Metrologiya va standartlashtirish

O‘quv-uslubiy majmua "METROLOGIYA VA STANDARTLASHTIRISH" fanidan

Asosiy mavzular

UMUMIY SAVOLLAR: Standartlashtirish va texnik jihatdan tartibga solish tizimlari” fanining tarixi va rivojlanish bosqichlari. O‘zbekistonda standartlashtirishning rivojlanishi “Standartlashtirish va texnik jihatdan tartibga solish tizimlari” fanining iqtisodiyotdagi o‘rni va ahamiyati. “Standartlashtirish va texnik jihatdan tartibga solish tizimlari” fanining iqtisodiyotdagi o‘rni va ahamiyatini o‘rganish. Mahsulot sifati va sifat tizimi Sifatni kvalimetrik baholash Mahsulot sifati ko‘rsatkichlari. Standartlashtirish, metrologiya va texnik jihatdan tartibga solish tushunchalarining o‘zaro aloqadorlik tizimida sifat predmeti. Mahsulot sifati. Sifat ko‘rsatkichlari va ularni baholash. Mahsulot sifati, sifatga talablar va tavsiflar. Sifat darajalari. Mahsulot sifati darajasini baholash. Sifat menejmenti. Sifat tizimi to‘g‘risida umumiy tushunchalar. Standartlashtirish bo‘yicha davlat boshqaruvi, standartlashtirish organlari va xizmatlari. Standartlashtirishning tashkiliy asoslari. Davlat standartlashtirish tizimi. Davlat va xo‘jalik boshqaruv idoralari Standartlashtirish bo‘yicha texnik qo‘mitalar Standartlashtirish bo‘yicha tayanch tashkilotlar Korxonalarda standartlashtirish xizmatlari Standartlashtirishni rejalashtirish O‘zbekiston davlat standartlashtirish tizimi bo‘yicha me’yoriy hujjatlar. Davlat standartlashtirish tizimida asos soluvchi me’yoriy hujatlarning klassifikatsiyasi. Me’yoriy hujjatlarning turlari. Me’yoriy hujjatlar bo‘yicha asosiy qoidalar. Barcha darajadagi me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqish, kelishish, tasdiqlash va davlat ro‘yxatidan o‘tkazish O‘zbekiston davlat standartlari Tarmoq standartlari Ma’muriy-hududiy standartlar Korxonalarning standartlari Texnik shartlar Rahbariy hujjatlar va tavsiyanomalar Me’yoriy hujjatlarni tuzish, bayon qilish, mundarija va rasmiylashtirishga qo‘yiladigan talablar Me’yoriy hujjatlarning tuzilishiga talablar Bayon qilishga talablar Rasmiylashtirishga talablar Mazmuniga talablar Me’yoriy hujjatlarni joriy etish, tekshirish va dolzarblash Me’yoriy hujjatlar bilan ta’minlash Davlatlararo va davlat standartlari bilan ta’minlash Umumdavlat tasniflagichlari bilan ta’minlash Tarmoq standartlari bilan ta’minlash Texnik shartlar bilan ta’minlash Korxonalarning standartlari bilan ta’minlash Rahbariy hujjatlar, tavsiyanomalar va boshqa me’yoriy hujjatlar bilan ta’minlash Xalqaro va hududiy tashkilotlarning standartlari va standartlashtirish bo‘yicha me’yoriy hujjatlari bilan ta’minlash Boshqa davlatlarning milliy standartlari va me’yoriy hujjatlari bilan ta’minlash Me’yoriy hujjatlarning ko‘rsatkichlari bilan ta’minlash Texnik tavsiflar, texnologik yo‘riqnomalar va retsepturalarni ishlab chiqish Standartlashtirishning nazariy asoslari. Standartlashtirishda maqbul sonlari tizimi. Standartlashtirishda arifmetik progressiya. Standartlashtirishda geometrik progressiya. Standartlashtirish ob’ektlarining parametrlarini optimallashtirish Standartlashtirish ob’ektlarining parametrlarni optimallashtirish metodlari Birxillashtirish va agregatlash Kompleks standartlashtirish Oldindan standartlashtirish Standartlashtirishning metodologik asoslari. Standartlashtirish usullari: simplifikatsiya, standartlashtirish ob’ektlarini tartiblashtirish, parametrik standartlashtirish, unifikatsiya, agregatlashtirish va tiplashtirish.
Mustaqil ish mavzulari: O‘qituvchi rahbarligidagi talabaning mustaqil ishi (O‘RTMI) uchun tavsiya etilgan mavzular: O‘zbekistonda standartlashtirish faoliyati va tashkiliy tuzilmasi bilan tanishish. Standartlashtirishning qonuniy va huquqiy asoslarini o‘rganish. Standartlarning turlari va toifalarini solishtirish. Standartlashtirish va texnik jihatdan tartibga solishning nazariy asoslarini tadbiq qilishni o‘rganish. Standartlashtirishning uslubiy asoslarini izohlash. Me’yoriy hujjatlarni joriy etish, tekshirish va dolzarblash Me’yoriy hujjatlar bilan ta’minlash Davlatlararo va davlat standartlari bilan ta’minlash Umumdavlat tasniflagichlari bilan ta’minlash Tarmoq standartlari bilan ta’minlash Texnik shartlar bilan ta’minlash Korxonalarning standartlari bilan ta’minlash Rahbariy hujjatlar, tavsiyanomalar va boshqa me’yoriy hujjatlar bilan ta’minlash Xalqaro va hududiy tashkilotlarning standartlari va standartlashtirish bo‘yicha me’yoriy hujjatlari bilan ta’minlash Boshqa davlatlarning milliy standartlari va me’yoriy hujjatlari bilan ta’minlash Me’yoriy hujjatlarning ko‘rsatkichlari bilan ta’minlash Texnik tavsiflar, texnologik yo‘riqnomalar va retsepturalarni ishlab chiqish Standartlashtirishning nazariy asoslari. Standartlashtirishda maqbul sonlari tizimi. Standartlashtirishda arifmetik progressiya. Standartlashtirishda geometrik progressiya. Standartlashtirish ob’ektlarining parametrlarini optimallashtirish Standartlashtirish OB’ektlarining parametrlarini optimallashtirish metodlari Birxillashtirish va agregatlashtirish Kompleks standartlashtirish Oldindan standartlashtirish Standartlashtirishning metodologik asoslari. Standartlashtirish usullari: simplifikatsiya, standartlashtirish ob’ektlarini tartiblashtirish, parametrik standartlashtirish, unifikatsiya, agregatlashtirish va tiplashtirish.
Oraliq Nazorat Ishlari: Texnik reglamentlarni ishlab chiqish jarayonlari. Kompleks standartlashtirish. Maxsus texnik reglamentlarning tasdiqlash tartibi Kelgan fikr va mulohazalarni ko‘rib chiqish Xalqaro savdo-sotiqni rivojlantirishda Milliy akkreditatsiya tizimining ahamiyati Standartlar loyihasini ishlab chiqish va muhokama uchun tarqatish Davlat standartlarini ishlab chiqish va yuritish. O‘zbekistonda standartlashtirishning rivojlanishi “Standartlashtirish va texnik jihatdan tartibga solish tizimlari” fanining iqtisodiyotdagi o‘rni va ahamiyati. Texnik jihatdan tartibga solish tizimining hozirgi kundagi holati, Korxonalarda standartlashtirish xizmatlari Sifatni kvalimetrik baholash Standartlashtirishning metodologik asoslari. Davlat standartlashtirish tizimi. Texnik jihatdan tartibga solish tizimining istiqbolli yo‘nalishlari va ularni amalga oshirishdagi muammolar to‘g‘risida. Mahsulot sifati darajasini baholash. Texnik reglamentlarni ishlab chiqishning asosiy vazifalari. Standartning oxirgi loyihasini ishlab chiqish va tasdiqlashga berish Texnik reglamentlarni ishlab chiqishning asosiy vazifalari. Sifat menejmenti. O‘zbekistonda standartlashtirishning rivojlanishi Mahsulot sifati darajasini baholash. Standartlar loyihasini ishlab chiqish va muhokama uchun tarqatish Standartlashtirish bo‘yicha davlat boshqaruvi organlari faoliyati Hududiy standartlashtirish va metrologiya boshqarmalari korxonalarda va tashkilotlarda standartlashtirish xizmatlari. Maqbul sonlar ketma-ketligi va parametrik standartlashtirish. Texnik qo‘mitalar faoliyati Uzluksiz ta’lim tizimida standartlashtirish. Standartlashtirishdan iqtisodiy samaradorlikni hisoblash. O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti taraqqiyotida standartlashtirishning samaradorligi. ISO 9000 standartlarining bozor iqtisodiyoti sharoitida iqtisodiyotdagi ahamiyati. O‘lchashlar, metrologik ta’minot va metrologik xizmatning mustaqillik yillarida rivojlanish istiqbollari. “Metrologiya to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonuni. Xalqaro birliklar tizimining (SI) asosiy va hosilaviy birliklari Xalqaro birliklar tizimi birliklar – o‘nli karrali va ulushli birliklarning nomlari va belgilarni hosil qilish qoidalari Xatolikni o‘lchash jarayonida bartaraf etish O‘lchash xatoliklarining ishchan intervali va ishonchli chegaralari.
Yakuniy Nazorat Ishlari: “Standartlashtirish va texnik jihatdan tartibga solish tizimlari” fanining iqtisodiyotdagi o‘rni va ahamiyatini o‘rganish. Kompleks standartlashtirish. Texnik jihatdan tartibga solish tizimining asosiy prinsiplari sohada qo‘llash. O‘zbekistonda texnik jihatdan tartibga solish davlat tizimini shakllantirish va standartlashtirish davlat tizimini islox qilish konsepsiyasining asosiy va umumiy qoidalari qanday. Texnik reglamentlarni ishlab chiqish bo‘yicha umumiy qoidalar. Korxonalarda standartlashtirish xizmatlari Texnik jihatdan tartibga solish davlat tizimining xuquqiy va tashkiliy asoslarini ishlab chiqish jarayoni Umumiy texnik reglamentlarni tasdiqlash tartibi. Standartlashtirish bo‘yicha davlat boshqaruvi, standartlashtirish organlari va xizmatlari. Me’yoriy hujjatlarni tuzish, bayon qilish, mundarija va rasmiylashtirishga qo‘yiladigan talablar. Korxonalarning standartlari Mahsulot sifati ko‘rsatkichlari. Me’yoriy hujjatlar bo‘yicha asosiy qoidalar. Standartlashtirishni rejalashtirish Birxillashtirish va agregatlashtirish Ilgarilanma standartlashtirish. Texnik jihatdan tartibga solish davlat tizimining xuquqiy va tashkiliy asoslari. Standartga texnikaviy topshiriqni ishlab chiqish va tasdiqlash Texnik jihatdan tartibga solish tizimining ilmiy asoslari Standartlashtirishda geometrik progressiya. Texnik reglamentlarni ishlab chiqish tartibi. Sifat ko‘rsatkichlari va ularni baholash. Ma’muriy-hududiy standartlar Davlat standartlashtirish tizimida asos soluvchi me’yoriy hujatlarning klassifikatsiyasi. Rasmiylashtirishga talablar. Standartning oxirgi loyihasini ishlab chiqish va tasdiqlashga berish Texnik reglamentlarni ishlab chiqishning asosiy vazifalari. Sifat menejmenti. O‘zbekistonda standartlashtirishning rivojlanishi Mahsulot sifati darajasini baholash.
Referat Mavzulari: Standartlashtirish va texnik jihatdan tartibga solish tizimlari” fanining tarixi va rivojlanish bosqichlari. O‘zbekistonda standartlashtirishning rivojlanishi “Standartlashtirish va texnik jihatdan tartibga solish tizimlari” fanining iqtisodiyotdagi o‘rni va ahamiyati. “Standartlashtirish va texnik jihatdan tartibga solish tizimlari” fanining iqtisodiyotdagi o‘rni va ahamiyatini o‘rganish. Mahsulot sifati va sifat tizimi Sifatni kvalimetrik baholash Mahsulot sifati ko‘rsatkichlari. Standartlashtirish, metrologiya va texnik jihatdan tartibga solish tushunchalarining o‘zaro aloqadorlik tizimida sifat predmeti. Mahsulot sifati. Sifat ko‘rsatkichlari va ularni baholash. Mahsulot sifati, sifatga talablar va tavsiflar. Sifat darajalari. Mahsulot sifati darajasini baholash. Sifat menejmenti. Sifat tizimi to‘g‘risida umumiy tushunchalar. Standartlashtirish bo‘yicha davlat boshqaruvi, standartlashtirish organlari va xizmatlari. Standartlashtirishning tashkiliy asoslari. Davlat standartlashtirish tizimi. Davlat va xo‘jalik boshqaruvi idoralari Standartlashtirish bo‘yicha texnik qo‘mitalar Standartlashtirish bo‘yicha tayanch tashkilotlar Korxonalarda standartlashtirish xizmatlari Standartlashtirishni rejalashtirish O‘zbekiston davlat standartlashtirish tizimi bo‘yicha me’yoriy hujjatlar. Davlat standartlashtirish tizimida asos soluvchi me’yoriy hujatlarning klassifikatsiyasi. Me’yoriy hujjatlarning turlari. Me’yoriy hujjatlar bo‘yicha asosiy qoidalar. Barcha darajadagi me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqish, kelishish, tasdiqlash va davlat ro‘yxatidan o‘tkazish O‘zbekiston davlat standartlari Tarmoq standartlari Ma’muriy-hududiy standartlar Korxonalarning standartlari Texnik shartlar Rahbariy hujjatlar va tavsiyanomalar Me’yoriy hujjatlarni tuzish, bayon qilish, mundarija va rasmiylashtirishga qo‘yiladigan talablar Me’yoriy hujjatlarning tuzilishiga talablar Bayon qilishga talablar Rasmiylashtirishga talablar Mazmuniga talablar Me’yoriy hujjatlarni joriy etish, tekshirish va dolzarblash Me’yoriy hujjatlar bilan ta’minlash Davlatlararo va davlat standartlari bilan ta’minlash Umumdavlat tasniflagichlari bilan ta’minlash Tarmoq standartlari bilan ta’minlash Texnik shartlar bilan ta’minlash Korxonalarning standartlari bilan ta’minlash Rahbariy hujjatlar, tavsiyanomalar va boshqa me’yoriy hujjatlar bilan ta’minlash Xalqaro va hududiy tashkilotlarning standartlari va standartlashtirish bo‘yicha me’yoriy hujjatlari bilan ta’minlash Boshqa davlatlarning milliy standartlari va me’yoriy hujjatlari bilan ta’minlash Me’yoriy hujjatlarning ko‘rsatkichlari bilan ta’minlash Texnik tavsiflar, texnologik yo‘riqnomalar va retsepturalarni ishlab chiqish Standartlashtirishning nazariy asoslari. Standartlashtirishda maqbul sonlari tizimi. Standartlashtirishda arifmetik progressiya. Standartlashtirishda geometrik progressiya. Standartlashtirish ob’ektlarining parametrlarini optimallashtirish Standartlashtirish ob’jektlarning parametrlarini optimallashtirish metodlari Birxillashtirish va agregatlashtirish Kompleks standartlashtirish Oldindan standartlashtirish Standartlashtirishning metodologik asoslari. Standartlashtirish usullari: simplifikatsiya, standartlashtirish ob’ektlarini tartiblashtirish, parametrik standartlashtirish, unifikatsiya, agregatlashtirish va tiplashtirish.
Yakuniy Nazorat Ishlari: “Standartlashtirish va texnik jihatdan tartibga solish tizimlari” fanining iqtisodiyotdagi o‘rni va ahamiyatini o‘rganish. Kompleks standartlashtirish. Texnik jihatdan tartibga solish tizimining asosiy prinsiplari sohada qo‘llash. O‘zbekistonda texnik jihatdan tartibga solish davlat tizimini shakllantirish va standartlashtirish davlat tizimini islox qilish konsepsiyasining asosiy va umumiy qoidalari qanday. Texnik reglamentlarni ishlab chiqish bo‘yicha umumiy qoidalar. Korxonalarda standartlashtirish xizmatlari Texnik jihatdan tartibga solish davlat tizimining xuquqiy va tashkiliy asoslarini ishlab chiqish jarayoni Umumiy texnik reglamentlarni tasdiqlash tartibi. Standartlashtirish bo‘yicha davlat boshqaruvi, standartlashtirish organlari va xizmatlari. Me’yoriy hujjatlarni tuzish, bayon qilish, mundarija va rasmiylashtirishga qo‘yiladigan talablar. Korxonalarning standartlari Mahsulot sifati ko‘rsatkichlari. Me’yoriy hujjatlar bo‘yicha asosiy qoidalar. Standartlashtirishni rejalashtirish Birxillashtirish va agregatlashtirish Ilgarilanma standartlashtirish. Texnik jihatdan tartibga solish davlat tizimining xuquqiy va tashkiliy asoslari. Standartga texnikaviy topshiriqni ishlab chiqish va tasdiqlash Texnik jihatdan tartibga solish tizimining ilmiy asoslari Standartlashtirishda geometrik progressiya. Texnik reglamentlarni ishlab chiqish tartibi. Sifat ko‘rsatkichlari va ularni baholash. Ma’muriy-hududiy standartlar Davlat standartlashtirish tizimida asos soluvchi me’yoriy hujatlarning klassifikatsiyasi. Rasmiylashtirishga talablar. Standartning oxirgi loyihasini ishlab chiqish va tasdiqlashga berish Texnik reglamentlarni ishlab chiqishning asosiy vazifalari. Sifat menejmenti. O‘zbekistonda standartlashtirishning rivojlanishi Mahsulot sifati darajasini baholash.
Asosiy adabiyotlar: John G. Vebster, Halit Eren. Measurement, Instrumentation, and Sensors Handbook, Second Edition: Spatial, Mechanical, Thermal, and Radiation Measurement. CRC Press. 2014. P.M.Matyakubova, P.R.Ismatullaev, Sh.A.Turaev, X.Sh.Jabborov Standartlashtirish va texnik jihatdan tartibga solish tizimlarining sifatni boshqarishdagi o‘rni o‘quv qo‘llanma. -Toshkent – 2016 Ismatullayev P.R. va boshqalar. Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish. -Toshkent: TDTU, 2001. P.R. Rannev G.G. Izmeritelnye informatsionnye sistemy: uchebnik dlya stud. vyssh. ucheb. zavedeniy / G.G.Rannev. - M. Izdatelskiy sentr «Akademiya», 2010. - 336 s. P.R. Rannev G.G. Intellektual'nye sredstva izmereniy: uchebnik dlya stud. vyssh. ucheb. zavedeniy /G.G.Rannev. - M.: Izdatelskiy sentr «Akademiya», 2010. - 272 s.
Qo‘shimcha adabiyotlar: Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag‘ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo‘shma majlisidagi nutqi. –T.: “O‘zbekiston” NMIU, 2016. – 56 b. Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruza 2016 yil 7 dekabr. – T.: “O‘zbekiston” NMIU, 2016. – 48 b. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. -T.: “O‘zbekiston” NMIU, 2017. – 488 b. O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida. - T.:2017 yil 7 fevral, PF-4947-sonli Farmoni. Xakimov O.Sh., A’zamov A.A. Sbornik zadach i uprajneniy po teoreticheskoy metrologii. -Tashkent: TGTU, 2001. - 67 s. Svetkov E.I. Intellektualizasiya izmeritelnyx sredstv. - SPb: LGТУ, 2002. Prikladnye intellektualnye sistemy, osnovannye na m’yagkix vychisleniyax/pod red. N.G. Yarushkinoy. –Ulyanovsk: UlGTU, 2004. – 139 s.
Axborot manbalari: http://www.gov.uz - O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining rasmiy sayti http://www.tex.uz - O‘zbekiston Respublika qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi http://www.standart.uz - “O‘zstandart” agentligi. http://www.standart.uz - Standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish ilmiy tadqiqot instituti. http://www.easc.org.by - Межгосударственный совет по стандартизации, метрологии и сертификации содружества независимых государств. http://www.ziyonet.uz – Ta’lim portali.