining 1m|sek. dan ortiqroq tezliklari odamga shamol bo’lib seziladi. Shamol paydo bo’lishiga sabab atmosfera bosimi bilan havo temperaturasining notekis tarqalishidir. Havo massalari bosim yukori bo’lgan tomondan bosim past tomonga qarab yuradi. SHamol kuchiga qarab Bofort shkalasi bo’yicha taxminiy baho beriladi. (5-jadval). Shuningdek, PGF gazoanalizator yordamida havoning gazlanganligini aniqlash mumkin.
Radioaktiv nurlanishlar va ularning xossalari: Radioaktivlik - bu atom yadrosining o'zgarishi natijasida yuzaga keladigan nuklidlarning parchalanishi yoki boshqa omillar natijasida ro'y bergan o'zgarish bo'lib, uning natijasida atom yadrosining ichida ham, tashqarisida ham zarralar va energiya ajralib chiqadi. Radioaktiv nurlanishlar odam organizmining ichki a'zolariga, terisiga va kiyimiga ta'sir ko'rsatadi. Ularning ta'sir darajasi energiya, chastota va boshqa omillarga bog'liq. Radioaktiv nurlanishlar natijasida atomlar va molekulalar ionlashadi, bu esa elektr kimyoviy reaktsiyalarga olib keladi. Odam organizmining tuzilishini, funksiyalarini buzadi, hujayralar nobud bo'ladi. Atom yadrosining parchalanishi yoki boshqa zarralar ajralishi natijasida elektr energiyasi hosil bo'ladi. Bunday energiya yoki zarralar orqali nurlanishlar yuzaga keladi. Radioaktiv nurlanishlar uch turga bo'linadi: alfa-, beta-, gamma- va rentgen nurlari. Alfa nurlanishlar - bu atom yadrosining parchalanishi natijasida hosil bo'ladigan geliy atom yadrosidir. Beta nurlanishlar - bu atom yadrosining parchalanishi natijasida hosil bo'ladigan elektr va pozitron oqimidir. Gamma nurlanishlar - bu elektromagnit nurlanish bo'lib, atom yadrosining parchalanishi natijasida hosil bo'ladi. Rentgen nurlanishlar - bu elektr toki orqali hosil bo'ladi. Har bir nurlanishning o'ziga xos xususiyatlari, energiyasi, zararliligi va o'tkazuvchanlik qobiliyati bor.
Favqulodda vaziyatlar: Favqulodda vaziyat — bu muayyan hududda odamlar qurbon bo‘lishiga, shikastlanishiga va atrof tabiiy muhitga moddiy zarar yetkazishiga, aholining hayot faoliyati sharoitlari izdan chiqishiga olib keladigan holatdir. Favqulodda vaziyatlar tabiiy (zilzila, vulqon otilishi, ko‘chki, sel, toshqin, yong‘in, dovul, to‘fon, momaqaldiroq, chaqnash, kuchli yomg‘ir yog‘ishi, qor ko‘chkisi, qor yog‘imi, havoning ifloslanishi, yer osti suvlarining ifloslanishi, ekologik vaziyatlarning o‘zgarishi, chang va gazlar bilan ifloslanish, suv omborlari va boshqa gidrotexnika inshootlarining buzilishi) va texnogen (transport, kimyoviy, energetika, kommunal, avariyalardan, portlashlar, yong‘inlar, yer silkinishlar, vulqon otilishi natijasida) tuslarga bo‘linadi. Har bir favqulodda vaziyatdan muhofaza qilish fuqaro muhofazasining asosiy vazifasidir. Favqulodda vaziyatlarning oldini olish va ularni bartaraf etish choralari, usullari, vositalari tizimi, sa’y-harakatlari majmuini o‘z ichiga oladi. Favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish uchun dastlab aholini ogohlantirish, ularni evakuatsiya qilish, himoya inshootlariga joylashtirish, shaxsiy himoya vositalari bilan ta’minlash, zararlangan joylarni sanitariya-epidemiologik ishlovdan o‘tkazish va boshqa tadbirlar amalga oshiriladi. Bu tadbirlarning barchasi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, qonunlari, Prezident farmonlari, Vazirlar Mahkamasi qarorlari va boshqa me’yoriy hujjatlar bilan tartibga solingan.
Terrorizm va uning xavfliligi: Terrorizm - bu mafkuraviy va boshqa maqsadlarga erishish uchun shaxsning hayoti, sog‘lig‘iga xavf tug‘diruvchi, mol-mulk va boshqa moddiy obyektlarning yo‘q qilinishi (shikastlantirilishi) xavfini keltirib chiqaruvchi hamda davlatni, xalqaro tashkilotni, jismoniy yoki yuridik shaxsni biron-bir harakatlar sodir etishga yoki sodir etishdan tiyilishga majbur qilishga qaratilgan, xalqaro munosabatlarni murakkablashtirishga, davlatning suverenitetini, hududiy yaxlitligini buzishga, xavfsizligiga putur yetkazishga, qurolli mojarolar chiqarishni ko‘zlab ig‘vogarliklar qilishga, aholini qo‘rqitishga, ijtimoiy-siyosiy vaziyatni beqarorlashtirishga qaratilgan, O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodеksida javobgarlik nazarda tutilgan zo‘rlik, zo‘rlik ishlatish bilan qo‘rqitish yoki boshqa jinoiy qilmishlar. Terrorizmning maqsadlari – davlat siyosatini va davlat qurilishini zo‘rlik yo‘li bilan o‘zgartirish, davlatning jamoatchilikka qarshi kurashdagi urinishlarini beqarorlashtirish va buzish, ijtimoiy va iqtisodiy masalalarni hal etish, dunyo hamjamiyatiga integratsiya qilinish qudratiga ega bo‘lgan demokratik siyosiy tuzimni yaratish va mustahkamlash bo‘yicha qabul qilinayotgan qarorlarni barqarorlashtirish va buzish, shaxsga, jamiyatga, davlatga siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy zarar keltirish. Terrorizmning turlari: Milliy, Diniy, Siyosiy, An’anaviy (bombali), Telefon, Yadroviy, Kimyoviy, Biologik, Kiberterrorizm. Terrorchilik harakatlarini amalga oshirish uchun foydalaniladigan vositalar: sovuq qurollar, o‘q otar qurollar, portlovchi moddalar, zaharlovchi moddalar, biologik agentlar, radioaktiv moddalar, yadro zaryadlari, elektromagnit impulslar tarqatuvchilar.
Yong'in, yonish va portlash: Yong'in - havo, bug' va gazlarning yonishidan iborat kimyoviy jarayon bo'lib, bunda olov harakatlanadi. Yong'inning sabablari ko'p bo'lib, jumladan elektr qurilmalarining nosozligi, gaz yoki bug'larning havoda portlovchi aralashmalar hosil qilishi, elektr qismlarining shikastlanishi, noto'g'ri elektr jihozlaridan foydalanish, simlarning qisqa tutashuvi, statik elektr hosil bo'lishi va hokazo. Yong'inlardan himoyalanish choralariga rioya qilish, o't o'chirish vositalaridan foydalanish va jamoat tartibini saqlash muhim hisoblanadi. Yong'in sodir bo'lgan joyda «101» raqamiga qo'ng'iroq qilish zarur. Yong'inni o'chirishda suv, ko'pik, kukun va boshqa vositalar ishlatiladi. Yong'inni o'chirish vositalarining turlari va ularning xossalari ham muhim ahamiyatga ega.
Havodagi gaz va chang miqdorini aniqlash: Havoning harakat tezligi sekundiga metr|sek bilan ifodalanadi. Havo harakatining tezligi 1m|sek. dan kam bo’lsa odamga sezilmaydi. Havo harakatining 1m|sek. dan ortiqroq tezliklari odamga shamol bo’lib seziladi. Shamol paydo bo’lishiga sabab atmosfera bosimi bilan havo temperaturasining notekis tarqalishidir. Havo massalari bosim yukori bo’lgan tomondan bosim past tomonga qarab yuradi. SHamol kuchiga qarab Bofort shkalasi bo’yicha taxminiy baho beriladi. (5-jadval). Shuningdek, PGF gazoanalizator yordamida havoning gazlanganligini aniqlash mumkin.
Radioaktiv nurlanishlar va ularning xossalari: Radioaktivlik - bu atom yadrosining o'zgarishi natijasida yuzaga keladigan nuklidlarning parchalanishi yoki boshqa omillar natijasida ro'y bergan o'zgarish bo'lib, uning natijasida atom yadrosining ichida ham, tashqarisida ham zarralar va energiya ajralib chiqadi. Radioaktiv nurlanishlar odam organizmining ichki a'zolariga, terisiga va kiyimiga ta'sir ko'rsatadi. Ularning ta'sir darajasi energiya, chastota va boshqa omillarga bog'liq. Radioaktiv nurlanishlar natijasida atomlar va molekulalar ionlashadi, bu esa elektr kimyoviy reaktsiyalarga olib keladi. Odam organizmining tuzilishini, funksiyalarini buzadi, hujayralar nobud bo'ladi. Atom yadrosining parchalanishi yoki boshqa zarralar ajralishi natijasida elektr energiyasi hosil bo'ladi. Bunday energiya yoki zarralar orqali nurlanishlar yuzaga keladi. Radioaktiv nurlanishlar uch turga bo'linadi: alfa-, beta-, gamma- va rentgen nurlari. Alfa nurlanishlar - bu atom yadrosining parchalanishi natijasida hosil bo'ladigan geliy atom yadrosidir. Beta nurlanishlar - bu atom yadrosining parchalanishi natijasida hosil bo'ladigan elektr va pozitron oqimidir. Gamma nurlanishlar - bu elektromagnit nurlanish bo'lib, atom yadrosining parchalanishi natijasida hosil bo'ladi. Rentgen nurlanishlar - bu elektr toki orqali hosil bo'ladi. Har bir nurlanishning o'ziga xos xususiyatlari, energiyasi, zararliligi va o'tkazuvchanlik qobiliyati bor.
Favqulodda vaziyatlar: Favqulodda vaziyat — bu muayyan hududda odamlar qurbon bo‘lishiga, shikastlanishiga va atrof tabiiy muhitga moddiy zarar yetkazishiga, aholining hayot faoliyati sharoitlari izdan chiqishiga olib keladigan holatdir. Favqulodda vaziyatlar tabiiy (zilzila, vulqon otilishi, ko‘chki, sel, toshqin, yong‘in, dovul, to‘fon, momaqaldiroq, chaqnash, kuchli yomg‘ir yog‘ishi, qor ko‘chkisi, qor yog‘imi, havoning ifloslanishi, yer osti suvlarining ifloslanishi, ekologik vaziyatlarning o‘zgarishi, chang va gazlar bilan ifloslanish, suv omborlari va boshqa gidrotexnika inshootlarining buzilishi) va texnogen (transport, kimyoviy, energetika, kommunal, avariyalardan, portlashlar, yong‘inlar, yer silkinishlar, vulqon otilishi natijasida) tuslarga bo‘linadi. Har bir favqulodda vaziyatdan muhofaza qilish fuqaro muhofazasining asosiy vazifasidir. Favqulodda vaziyatlarning oldini olish va ularni bartaraf etish choralari, usullari, vositalari tizimi, sa’y-harakatlari majmuini o‘z ichiga oladi. Favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish uchun dastlab aholini ogohlantirish, ularni evakuatsiya qilish, himoya inshootlariga joylashtirish, shaxsiy himoya vositalari bilan ta’minlash, zararlangan joylarni sanitariya-epidemiologik ishlovdan o‘tkazish va boshqa tadbirlar amalga oshiriladi. Bu tadbirlarning barchasi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, qonunlari, Prezident farmonlari, Vazirlar Mahkamasi qarorlari va boshqa me’yoriy hujjatlar bilan tartibga solingan.
Terrorizm va uning xavfliligi: Terrorizm - bu mafkuraviy va boshqa maqsadlarga erishish uchun shaxsning hayoti, sog‘lig‘iga xavf tug‘diruvchi, mol-mulk va boshqa moddiy obyektlarning yo‘q qilinishi (shikastlantirilishi) xavfini keltirib chiqaruvchi hamda davlatni, xalqaro tashkilotni, jismoniy yoki yuridik shaxsni biron-bir harakatlar sodir etishga yoki sodir etishdan tiyilishga majbur qilishga qaratilgan, xalqaro munosabatlarni murakkablashtirishga, davlatning suverenitetini, hududiy yaxlitligini buzishga, xavfsizligiga putur yetkazishga, qurolli mojarolar chiqarishni ko‘zlab ig‘vogarliklar qilishga, aholini qo‘rqitishga, ijtimoiy-siyosiy vaziyatni beqarorlashtirishga qaratilgan, O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodеksida javobgarlik nazarda tutilgan zo‘rlik, zo‘rlik ishlatish bilan qo‘rqitish yoki boshqa jinoiy qilmishlar. Terrorizmning maqsadlari – davlat siyosatini va davlat qurilishini zo‘rlik yo‘li bilan o‘zgartirish, davlatning jamoatchilikka qarshi kurashdagi urinishlarini beqarorlashtirish va buzish, ijtimoiy va iqtisodiy masalalarni hal etish, dunyo hamjamiyatiga integratsiya qilinish qudratiga ega bo‘lgan demokratik siyosiy tuzimni yaratish va mustahkamlash bo‘yicha qabul qilinayotgan qarorlarni barqarorlashtirish va buzish, shaxsga, jamiyatga, davlatga siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy zarar keltirish. Terrorizmning turlari: Milliy, Diniy, Siyosiy, An’anaviy (bombali), Telefon, Yadroviy, Kimyoviy, Biologik, Kiberterrorizm. Terrorchilik harakatlarini amalga oshirish uchun foydalaniladigan vositalar: sovuq qurollar, o‘q otar qurollar, portlovchi moddalar, zaharlovchi moddalar, biologik agentlar, radioaktiv moddalar, yadro zaryadlari, elektromagnit impulslar tarqatuvchilar.
Yong'in, yonish va portlash: Yong'in - havo, bug' va gazlarning yonishidan iborat kimyoviy jarayon bo'lib, bunda olov harakatlanadi. Yong'inning sabablari ko'p bo'lib, jumladan elektr qurilmalarining nosozligi, gaz yoki bug'larning havoda portlovchi aralashmalar hosil qilishi, elektr qismlarining shikastlanishi, noto'g'ri elektr jihozlaridan foydalanish, simlarning qisqa tutashuvi, statik elektr hosil bo'lishi va hokazo. Yong'inlardan himoyalanish choralariga rioya qilish, o't o'chirish vositalaridan foydalanish va jamoat tartibini saqlash muhim hisoblanadi. Yong'in sodir bo'lgan joyda «101» raqamiga qo'ng'iroq qilish zarur. Yong'inni o'chirishda suv, ko'pik, kukun va boshqa vositalar ishlatiladi. Yong'inni o'chirish vositalarining turlari va ularning xossalari ham muhim ahamiyatga ega.
Havodagi gaz va chang miqdorini aniqlash: Havoning harakat tezligi sekundiga metr|sek bilan ifodalanadi. Havo harakatining tezligi 1m|sek. dan kam bo’lsa odamga sezilmaydi. Havo harakatining 1m|sek. dan ortiqroq tezliklari odamga shamol bo’lib seziladi. Shamol paydo bo’lishiga sabab atmosfera bosimi bilan havo temperaturasining notekis tarqalishidir. Havo massalari bosim yukori bo’lgan tomondan bosim past tomonga qarab yuradi. SHamol kuchiga qarab Bofort shkalasi bo’yicha taxminiy baho beriladi. (5-jadval). Shuningdek, PGF gazoanalizator yordamida havoning gazlanganligini aniqlash mumkin.
Radioaktiv nurlanishlar va ularning xossalari: Radioaktivlik - bu atom yadrosining o'zgarishi natijasida yuzaga keladigan nuklidlarning parchalanishi yoki boshqa omillar natijasida ro'y bergan o'zgarish bo'lib, uning natijasida atom yadrosining ichida ham, tashqarisida ham zarralar va energiya ajralib chiqadi. Radioaktiv nurlanishlar odam organizmining ichki a'zolariga, terisiga va kiyimiga ta'sir ko'rsatadi. Ularning ta'sir darajasi energiya, chastota va boshqa omillarga bog'liq. Radioaktiv nurlanishlar natijasida atomlar va molekulalar ionlashadi, bu esa elektr kimyoviy reaktsiyalarga olib keladi. Odam organizmining tuzilishini, funksiyalarini buzadi, hujayralar nobud bo'ladi. Atom yadrosining parchalanishi yoki boshqa zarralar ajralishi natijasida elektr energiyasi hosil bo'ladi. Bunday energiya yoki zarralar orqali nurlanishlar yuzaga keladi. Radioaktiv nurlanishlar uch turga bo'linadi: alfa-, beta-, gamma- va rentgen nurlari. Alfa nurlanishlar - bu atom yadrosining parchalanishi natijasida hosil bo'ladigan geliy atom yadrosidir. Beta nurlanishlar - bu atom yadrosining parchalanishi natijasida hosil bo'ladigan elektr va pozitron oqimidir. Gamma nurlanishlar - bu elektromagnit nurlanish bo'lib, atom yadrosining parchalanishi natijasida hosil bo'ladi. Rentgen nurlanishlar - bu elektr toki orqali hosil bo'ladi. Har bir nurlanishning o'ziga xos xususiyatlari, energiyasi, zararliligi va o'tkazuvchanlik qobiliyati bor.
Favqulodda vaziyatlar: Favqulodda vaziyat — bu muayyan hududda odamlar qurbon bo‘lishiga, shikastlanishiga va atrof tabiiy muhitga moddiy zarar yetkazishiga, aholining hayot faoliyati sharoitlari izdan chiqishiga olib keladigan holatdir. Favqulodda vaziyatlar tabiiy (zilzila, vulqon otilishi, ko‘chki, sel, toshqin, yong‘in, dovul, to‘fon, momaqaldiroq, chaqnash, kuchli yomg‘ir yog‘ishi, qor ko‘chkisi, qor yog‘imi, havoning ifloslanishi, yer osti suvlarining ifloslanishi, ekologik vaziyatlarning o‘zgarishi, chang va gazlar bilan ifloslanish, suv omborlari va boshqa gidrotexnika inshootlarining buzilishi) va texnogen (transport, kimyoviy, energetika, kommunal, avariyalardan, portlashlar, yong‘inlar, yer silkinishlar, vulqon otilishi natijasida) tuslarga bo‘linadi. Har bir favqulodda vaziyatdan muhofaza qilish fuqaro muhofazasining asosiy vazifasidir. Favqulodda vaziyatlarning oldini olish va ularni bartaraf etish choralari, usullari, vositalari tizimi, sa’y-harakatlari majmuini o‘z ichiga oladi. Favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish uchun dastlab aholini ogohlantirish, ularni evakuatsiya qilish, himoya inshootlariga joylashtirish, shaxsiy himoya vositalari bilan ta’minlash, zararlangan joylarni sanitariya-epidemiologik ishlovdan o‘tkazish va boshqa tadbirlar amalga oshiriladi. Bu tadbirlarning barchasi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, qonunlari, Prezident farmonlari, Vazirlar Mahkamasi qarorlari va boshqa me’yoriy hujjatlar bilan tartibga solingan.
Terrorizm va uning xavfliligi: Terrorizm - bu mafkuraviy va boshqa maqsadlarga erishish uchun shaxsning hayoti, sog‘lig‘iga xavf tug‘diruvchi, mol-mulk va boshqa moddiy obyektlarning yo‘q qilinishi (shikastlantirilishi) xavfini keltirib chiqaruvchi hamda davlatni, xalqaro tashkilotni, jismoniy yoki yuridik shaxsni biron-bir harakatlar sodir etishga yoki sodir etishdan tiyilishga majbur qilishga qaratilgan, xalqaro munosabatlarni murakkablashtirishga, davlatning suverenitetini, hududiy yaxlitligini buzishga, xavfsizligiga putur yetkazishga, qurolli mojarolar chiqarishni ko‘zlab ig‘vogarliklar qilishga, aholini qo‘rqitishga, ijtimoiy-siyosiy vaziyatni beqarorlashtirishga qaratilgan, O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodеksida javobgarlik nazarda tutilgan zo‘rlik, zo‘rlik ishlatish bilan qo‘rqitish yoki boshqa jinoiy qilmishlar. Terrorizmning maqsadlari – davlat siyosatini va davlat qurilishini zo‘rlik yo‘li bilan o‘zgartirish, davlatning jamoatchilikka qarshi kurashdagi urinishlarini beqarorlashtirish va buzish, ijtimoiy va iqtisodiy masalalarni hal etish, dunyo hamjamiyatiga integratsiya qilinish qudratiga ega bo‘lgan demokratik siyosiy tuzimni yaratish va mustahkamlash bo‘yicha qabul qilinayotgan qarorlarni barqarorlashtirish va buzish, shaxsga, jamiyatga, davlatga siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy zarar keltirish. Terrorizmning turlari: Milliy, Diniy, Siyosiy, An’anaviy (bombali), Telefon, Yadroviy, Kimyoviy, Biologik, Kiberterrorizm. Terrorchilik harakatlarini amalga oshirish uchun foydalaniladigan vositalar: sovuq qurollar, o‘q otar qurollar, portlovchi moddalar, zaharlovchi moddalar, biologik agentlar, radioaktiv moddalar, yadro zaryadlari, elektromagnit impulslar tarqatuvchilar.
Yong'in, yonish va portlash: Yong'in - havo, bug' va gazlarning yonishidan iborat kimyoviy jarayon bo'lib, bunda olov harakatlanadi. Yong'inning sabablari ko'p bo'lib, jumladan elektr qurilmalarining nosozligi, gaz yoki bug'larning havoda portlovchi aralashmalar hosil qilishi, elektr qismlarining shikastlanishi, noto'g'ri elektr jihozlaridan foydalanish, simlarning qisqa tutashuvi, statik elektr hosil bo'lishi va hokazo. Yong'inlardan himoyalanish choralariga rioya qilish, o't o'chirish vositalaridan foydalanish va jamoat tartibini saqlash muhim hisoblanadi. Yong'in sodir bo'lgan joyda «101» raqamiga qo'ng'iroq qilish zarur. Yong'inni o'chirishda suv, ko'pik, kukun va boshqa vositalar ishlatiladi. Yong'inni o'chirish vositalarining turlari va ularning xossalari ham muhim ahamiyatga ega.
Havodagi gaz va chang miqdorini aniqlash: Havoning harakat tezligi sekundiga metr|sek bilan ifodalanadi. Havo harakatining tezligi 1m|sek. dan kam bo’lsa odamga sezilmaydi. Havo harakatining 1m|sek. dan ortiqroq tezliklari odamga shamol bo’lib seziladi. Shamol paydo bo’lishiga sabab atmosfera bosimi bilan havo temperaturasining notekis tarqalishidir. Havo massalari bosim yukori bo’lgan tomondan bosim past tomonga qarab yuradi. SHamol kuchiga qarab Bofort shkalasi bo’yicha taxminiy baho beriladi. (5-jadval). Shuningdek, PGF gazoanalizator yordamida havoning gazlanganligini aniqlash mumkin.
Radioaktiv nurlanishlar va ularning xossalari: Radioaktivlik - bu atom yadrosining o'zgarishi natijasida yuzaga keladigan nuklidlarning parchalanishi yoki boshqa omillar natijasida ro'y bergan o'zgarish bo'lib, uning natijasida atom yadrosining ichida ham, tashqarisida ham zarralar va energiya ajralib chiqadi. Radioaktiv nurlanishlar odam organizmining ichki a'zolariga, terisiga va kiyimiga ta'sir ko'rsatadi. Ularning ta'sir darajasi energiya, chastota va boshqa omillarga bog'liq. Radioaktiv nurlanishlar natijasida atomlar va molekulalar ionlashadi, bu esa elektr kimyoviy reaktsiyalarga olib keladi. Odam organizmining tuzilishini, funksiyalarini buzadi, hujayralar nobud bo'ladi. Atom yadrosining parchalanishi yoki boshqa zarralar ajralishi natijasida elektr energiyasi hosil bo'ladi. Bunday energiya yoki zarralar orqali nurlanishlar yuzaga keladi. Radioaktiv nurlanishlar uch turga bo'linadi: alfa-, beta-, gamma- va rentgen nurlari. Alfa nurlanishlar - bu atom yadrosining parchalanishi natijasida hosil bo'ladigan geliy atom yadrosidir. Beta nurlanishlar - bu atom yadrosining parchalanishi natijasida hosil bo'ladigan elektr va pozitron oqimidir. Gamma nurlanishlar - bu elektromagnit nurlanish bo'lib, atom yadrosining parchalanishi natijasida hosil bo'ladi. Rentgen nurlanishlar - bu elektr toki orqali hosil bo'ladi. Har bir nurlanishning o'ziga xos xususiyatlari, energiyasi, zararliligi va o'tkazuvchanlik qobiliyati bor.
Favqulodda vaziyatlar: Favqulodda vaziyat — bu muayyan hududda odamlar qurbon bo‘lishiga, shikastlanishiga va atrof tabiiy muhitga moddiy zarar yetkazishiga, aholining hayot faoliyati sharoitlari izdan chiqishiga olib keladigan holatdir. Favqulodda vaziyatlar tabiiy (zilzila, vulqon otilishi, ko‘chki, sel, toshqin, yong‘in, dovul, to‘fon, momaqaldiroq, chaqnash, kuchli yomg‘ir yog‘ishi, qor ko‘chkisi, qor yog‘imi, havoning ifloslanishi, yer osti suvlarining ifloslanishi, ekologik vaziyatlarning o‘zgarishi, chang va gazlar bilan ifloslanish, suv omborlari va boshqa gidrotexnika inshootlarining buzilishi) va texnogen (transport, kimyoviy, energetika, kommunal, avariyalardan, portlashlar, yong‘inlar, yer silkinishlar, vulqon otilishi natijasida) tuslarga bo‘linadi. Har bir favqulodda vaziyatdan muhofaza qilish fuqaro muhofazasining asosiy vazifasidir. Favqulodda vaziyatlarning oldini olish va ularni bartaraf etish choralari, usullari, vositalari tizimi, sa’y-harakatlari majmuini o‘z ichiga oladi. Favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish uchun dastlab aholini ogohlantirish, ularni evakuatsiya qilish, himoya inshootlariga joylashtirish, shaxsiy himoya vositalari bilan ta’minlash, zararlangan joylarni sanitariya-epidemiologik ishlovdan o‘tkazish va boshqa tadbirlar amalga oshiriladi. Bu tadbirlarning barchasi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, qonunlari, Prezident farmonlari, Vazirlar Mahkamasi qarorlari va boshqa me’yoriy hujjatlar bilan tartibga solingan.
Terrorizm va uning xavfliligi: Terrorizm - bu mafkuraviy va boshqa maqsadlarga erishish uchun shaxsning hayoti, sog‘lig‘iga xavf tug‘diruvchi, mol-mulk va boshqa moddiy obyektlarning yo‘q qilinishi (shikastlantirilishi) xavfini keltirib chiqaruvchi hamda davlatni, xalqaro tashkilotni, jismoniy yoki yuridik shaxsni biron-bir harakatlar sodir etishga yoki sodir etishdan tiyilishga majbur qilishga qaratilgan, xalqaro munosabatlarni murakkablashtirishga, davlatning suverenitetini, hududiy yaxlitligini buzishga, xavfsizligiga putur yetkazishga, qurolli mojarolar chiqarishni ko‘zlab ig‘vogarliklar qilishga, aholini qo‘rqitishga, ijtimoiy-siyosiy vaziyatni beqarorlashtirishga qaratilgan, O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodеksida javobgarlik nazarda tutilgan zo‘rlik, zo‘rlik ishlatish bilan qo‘rqitish yoki boshqa jinoiy qilmishlar. Terrorizmning maqsadlari – davlat siyosatini va davlat qurilishini zo‘rlik yo‘li bilan o‘zgartirish, davlatning jamoatchilikka qarshi kurashdagi urinishlarini beqarorlashtirish va buzish, ijtimoiy va iqtisodiy masalalarni hal etish, dunyo hamjamiyatiga integratsiya qilinish qudratiga ega bo‘lgan demokratik siyosiy tuzimni yaratish va mustahkamlash bo‘yicha qabul qilinayotgan qarorlarni barqarorlashtirish va buzish, shaxsga, jamiyatga, davlatga siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy zarar keltirish. Terrorizmning turlari: Milliy, Diniy, Siyosiy, An’anaviy (bombali), Telefon, Yadroviy, Kimyoviy, Biologik, Kiberterrorizm. Terrorchilik harakatlarini amalga oshirish uchun foydalaniladigan vositalar: sovuq qurollar, o‘q otar qurollar, portlovchi moddalar, zaharlovchi moddalar, biologik agentlar, radioaktiv moddalar, yadro zaryadlari, elektromagnit impulslar tarqatuvchilar.