Bosh sahifa>Qidiruv>HAMSHIRALIK ISHIDA REABILITATSIYA ASOSLARI HAMDA FIZIOTERAPIYA VA MASSAJ

HAMSHIRALIK ISHIDA REABILITATSIYA ASOSLARI HAMDA FIZIOTERAPIYA VA MASSAJ

Ushbu o‘quv qo‘llanmada reabilitatsiya hamshirasi ishi, uning asosiy tushunchalari, maqsad, vazifalari amaliyotdagi o‘ziga xos xususiyatlarini ochib beradi. Amaliyotdagi reabilitatsiya hamshirasidan talab qilinadigan umumiy qoidalar, sharoitlar, reabilitatsiyaga hamshiralik aralashuvi, hujjatlashtirish tizimlari o‘rganilgan. Shuningdek talabalarga xalqaro tajribalardan doimiy xabardor bo‘lishlari, mustaqil o‘qib o‘rganishlari uchun xalqaro ilmiy saytlar web sahifa linklari keltirib o‘tilgan.

Asosiy mavzular

  • KIRISH: Hamshiralik ishida reabilitatsiya xizmati sifati va samaradorligini oshirishda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-82-sonli Farmoni, “Aholiga sifatli ijtimoiy xizmat va yordam ko‘rsatish hamda uning samarali nazorat tizimini yo‘lga qo‘yish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar to‘g‘risida” gi, 15.12.2023 yildagi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 665-sonli qarori, “O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi ijtimoiy himoya milliy agentligi tashkil etilganligi munosabati bilan o‘zbekiston respublikasi hukumatining ayrim hujjatlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida” gi, 25.01.2024 yildagi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 46-sonli qarori “Alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalarning ta’lim olishlarini tashkil etish va ularni reabilitatsiya qilish tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi bir qator farmon va qarorlar o‘rta tibbiyot xodimlarini ta’lim tizimini xalqaro talablarga javob berishini ta’minlash va reabilitatsiya faoliyatini takomillashtirishda asos bo‘lib xizmat qiladi. 2023-yil Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti O‘zbekistonda reabilitatsiya xizmati holatini “STARS” dasturi orqali baholash uchun o‘tkazgan tadqiqot natijasiga ko‘ra bir qancha kamchiliklar uchun o‘z takliflarini bergan Jumladan reabilitatsiya bilan bog‘liq terminologiyani zamonaviy standartlarga moslashtirish uchun standartlashtirish, birlamchi tibbiy yordam muassasalarini reabilitatsiya bo‘yicha o‘qitishni qo‘llab quvvatlash, patronaj hamshiralariga ularning doirasini kengaytirish va asosiy reabilitatsiya aralashuvlarini kiritish uchun alohida e’tibor berishni tavsiya etgan1. Birlashgan millatlar tashkiloti ekspertlarining prognozlariga ko‘ra, 2025 yilga kelib dunyoda 65 yoshdan oshgan 800 milliondan ortiq odam bo‘ladi, Evropada esa 2030-yilga kelib kamida 30 % aholini 60 yoshdan oshgan shaxslar tashkil qiladi. Keksa odamlarning kasallanish darajasi - mehnatga layoqatlilik davrdagi insonlarga nisbatan 2-6 baravar yuqoriligini inobatga olsak ularning tibbiy-ijtimoiy yordamga talabi ham shunchalik yuqori bo‘ladi. Nogironligi bo‘lgan shaxslar nogironligi yoki faoliyati cheklanganligi sababli maxsus reabilitatsiya xizmatlariga domiy ravishda muhtojlik sezadilar. 2019 yil O‘zbekistondagi holat bo‘yicha rasman 693,9 ming nafar nogironligi bo‘lgan shaxs (295,5 ming nafar ayol va 398,4 ming nafar erkak) mavjudligi, jumladan 111,3 ming nafar 16 yoshgacha bo‘lganlar (48,8 ming nafari qiz va 62,5 ming nafari o‘g‘il bolalar) tashkil etgan. Bu son yildan yilga oshib borayotganini hisobga olsak, o‘rta tibbiyot xodimlarning reabilitatsiya xizmatiga bo‘lgan extiyoj ortishi tabiiy. Dunyoda 2,4 milliard odam reabilitatsiya qilinadigan patologik holatda ekanligini inobatga olsak, hozirgi kunda reabilitatsiya hamshira ishiga bo‘lgan muhim ehtiyojni sezish mumkin. Reabilitatsiya xizmatlari barcha muhtoj bolalarni qamrab olish uchun uni kengaytirish, mamlakatlar jamiyatdagi kam ta’minlangan bolalarga ustuvor ahamiyat berish majburiyatini olishlari kerak (JSST 2023, Fedotova 2019) . Nogiron bolaning hayoti va rivojlanishining individual va ijtimoiy biologik xususiyatlarini hisobga oladigan profilaktika va sog‘lomlashtirish texnologiyalarini reabilitatsiya jarayonlarini joriy etishni joriy etish kerak, shu bilan birga bolani hayot sifatini yaxshilashga kasalliklarni oldini olish shartlariga mos kelishini ta’minlash juda muhimdir (Serkina A.V.2017, Kvyatkovska M.2016, Grunicheva S.I. 2020). Fanni o‘qitishdan maqsad – aholini salomatligini yaxshilash va mustahkamlash, tibbiyot sifatini oshirishda, hamshiralik ishida xalqaro standartlarga ega reabilitatsiya parvarish jarayonlarini amalga oshirish. Shifoxona, shifomaskan (sanatoriy) va ambulator (poliklinika) sharoitida turli kasalliklar bilan hastalangan bemorlarni davolashda, asoratlarini oldini olishda va profilaktika maqsadida reabilitatsiya usullarni qo‘llanishiga o‘rgatish. Aholining sog‘ligini mustahkamlash, ijtimoiy va maishiy sharoitlarga moslashishini (adaptatsiyasini) yaxshilash. Shifokor nazoratida -jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanuvchilarning jismoniy rivojlanganligini, organizmning funksional holatini, asosiy tizimlarni holatini, jismoniy yuklamalarning organizmga ta’sirini, organizm tomonidan berilayotgan javob reaksiyalarini baholashni o‘rgatish.
  • I BOB. REABILITATSIYA ASPEKTLARI: Reabilitatsiya so‘zi lotin tilidan olingan bo‘lib, habilis – “qobiliyat”, rehabilis – “qobiliyatni tiklash” degan ma’noni bildiradi. Bu atama qadimgi shifokor va tabiblar tomonidan kiritilgan bo‘lib, tabib nafaqat insonga xastalik yoki jarohatda yordam ko‘rsatishi, davolashi, balki uning organizmi funksional faoliyatini xastalik va jarohatdan so‘ng tiklanishiga ham yordam berishi zarurligini anglatadi. Masalan: bir inson o‘pka kasalligiga – pnevmoniyaga chalindi, deylik. Bu kasallik asosida o‘pka stromasi (tuzilishi) birligi buziladi, alveolalar zarar ko‘radi, ya’ni yallig‘lanadi. Alveolada gaz almashinuvi jarayoni bo‘lib o‘tadi. Yallig‘langan alveola yiring bilan to‘lib qolib, kislorodning alveola kapillyarlariga o‘tishi qiyinlashadi yoki mutlaqo buziladi. Natijada organizm to‘qimalari va MAT (markaziy asab tizimi) kislorod bilan keraklicha ta’minlanmaydi. Bu esa miya faoliyatini, yurak- qon tomir tizimi faoliyatining buzilishiga olib keladi. Pnevmoniya xastaligi antibiotiklar, balg‘am suyultiruvchi, balg‘am ko‘chiruvchi, yallig‘lanishga qarshi vositalar va vitaminlar yordamida davolanadi. O‘pka a’zosining funksional tiklanishi uchun ikki haftadan ikki yilgacha reabilitatsiya muolajalari davom etadi (kasallik turi, og‘irlik darajasiga bog‘liq). Bu vaqt mobaynida maxsus fizioterapevtik muolajalar: -yallig‘lanishga qarshi : bronxlar sohasiga UYuCh terapiyasi, UBN old va orqa bronxlar sohasiga, Santimetr to’lqinli davo o’pka ildizlari sohasiga , Detsimetr to’lqinli terapiya buyrak usti bezlari sohalariga , induktotermiya o’pkaning ildizlari sohasiga, elektroforez yalig‘lanishga qarshi yoki spazmolitik dorilar bilan qo’llaniladi. -mukolitik: balg’am ko‘chiruvchi fito o’tlar bilan ingalyatsiyalar, ishqoriy ingalyatsiyalar, mineral suvlar bilan ingalyatsiya terapiyasi ham qo’llaniladi. Galoaeroterapiya galokameralarda amalga oshiriladi, dorivor elektroforez spazmolitiklari, DDT yoki amplipuls terapiyasi kuraklar orasi sohasiga rag‘batlantiruvchi ta’sir amalga oshiriladi. -bronxodilatatorlar: ingalyatsiya terapiyasi bronxodiliatatorlar ingalyatorlaridan foydalangan holda; yuqori bosim ostida havo yordamida giperbaroterapiya muolajalari qo’llaniladi. -immunostimulyatsiya: umumiy UBN , Lazer terapiya yuqori kubital va chov tomirlar sohasiga , Gelioterapiya past yoki o’rtagacha rejimlarga muvofiq amalga oshiriladi. Davolovchi jismoniy tarbiyaning asosiy vositalaridan jismoniy mashqlar, tabiatning tabiiy omillari qo‘llaniladi; qo‘shimchalardan – uqalash , velo yoki yugurish yo‘laklaridan foydalangan holda mexanoterapiya, ergoterpiya elementlari. Umumiy mustahkamlovchi va maxsus nafas olish mashqlari keng qo‘llaniladi.Umumiy mustahkamlash mashqlari bemorning ahvoliga va tanlangan vosita harakat tartibotiga qarab turli mushak guruhlari uchun statik va dinamik xarakterga ega bo‘ladi. Tana va oyoq-qo‘llarning mushaklari uchun mashqlar, egilishlar, burilishlar, gimnastika buyumlari bilan mashqlar kiritilgan bo‘lib, ular azolar va tizimlarning qon va limfa ta’minotini yaxshilashga, ularning faoliyatini yaxshilashga, nafas olish va metabolik jarayonlarni faollashtirishga, jismoniy chidamlilikni oshirishga yordam beradi. Yuklamalar minimaldan (to‘shakda dam olish bilan) o‘rtachagacha (erkin harakat tartibotida) qo‘llaniladi. Nafas mashqlaridan statik yoki tug’un nafas mashqlari, dinamik nafas mashqlari va maxsus nafas mashqlari(ritmik yurish, tovushli nafas mashqlari , drenajlovchi nafas mashqlari) buyuriladi. Reabilitatsiya - bu nogironlikni kamaytirish va atrof-muhit bilan o‘zaro bog‘langan sog‘lig‘i bilan muammosi bo‘lgan odamlarda ishlashni optimallashtirish uchun mo‘ljallangan chora-tadbirlar to‘plami. Salomatlik holati kasallik (o‘tkir yoki surunkali), buzilish, shikastlanish yoki travmani anglatadi. Salomatlik holati homiladorlik, qarish, stress, tug‘ma anomaliya yoki genetik moyillikka boshqa holatlarni ham o‘z ichiga olishi mumkin. Reabilitatsiya yo‘nalishi tibbiyotda bemorlarning yo‘qotgan funksiyasini qayta tiklashga qaratilgan metodologik yangi yondashuv yo‘nalishdir. Davolashning bu yo‘nalishi o‘zining yuqori samaradorligi bilan mukammal pog‘onani egallab kelmoqda.
  • II BOB. REABILITATSIYANING TURLI DAVRLARIDA FIZIK OMILLARNING QO‘LLANILISH AHAMIYATI: Fizioterapiya – yunoncha “fizio” – tabiat, “therapiya” – davolash, ya'ni tabiat kuchlari bilan davolashni anglatadi. Tabiiy va sun’iy xosil qilingan fizik omillarning fiziologik va davolovchi ta’sirini va fizik omillarini davolash va profilaktika maqsadida qo’llashni o’rganuvchi tibbiyot yo’nalishidir . Bemorlarni davolash ketma - ketligi quyidagicha amalga oshirilishi mumkin: 1. Dori-darmonlarni qabul qilish nonushta, tushlik va kechki ovqatdan oldin amalga oshiriladi. 2. Terapevtik gimnastika majmuasi nonushta qilishdan oldin tavsiya etiladi. 3. Uskuna fizioterapiyasi protseduralari kunning birinchi yarmida, asosan FTDAN 30-90 daqiqa oldin beriladi. 4. Massaj FTDAN oldin ham, keyin ham amalga oshiriladi, ammo ovqatdan keyin 40-60 daqiqadan oldin emas. 5. Velosiped ergometrida yoki simulyatorlarda yoki ft mushak guruhlarida jismoniy mashqlar kunning birinchi yarmida ovqatdan 1-1, 5 soat o‘tgach amalga oshiriladi. 6. Balneoterapiya protseduralari, shundan so‘ng kamida 1 soat davomida og'ir dam olish kerak, tushdan keyin chiqariladi. 7. Dozalangan yurish tushdan keyin, kechki ovqatdan oldin amalga oshiriladi Terapevtik tadbirlarni nazorat qilish shifokor (kardiolog, kardiolog - reabilitolog) tomonidan amalga oshiriladi. Barcha terapevtik tadbirlarni muvofiqlashtirishni davolovchi shifokor (kardiolog) amalga oshirishi kerak. Bemorning o‘zini o‘zi boshqarish ma'lumotlarini hisobga olish kerak: bemorlarga o‘zini o‘zi boshqarish kundaligini yuritish tavsiya etilishi mumkin. O‘z - o‘zini nazorat qilish yukdan oldin va keyin pulsni hisoblashni o‘z ichiga oladi, yukning balandligida, jismoniy mashqlar intensivligi va davomiyligi kundalikda tuzatiladi.mog‘i bo‘lib, tabiiy va odam hosil qiladigan fizik omillarining fiziologik va davolash ta’sirlarini o‘rgatadi, ularning kasallikni oldini olish va davolash uchun yangi usullarni, shuningdek davolab-tiklash usullarini ham ishlab chiqaradi, shu bilan bir qatorda ularni hayotga tadbiq etadi. Fizik omillarga quyidagilar kiradi : suv, quyosh, havo, balchiq, elektr toki, ozokerit va boshqalar. Fizioterapiya 2 qismga bo‘linadi : Umumiy fizioterapiya – organizmning normal va patologik holatlarida ta’sir etuvchi fizik omillarning xususiyatlarini va ta’sir mexanizmini o‘rganadi. Xususiy fizioterapiya – o‘rganilgan fizik omillarni davolash va kasallikni oldini olish maqsadida qo‘llanilishini o‘rganadi. Fizioterapevtik muolajalarning tasnifi: 1. Elektr toki bilan davolash : 1.1.Doimiy va impulsli toklar. Galvanizatsiya Dorili elektroforez Diadinamoterapiya Elektr uyqu terapiya Amplipulsterapiyasi Elektrodiagnostika Elektrostimulyatsiya Fluktuarizatsiya 2. Turli xarakteristikali elektr va magnit toki va maydonlari. Darsonvalizatsiya Franklinizatsiya UVCH terapiyasi Induktotermiya O’ta yuqori chastotali terapiya(mikroto‘lqinli, SVCH- terapiya) Magnit terapiya 3. Ul’tratovushli terapiya. 4. Fototerapiya, infraqizil nurlar, ul’trabinafsha nurlar , lazerterapiya : infraqizil nurlatish ultrabinafsha nurlatish lazerterapiya 4. Aerozol’terapiya. 5. Issiqlik va suv bilan davolash : Gidroterapiya Bal’neoterapiya Umurtqa pog’onasini suv ostida cho’zish Parafinterapiya Ozokerit Balchiqterapiya 6.Kurortologiya. O’zbekiston kurortlari. Quyosh vannalari – bunday vannalar qabul qilinayotganda inson teri yuzasiga nafaqat quyosh nurlari, balki havo ham ta’sir etadi, shuning uchun ular quyosh-havo vannalari deb ataladi. Bu vannalar inson organizmiga ijobiy ta’sir etadi, umumiy ahvolini yaxshilaydi, ishtaha va uyqu yaxshilanadi, qonda gemoglobin miqdori oshadi. Moddalar almashinuvi va teri qoplamida qon aylanishi yaxshilanadi. Bolalar terisida quyosh nuri ta’siri ostida provitamin – D moddasi ishlab chiqariladi, u esa organizmda D vitaminiga aylanadi. Bu vitaminning yetishmovchiligi RAXIT xastaligiga olib keladi. Demak, raxit kasalligining oldini olishda quyosh vannalarining ta’siri kuchli. Quyosh nuri ta’sirida bakteriyalar va mikroblar, viruslar halok bo‘ladi. Quyosh nurining tarkibi va odam organizmiga taʼsiri bir xil emas. Quyosh nurlari koʻzga koʻrinadigan (yoruglik) va koʻzga koʻrinmaydigan infraqizil hamda ultrabinafsha nurlardan iborat. Infraqizil nurlar organizm toʻqimalaridan oʻtayotganida issiqlik effekti hosil qiladi va terining nurla nayotgan qismi trasini oshiradi. Quyosh vannalari koʻrsatmasiga muvofiq bir qator teri va boʻgʻim kasalliklarida, radikulit, nevrit va boshqa kasalliklarda qabul qilinadi, undan chiniqtiruvchi muolaja sifatida gripp, angina, yuqori nafas yoʻllari katari kabi kasalliklarni oldini olishda foydalaniladi. Ayrim kasalliklarning oʻtkir davri, oʻpka va meʼ-da-ichak kasalliklarida quyosh vannasi tavsiya etilmaydi. Quyosh vannalari umumiy (butun badanni nurlantirish) va mahalliy (badanning bir qismini nurlantirish) boʻlishi mumkin. Badanni nurlantirishda quyoshning umumiy radiatsiyasidan foydalaniladi. Quyosh vannasini kushetkada yotib yoki oʻtirib badanning har tomonini quyoshga toblab qabul qilinadi. Quyosh vannasidan avval havo vannasini qabul qilgan maʼqul. Toʻgʻri radiatsiyali quyosh vannasini qabul qilishda boshni soyabon yoki toʻsiq bilan pana qilib olish, koʻzga qora koʻzoynak taqish kerak, uni nahorga, ovqatlanishdan oldin va ovqatlangan zahoti qabul qilish tavsiya etilmaydi. Quyosh vannalari soyada dam olish bilan tugallanadi, shundan keyin choʻmilish yoki dush qabul qilish maqsadga muvofiq. Bolalarning quyosh vannasi qabul qilishlarida alohida ehtiyotkorlik talab etiladi. Ularni darrov yalangʻoch qilib yechintirib qoʻymaslik, boshiga soyabonli shlyapa kiydirish lozim. Badanning juda qizib ketishiga va ultrabinafsha nurlarning ortiqcha taʼsir etishiga yoʻl qoʻymaslik uchun vaqt vaqti bilan soyada dam olib turish zarur. Ortiqcha quyosh nuri organizmga yomon taʼsir etib, terining kuyishi (baʼzan nekroz kuzatilishi), oftob urishi, yalligʻlanish, char-chash, bosh ogʻrishi, uyqusizlik, isitma koʻtarilishiga va baʼzi kasalliklarning zoʻrayib ketishiga olib kelishi mumkin. Havo va quyosh vannalari yoz faslida plyajlarda, parklar, dengiz va suv havzalari qirgʻoqlariga qurilgan solyariylar, aerosolyariylarda maxsus ayvonlarda qabul qilinadi. Havo vannalari – bu muolaja ham tabobatda keng qo‘llaniladi. Bunda inson organizmiga havoning harorati ham, namligi ham, shamol tezligi ham ta’sir ko‘rsatadi. Havo vannalari yilning issiqiliq paytlarida, havo harorati 20–30 °C (issiq), 15–20 °C (salqin) va 5 –15 °C (sovuq) vannalar buyuriladi. Havo vannasi inson organizmiga ijobiy ta’sir qilib, organizmning kasalliklarga qarshi kurashishini kuchaytiradi. Issiq vannada nafas olish kuchayadi, chuqurlashadi, o‘pka ventilyatsiyasi va faoliyati kuchayadi. Puls tezlashishi va nafas siyraklashishiga olib keladi. Sovuq vannalar esa badan terisi muskulaturasini chiniqtiradi, mayda kapillyarlar devorini mustahkamlaydi. Siydik ajralishini reflektor ravishda kuchaytiradi. Qonda eritrotsitlar miqdori ko‘payadi. Kasallikka qarshi kurashish qobiliyati oshadi. Havo vannalari – asab kasalliklari, yurak-qon tomir kasalliklarida, nafas olish a’zolari kasalliklarida qo‘llaniladi. Suv bilan davolash- gidroterapiya Suv bilan davolash – «gidroterapiya» fizioterapevtik davo turlaridan biri bo‘lib, u kasalliklarning oldini olish va davolash maqsadida qo‘llaniladi. Suv bilan davolashning asosiy vazifalaridan biri organizm uchun qulay reaksiya erishishdir. Suv muolajalari ta’sir turiga qarab turlicha bo‘ladi. Chegaralangan ta’sir turiga ega suv muolajalari: – yuvish, artish (qo‘l yoki cho‘tka yordamida); – qo‘l yoki oyoq vannasi, sekin-asta haroratni ko‘tarish bilan; – qo‘l va oyoqqa kontrast vanna qo‘llash; – turgan holda sovuq suvni qo‘lga, tizzaga, yuzga, ensaga qo‘llash; – ko‘krak qafasiga kompresslar qo‘yish. O‘rtacha ta’sir kuchiga ega suv muolajalari: – oyoq, belga vannalar (belga o‘tirgan yoki yotgan holda), sekin asta haroratni ko‘tarish bilan; – o‘tirgan holda ishqalash bilan vanna qabul qilish; – mineral vannalar; – turli xil tarkibli iliq vannalar; – sovuq ishqalovchi vannalar; – o‘tirgan holda o‘zgaruvchan haroratli vannalar; – badanning 3/4 qismiga kompress qo‘llash yoki nam sochiq o‘rash; – o‘tirgan holda bug‘li vanna qabul qilish; – sauna. Kuchli ta’sir etuvchi suv muolajalari: – qizdiruvchi vanna; – hammom; – sovuq yoki issiq suvni tezlik bilan tanaga quyish. Suv bilan davolashda tanada umumiy va mahalliy o‘zgarishlar paydo bo‘lib, ular ma’lum miqdorda suv harorati bilan bog‘liqdir. Suv muolajalari haroratiga qarab – sovuq (20°C), salqin (20–30°C), indifferent (34 – 36°C), iliq (37 – 39°C), issiq (40°C dan yuqori) bo‘lishi mumkin. Gidroterapiya markaziy asab tizimiga o‘ziga xos tarzda ta’sir ko‘rsatadi. Indifferent haroratdagi suvni qo‘llash natijasida tanada bo‘shashish, tinchlanish, uyquchanlik hosil bo‘ladi. Sovuq va issiq suv ta’sirida qo‘zg‘aluvchanlik kuchliroq bo‘ladi. Suv bilan davolaganda yurak tomir faoliyatida o‘zgarishlar yuzaga keladi. Sovuq suv ta’sirida teri tomirlari torayadi, yurakning qisqarish faoliyati sekinlashadi, arterial bosim ortadi. Past haroratdagi suv ta’sirida skelet mushaklarining tarangligi oshadi. Issiq suvning ta’siri unga qarama-qarshi bo‘ladi. Issiq va sovuq suv muolajalari moddalar almashinuvi jarayonini tezlashtirib, organizm taranglashuvini oshiradi. Gidroterapiyada, haroratdan tashqari mexanik omil muolajaning umumiy ta’sirini kuchaytiradi. Suv muolajalari, ayniqsa, yurak tomir, asab faoliyati, xafaqonlik kasalligi va organizmda moddalar almashinuvi buzilgan bemorlarga tavsiya etiladi. Monelik hollari: suv muolajalari og‘ir ateroskleroz, qon bosimining yuqori darajagako‘tarilishi, miya va toj tomirlar qon aylanishining buzilishida hamda sil kasalligining faol turida qo‘llanilmaydi. Suv muolajalari har bir shaxsga alohida buyuriladi.Davo muddati 15–20 ta muolajadan iborat bo‘lib, boshlanishida qisqa muddatli, so‘ng bemorning ahvoliga qarab sekin-asta oshiriladi. Gidroterapiyaning bir necha xil usullari mavjud bo‘lib, ulardan suv quyish va artinish, ho‘l sochiqqa o‘rab qo‘yish, dush (aylanma, sirkulyar, otilib chiquvchi yuqori va past bosimli), ichakni yuvish, vannalar va boshqalar qo‘llaniladi. Umumiy vanna bo‘lsa, bemor tanasining barcha qismi suvga tushiriladi. Mahalliy vannalar: marvaridli (suv orqali havo pufakchalari bosim bilan chiqariladi), ko‘pikli (ko‘pik hosil qiluvchi moddalar yordamida), tebranuvchi va aylanma (suvni mexanik ta’sirda kuchaytirish), hidli, xvoyli shifobaxsh giyohli, mineralli bo‘ladi. Vanna qabul qilish muddati 10–15 daqiqa, muddatni uzaytirish noxush oqibatlarga olib kelishi mumkin. Vannalar qabul qilish vaqtida bemorning umumiy ahvolini nazorat qilib turish lozim, chunki arterial bosimning o‘zgarishi puls tezligi va nafas harakatlarining yomonlashuviga sabab bo‘ladi. Suv muolajalarini artish, suv quyish ko‘rinishida ham qo‘llash mumkin. Bu davolash usullari kundalik shaxsiy gigiyena bo‘lib, bemorlarni davolash va parvarishlashiga kiradi. Qisqa muddat ichida sovuq suv bilan badanni artish, chiniqtirishning bitta vositasidir. Sovuq suvga yuvinish tomirlar faoliyatini oshirib, yuqori haroratli bemorga yaxshi natija beradi. Tananing ma’lum qismiga kontrast suv quyish, avvaliga iliq, keyin sovuq suv yordamida amalga oshiriladi. Muolajadan so‘ng tana sochiq yordamida quritiladi. Issiqlik bilan davolash Issiqlik bilan davolash deganda, davo jarayoni issiqlik omili ta’siri ostida olib borilishi tushuniladi. Issiqlik omili bo‘lib,uzoq vaqt davomida yuqori haroratni saqlab qoluvchi moddalar xizmat qiladi. Issiqlik omili deb, yorug‘lik va elektr tokining yuqori va past harorati bilan davolashga ham aytiladi. Issiqlik bilan davolashda balchiq, ozokerit, loy va qumkabilardan foydalanish mumkin. Bu moddalar peloidlar deb ataladi. Ular, asosan, sanatoriya kurort sharoitlarida va fizioterapevtik bo‘limlarda qo‘llaniladi. Sapropel balchiqlar – chuchuk suvli ochiq havzalarda tuproq va qum zarrachalar, tuproqdagi chirindi moddalardan hosil bo‘lib, unda organik moddalar katta miqdorda bo‘ladi, ol tingugurt yo‘q, reaksiyasi – neytral, namligi 90–95 % gacha bo‘ladi. Torf balchig‘i – botqoqliklarda o‘simliklar organizmining uzoq vaqtgacha kislorodsiz chirishi natijasida hosil bo‘ladi. Torf balchig‘ida organik moddalar, asosan, gumin moddalari, minerallar kam bo‘ladi, torf balchig‘ining reaksiyasi kuchsiz kislotali. Sopka balchig‘i – asosini loy tashkil etadi. Uning suyuq qismida mineral tuzlar va organik moddalar kam bo‘ladi, u tur dagi balchiq gaz-neftli yerlarda uglevodorod ta’sirida hosil bo‘ladi. Mineral cho‘kma balchiqlar va sopka balchiqlar tabiiy holatda ishlatiladi. Fiziologik ta’siri. Shifobaxsh balchiqlar organizmga mexa nik, issiqlik va kimyoviy ta’sir ko‘rsatadi. Balchiqning fizik xossalari balchiq bilan davolash vaqtida, birmuncha yuqori haroratdan foydalanishga imkon beradi. Mexanik ta’sir – balchiq massasining bosimi badan hamda balchiq qavati o‘rtasidagi ishqalanish natijasida yuz beradi. Kimyoviy ta’sir – balchiqdan organizmga teri orqali o‘tadigan turli kimyoviy moddalar (gazsimon, uchuvchan moddalar) ta’siriga bog‘liq. Balchiq bilan quyidagi kasalliklarni davolash tavsiya etiladi: harakat a’zolari kasalliklari orqa miyaning jarohatlanishi va boshqa shikastlar natijasida yuz bergan kasalliklar, qorin bo‘shlig‘i a’zolari va jinsiy a’zolarning surunkali yallig‘lanish jarayonlari, nevritlar. Quyidagi kasalliklarda balchiq bilan davolash mumkin emas: o‘tkir yallig‘lanish jarayonlari, xavfli o‘smalar, sil, yurak-qon tomir kasalliklari, nefrit, homiladorlik. Qum bilan davolash. Qum birmuncha gigroskopik modda va bu balchiqqa nisbatan issiqni kam o‘tkazadi. Qum vannalari dengiz bo‘yida joylashgan kurortlarda qo‘llaniladi. Bunday vannalarni kurortdan boshqa joylarda ham qo‘llash mumkin. Qum bilan qo‘l yoki oyoq og‘riqlariga davo qilishda kichik mahalliy vannalar – ikki qavatli taxta yashiklardan foydalaniladi. Qum harorati 52–55°C bo‘lib, muolaja 30 daqiqa va undan ko‘proq davom etadi. Loy bilan davolash. Loy ta’sirchan va hammabop davolash vositasidir. Loydan, ayniqsa, balchiq bo‘lmagan joylarda muvaffaqiyatli foydalanish mumkin. Davolash maqsadida loyning plastik va yopishqoq turlari ishlatiladi. Ishlatishdan oldin tuproq quritiladi va turli aralashmalardan (qum, mayda tosh va boshqa) tozalanadi. Yaxshi yumshatilgan tuproqqa bir tekis konsistensiyali loy hosil bo‘lguncha, osh tuzining 10 %li eritmasi qo‘shiladi va loyni kulcha sifatida qo‘llash uchun malham holiga, vanna sifatida qo‘llash uchun suyuqroq holga keltiriladi. Shundan so‘ng, loyni chelakka solib, suv hammomida 37–43°C gacha isitiladi va odatda mahalliy vanna sifatida qo‘llaniladi. Parafin bilan davolash. Parafin bilan davolash uchun tozalangan, yaxshi suvsiz- lantirilgan va erish harorati 52–55°C bo‘lgan parafindan foydalaniladi. Parafin teriga quyidagi usullarda qo‘yiladi: Parafinni qatlam tarzda qo‘yish. 55–60°C gacha eritilgan parafin bo‘yoq cho‘tkasi bilan teriga tekis qilib surtiladi, ustidan mum qog‘oz, so‘ng adyol bilan yaxshilab o‘raladi.Parafin vannachasi bemorning oyoq yoki qo‘llariga parafin qatlam qilib surilgandan so‘ng, uning oyoq yoki qo‘li 60–65 °C li parafin bilan to‘ldirilgan kleyonka xaltaga tushiriladi. Salfetka bilan applikatsiya qilish. Teriga parafin shimdirilgan salfetka qo‘yiladi, uning ustiga issiqroq parafin shimdirilgan salfetka qo‘yiladi, ustidan kleyonka yopib ko‘rpa bilan o‘rab qo‘yiladi. Kyuvet – applikatsiya usuli. Kyuvetdagi 50-54°C li parafinni kleyonka bilan kyuvetdan chiqarib olib, bemor tanasiga qo‘yiladi va ko‘rpa bilan yopiladi. Parafinni quyidagi kasalliklarni davolashda tavsiya etiladi: yarim o‘tkir va surunkali yallig‘lanish kasalliklari, bo‘g‘imlar, mushaklar, paylar jarohatining asoratlari, xoletsistit, me’da-ichak yara kasalliklari, ayollar jinsiy a’zolarining surunkali kasalliklari, periferik asab tizimi kasalliklari.
  • III BOB. DAVOLOVCHI JISMONIY TARBIYA. MASSAJ. MEHNAT BILAN DAVOLASH: Davolovchi jismoniy tarbiya (DJT) shakllari ikki guruhga boʼlinib oʼrganiladi. 1. Shifoxonada qoʼllaniladigan DJT shakllari: - ertalabki badan tarbiya – 15-20 daqiqa davomida bajariladi, qoʼllashdan maqsad organizmning umumiy tonusini koʼtarish, tetiklashtirish. Shakl yakka, kichik guruh, guruh holida oʼtkaziladi; - Davolovchi gimnastika muolajasi – shifoxonada oʼtkaziladigan shakllarning asosiysi boʼlib hisoblanadi. Muolaja 3 qismdan iboratdir, yaʼni: - kirish qismi, bunda organizm asosiy yuklamani bajarishga tayyorlanadi. Birinchi qismda yengil mashqlar berilib, umumiy vaqtning 15-25% ni tashkil etadi; - asosiy qismi, bunda organizmga asosiy mashqlar beriladi va uning jismoniy yuklamaga moslashishi amalga oshiriladi. Mashqlar, yuklamalar asta sekin oʼsib boradi, avvaliga umumiy vaqtning 50%, keyinchalik 70% ajratiladi; - yakuniy qismi – bunda organizmga yengil, boʼshashtiruvchi mashqlar beriladi, organizmning dastlabki holatiga qaytishi taʼminlanadi. Аvvaliga umumiy vaqtning 25%, keyinchalik 15% ajratiladi. Davolovchi gimnastika muolajasini amalga oshirish uchun har bir tizim kasalligiga, har bir kasallikka alohida gimnastik mashqlar kompleksi tuziladi va yakka, kichik guruh, guruh holida oʼtkaziladi; - bemorlarga beriladigan individual topshiriqlar bemorlarga kasalligini bilgan holda shifokor yoki uslubchi tomonidan individul bajarishi uchun mashqlar beriladi. Masalan: nafas aʼzolari kasalligida – drenajlovchi dastlabki holatlarda mashqlar bajarish, maxsus tovushli nafas mashqlari va h.z.; 2. Shifoxonadan tashqarida qoʼllaniladigan DJT shakllari: -terrenkur – har xil koʼtarilib tushish burchagiga, masofa uzunligiga ega boʼlgan maxsus tayyorlangan yoʼlka. Bu shakl asosan sanatoriya kurortlarda, dispanserlarda qoʼllaniladi. Yurak-qon tomir kasalliklarida, nafas aʼzolari, oshqozon-ichak yoʼli, tayanch-harakat apparati kasalliklari va modda almashinuvi buzilishi bor bemorlarga tavsiya etiladi. Davolash maqsadida buyurilishi uchun terrenkurning 4 ta yoʼnalishi tavsiya etiladi, ular: - 1-yo‘nalish – ko‘tarilish burchagi 4˚ dan oshmaydi, masofa uzunligi 500 m; - 2-yo‘nalish – ko‘tarilish burchagi 5-10˚, masofa 1000 m gacha; -3-yo‘nalish – ko‘tarilish burchagi 11-15˚, masofa 2000 m gacha; -4-yo‘nalish – ko‘tarilish burchagi 16-20˚, masofa 3000-5000 m gacha. Sog‘lomlashtiruvchi yugurish meʼyorli surʼatda yugurish uchun oyoqlar maʼlum balandlikka ko‘tarilib yuguriladi;-sayr qilish, ekskursiya sog‘lomlashtirish, organizmni mustahkamlash, chiniqtirish, emotsional tonusni tiklash maqsadida foydalaniladi; – asosan sanatoriya-kurortlarda, tog‘li sharoitda qo‘llanilib, bemorlarga kuniga ko‘p emas, kam emas o‘rta hisobda 15 km gacha yurish tavsiya etiladi; - o‘yinli darslar – shifoxonadan tashqarida o‘yin vositalaridan foydalangan holda o‘yinli darslar amalga oshiriladi. Bu bilan bemorlar organizmini o‘sib boruvchi jismoniy yuklamalarga moslashtirib boriladi. Davolovchi jismoniy tarbiyada harakat tartibotlari. DJT da quyidagi harakat tartibotlari va ularning vazifalari farqlanadi: To‘shak harakat tartiboti: a) qatʼiy; b) kengaytirilgan. Muolajaning davomiyligi 5-7 daqiqa, ishlash – dam olish nisbati 1:1, o‘rta hisobda 8-10 ta mashq beriladi, har bir mashq 3-4-marta sekin surʼatda qaytariladi. Umumiy vazifalari: 1) bemorga taʼsir etayotgan ruhiy va jismoniy taʼsirlarni kamaytirish yoki yo‘qotish; 2) qon aylanishning ekstrakardial omillarini faollashtirish yoki yaxshilash; 3) qat’iy to‘shak tartiboti asoratlarining oldini olish (yotoq yara, qon dimlanishi, ichak parezi, mushak atrofiyasi, kontraktura va h.z.). Yarim to‘shak yoki palata harakat tartiboti:Muolajaning davomiyligi 15-20 daqiqa, ishlash – dam olish nisbati 3:1, o‘rta hisobda 20-25 ta mashq beriladi, mashqlarning qaytarilish soni 6-8-marta, sekin surʼatda. Umumiy vazifalari: 1) qon aylanishning ekstrakardial omillarini asta-sekin chiniqtirish; 2) yengil jismoniy yuklamalarga organizmni asta-sekin moslashtirish; 3) dimlanish holatlari bilan kurashish. Erkin harakat tartiboti: a) erkin avaylovchi; b) erkin avaylovchi chiniqtiruvchi; s) erkin chiniqtiruvchi; Muolajaning davomiyligi 30-45 daqiqa, ishlash – dam olish nisbati 5:1, o‘rta hisobda 25-35 ta mashq beriladi, mashqlarning qaytarilish soni 10-12-marta, sekin, o‘rta surʼatlarda. Umumiy vazifalari: 1) o‘sib boruvchi jismoniy yuklamalarga organizmni moslashtirib borish; 2) aʼzo va tizimlar orasidagi o‘zaro aloqalarning korrelyativligini yaxshilash; 3) bemorlarni kasb va yashash faoliyatlariga tayyorlash. Davolovchi jismoniy tarbiya muolajasini tuzish prinsiplari: 1.Dastlabki holatni tanlash. 2.Patogenetik belgisi bo‘yicha maxsus mashqlarni tanlash. 3.Muolajaning davomiyligi. 4.Beriladigan mashqlarning soni. 5.Har bir mashqning qaytarilish soni. 6.Bir mashqning davomiyligi (to‘shak tartiboti – 10-15 soniya, yarim to‘shak tartiboti – 15-20 soniya, erkin tartiboti – 30-40 soniya). 7.Qo‘llaniladigan mashqlarning tarqoqligi, yaʼni muolajaga har xil mashqlar kiritilishi kerak. 8.Berilayotgan yuklamaning asta-sekinlik prinsipi, yaʼni muolaja shunday tuzilishi kerakki, avval bemor organizmi yengil mashqlar yordamida asosiy yuklamaga tayyorlanadi, so‘ngra muolaja oxirida bo‘shashtiruvchi mashqlar yordamida bemor organizmi dastlabki holatga qaytarilishi lozim. 9.Qo‘llaniladigan mashqlar surʼati (sekin, o‘rta, tez, tezlashadigan). 10.Muolaja vaqtida ishlash – dam olish nisbati. 11.Muolaja vaqtida bajariladigan harakatning ritmi va amplitudasi. 12.Muolajaga emotsional omillarni qo‘shish (musiqa, raqslarga xos mashq). DJT bo‘yicha shifokorning majburiyatlari: 1. Bemorlarni qabul qilish va tekshirish. 2. Shifokorlar bilan DJT ga ko‘rsatma va qarshi ko‘rsatmalar haqida suhbat o‘tkazish. 3.Mashg‘ulotlarning effektivligini aniqlash. 4.Shifokor pedagogik nazoratini o‘tkazish. 5. Uslubchining malakasini oshirishni muntazam nazorat qilish. 6. DJT mashg‘uloti jadvalini tuzish va davolovchi gimnastika muolajasini tuzishda DJT ning vazifalarini tavsiya etish. Davolovchi gimnastika muolajasini o‘tkazishga qarshi ko‘rsatmalar: 2turga nisbiy va absolyut qarshi ko‘rsatmalarga bo‘linadi: 1.Nisbiy qarshi ko‘rsatmalar: - bemorlarning umumiy og‘ir holati; - kasallikning o‘tkir davri; - tana haroratining 37,5˚ dan oshishi; - jismoniy mashqlar bajarishda og‘riqning zo‘rayishi; - yiringli jarayonning bo‘lishi; - shikastlangan suyak bo‘laklarining yetarli bo‘lmagan immobilizatsiyasi; - yirik qon tomir va nerv yaqinida yod tanalarning bo‘lishi; - qon ketish va qon ketishga moyillik. Bu ko‘rsatmalarning nisbiy deyilishiga sabab shuki, ular bartaraf etilganidan so‘ng Davolovchi jismoniy tarbiya muolajasini bemorga tavsiya etish mumkin. 2.Absolyut qarshi ko‘rsatma: yomon sifatli shishishlar yoki onkologik kasalliklar kiradi.
  • IV BOB. TAYANCH-HARAKAT APPARATI KASALLIKLARIDA REABILITATSIYA O‘TKAZISH TAMOYILLARI: Mushak fiziologiyasi mushaklarning funktsiyasi, qisqarishi va moslashuvini o'rganish inson tanasidagi mushaklarning tuzilishi va qisqarish mexanizmlarini tushunish harakat va moslashuvchanlikni o'rganish uchun juda muhimdir. Inson tanasinidagi mushaklar uchta asosiy turi mavjud: skelet, silliq va yurak mushaklari. - Skelet mushaklari: harakatni boshqaradigan suyaklarga biriktirilgan ixtiyoriy mushaklar. Skelet mushaklari harakat hosil qilish uchun qisqargan tolalardan iborat. - Silliq mushak: organlarning devorlarida (masalan, ichaklar, qon tomirlari) joylashgan ixtiyoriy mushaklar. Bu mushaklar ovqat hazm qilish va qon oqimi kabi ichki tana funktsiyalarini tartibga solishga yordam beradi. - Yurak mushaklari: faqat yurakda joylashgan bo'lib, yurak mushagi qonni haydash uchun javobgardir. U skelet va silliq muskullar bilan o'xshash xususiyatlarga ega, ammo beixtiyor boshqariladi. Mushaklar qisqarish mexanizmi. Mushak qisqarishi nerv impulslari tomonidan boshqariladi va bir necha bosqichlarni o'z ichiga oladi: - Neuromuskular funksiya: motor neyron mushak tolasi bilan aloqa qiladigan joy. Atsetilxolin deb ataladigan neyrotransmitter chiqariladi, bu mushakni rag'batlantiradi. - Kaltsiyning chiqishi: Rag'batlantiruvchi ta'sir mushak hujayrasi ichidagi organella bo'lgan sarkoplazmatik retikulumdan kaltsiy ionlarini chiqarishni qo'zg'atadi. - Toymasin filament nazariyasi: Kaltsiy troponin, aktin bilan bog‘langan oqsil bilan bog‘lanadi, bu esa miyozinning aktin bilan bog‘lanishiga imkon beruvchi konformatsion o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi. Miyozin boshlari aktin filamentlarini sarkomerning o'rtasiga tortib, mushak tolasini qisqartiradi va qisqarishni keltirib chiqaradi. - ATP: Bu jarayon uchun energiya miyozinni aktindan ajratish va miyozin boshlarini boshqa qisqarish sikli uchun tiklash uchun zarur bo'lgan ATP dan keladi. Moslashuvchanlik mushaklar va bo'g'imlarning to'liq harakat doirasi (ROM) orqali harakat qilish qobiliyatini anglatadi. Moslashuvchanlik mushaklar, tendonlar va ligamentlarning uzunligi, shuningdek, bo'g'imlarning tuzilishi bilan belgilanadi. Cho'zilish (egiluvchanlik) refleksi - bu mushaklarning tez cho'zilishiga javoban qisqarishi bo'lgan himoya mexanizmi. Bu refleks mushak shpindellari, mushak ichidagi uzunlik va cho'zilish tezligidagi o'zgarishlarni aniqlaydigan sezgir retseptorlari orqali amalga oshiriladi. Moslashuvchanlikni yaxshilash uchun cho'zish refleksini qo'zg'atmaslik uchun sekin va barqaror bo'lishi kerak. Mushaklarning egiluvchanligi: Muntazam cho'zish mushak tolalarining plastisiyasini kuchaytiradi, bu ularning cho'zishga ko'proq moslashishiga imkon beradi. Jismoniy yuklamalarni tayanch-harakat apparatiga ta'siri. Jismoniy yuklar yoki jismoniy faoliyat davomida tanaga ta'sir qiladigan kuchlar suyaklar, mushaklar, tendonlar, ligamentlar va bo'g'imlardan iborat tayanch-harakat tizimiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Ushbu ta'sirlar qo'llaniladigan jismoniy yukning intensivligi, chastotasi va turiga qarab foydali va potentsial zararli bo'lishi mumkin. Jismoniy yuklarning mushak-skelet tizimining turli tarkibiy qismlariga qanday ta'sir qilishini batafsil ko'rib chiqamiz. 1. Mushaklarga ta'siri: qarshilik mashqlari, aerob mashqlari yoki hatto kundalik mashg'ulotlar kabi jismoniy yuklar mushaklarning ishlashiga bir necha jihatdan ta'sir qiladi: -Mushaklarning gipertrofiyasi: mushaklar takroriy stressga duchor bo'lganda (masalan, og'ir atletika yoki qarshilik mashqlari) ular mushak tolalari hajmi va kuchini oshirish orqali moslashadi. Mushak gipertrofiyasi deb nomlanuvchi bu jarayon jismoniy mashqlar natijasida mushaklarning mikroskopik shikastlanishini tiklash natijasida yuzaga keladi. Mushak tolalari kelajakdagi yuklarni yaxshiroq boshqarish uchun kuchliroq va kattaroq bo'ladi. -Chidamlilik va samaradorlik: chidamlilik faoliyati davomida (masalan, yugurish, suzish) mushaklaraerob qobiliyatini oshirish orqali moslashadi. Bu kisloroddan yanada samarali foydalanishni, mitoxondriyalarda energiya ishlab chiqarishni yaxshilashni va mushaklarga qon oqimini kuchaytirishni o'z ichiga oladi, bu esa mushaklarning chidamliligini oshiradi. -Mushaklarning charchashi va tiklanishi: uzoq muddatli yoki kuchli jismoniy yuklar mushaklarning charchashiga olib kelishi mumkin, bu erda mushaklar samarali qisqarish qobiliyatini yo'qotadi. To'g'ri tiklanish, shu jumladan dam olish va ovqatlanish, mushaklarning tiklanishiga imkon berish va ortiqcha jarohatlarning oldini olish uchun juda muhimdir. 2. Suyaklarga ta'siri: Suyak zichligi va mustahkamligi: og'irlik ko'tarish (masalan, yurish, yugurish, sakrash) suyak to'qimasini hosil qilishga yordam beradi, suyak zichligi va kuchini oshiradi. Bu jarayon osteoblastlar (yangi suyak hosil qiluvchi hujayralar) va osteoklastlar (eski suyakni parchalaydigan hujayralar) faoliyatini o'z ichiga oladi. Muntazam jismoniy faollik suyak massasini saqlab qolish yoki ko'paytirishga yordam beradi, bu osteoporoz kabi holatlarning oldini olish uchun juda muhimdir, ayniqsa katta yoshlilarda. -Suyakning moslashuvi: suyaklar Volf Qonuni orqali ularga qo'yilgan yuklarga moslashadi, bunda suyak to'qimasi mexanik stressga javoban o'sadi va mustahkamlanadi. Misol uchun, yuqori ta'sirli sport bilan shug'ullanadigan sportchilar stress eng ko'p to'plangan joylarda, masalan, oyoq va umurtqa pog'onasida zichroq suyaklarga ega bo'lishadi. -Stress sinishi xavfi: biroq, yetarli darajada dam olmasdan ortiqcha yoki takroriy jismoniy yuklar stress sinishiga olib kelishi mumkin, bu esa suyakdagi ortiqcha foydalanish natijasida yuzaga keladigan kichik yoriqlardir. Ushbu jarohatlar takroriy yuqori ta'sirli faoliyat bilan shug'ullanadigan yuguruvchilar va sportchilarda keng tarqalgan. 3. Biriktiruvchi to‘qimaga ta'siri: -Bo'g'imlarning harakatchanligi va moslashuvchanligi: o'rtacha, muntazam jismoniy yuklar bo'g'imlarni moylaydigan va oziqlantiruvchi sinovial suyuqlik ishlab chiqarishni rag'batlantirish orqali bo'g'imlarning harakatchanligi va moslashuvchanligini saqlashga yordam beradi. Egiluvchan yoki yoga kabi mashg'ulotlar bo'g'imlarning moslashuvchanligini yaxshilashga va qattiqlikni oldini olishga yordam beradi. -Biriktiruvchi to‘qima salomatligi: bo'g'imlarni jismoniy faoliyatga uning qalinligi va chidamliligini oshirish orqali javob beradi. Muntazam jismoniy yuklar harakat ichidagi va tashqarisidagi ozuqa moddalarining harakatini rag'batlantirish orqali sog'lom harakatga yordam beradi. Biroq, haddan tashqari yoki yuqori ta'sirli yuklar vaqt o'tishi bilan biriktiruvchi to'qimaga tushishi mumkin, bu esa osteoartritga olib kelishi mumkin. -Shikastlanish xavfi: yuqori intensivlikdagi yoki noto'g'ri jismoniy yuklar, ayniqsa to'g'ri texnikasiz yoki ligament burishishi kabi bo'g'imlarning shikastlanishi xavfini oshirishi mumkin. Misol uchun, yomon shaklda haddan tashqari og'irlikni ko'tarish bo'g'inlarni barqarorlashtiradigan ligamentlar va tendonlarni zo'riqishi mumkin. 4. Tendonlar va Ligamentlarga ta'siri: Tendonlar (mushaklarni suyaklar bilan bog'laydigan) va ligamentlar (suyaklarni boshqa suyaklar bilan bog'laydigan). -Tendon va Ligament kuchi: muntazam jismoniy yuklar, xususan qarshilik mashqlari tendon va ligamentlarni kuchaytirishi mumkin. Bu kuchaygan kuch bo'g'imlarning barqarorligini yaxshilashga yordam beradi va shikastlanish xavfini kamaytiradi. -Moslashish va ortiqcha foydalanish: tendonlar va ligamentlar mushaklarga nisbatan jismoniy yuklarga sekinroq moslashadi. Yetarli dam olmasdan takroriy yoki ortiqcha jismoniy yuklanishtendinit (tendonning yallig'lanishi) yoki ligament burmalari kabi ortiqcha jarohatlarga olib kelishi mumkin. Ushbu jarohatlar tennis yoki yugurish kabi takrorlanadigan harakatlar bilan bog'liq sport turlarida keng tarqalgan. 4.3.§ Tayanch-harakat apparati holatini baholash Mushak-skelet tizimini baholash sog'liqni saqlash mutaxassislariga mushak-skelet tizimining buzilishi, jarohatlar va harakatchanlik yoki kuchdagi cheklovlarni aniqlashga yordam beradi va sharoitlarni tashxislash, davolanishni rejalashtirish va reabilitatsiya jarayonini baholash uchun juda muhimdir. Mushak-skelet tizimini baholashda ishtirok etadigan asosiy komponentlar va texnikalarni ko'rib chiqamiz. 1. Bemor kasallik tarixi Mushak-skelet tizimini baholashning birinchi bosqichi bemorning batafsil anamnezini to'plashdir, jumladan: - Bosh shikoyat: bemorning asosiy tashvishi, jumladan og'riq, zaiflik, qattiqlik yoki funktsiyani yo'qotish. - Alomatlarning boshlanishi: alomatlar qachon boshlangan va ular o'tkir (to'satdan) yoki asta-sekin bo'lgan. - Joylashuv: og'riq yoki noqulaylik qayerda joylashganligi va u boshqa joylarga tarqaladimi. - Alomatlarning xarakteri: og'riqning tabiati (o'tkir, zerikarli, yuklama yoki yonish), qattiqlik, shishish yoki zaiflik. - Og'irlashtiruvchi va yengillashtiruvchi omillar: simptomlarni yomonlashtiradigan yoki yengillashtiradigan harakatlar yoki pozitsiyalar. - Funktsional ta'sir: alomatlar kundalik faoliyatga, harakatchanlikka yoki ishga qanday ta'sir qiladi. - avvalgi hodisalar: jarohatlar, operatsiyalar, artrit yoki surunkali mushak-skelet tizimining har qanday tarixi. - Dorilar: mushak-skelet tizimining sog'lig'iga yoki alomatlariga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan hozirgi dorilar. - Turmush tarzi omillari: jismoniy faollik darajasi, mashg'ulot, ergonomika va har qanday takrorlanadigan zo'riqish yoki ortiqcha foydalanish tarixi. 2. Umumiy tekshirish: mushak-skelet tizimini vizual tekshirish bemorning holati, harakat mashqlari va mumkin bo'lgan deformatsiyalar haqida qimmatli ma'lumotlarni beradi. Tekshirish uchun asosiy sohalarga quyidagilar kiradi: - Holat: skolioz, kifoz yoki lordoz kabi har qanday g'ayritabiiy holatni baholang. Umurtqa pog'onasi yoki ekstremitalarning noto'g'ri joylashishi mushak-skelet tizimining buzilishini ko'rsatishi mumkin. - Yurish: simmetriya, silliqlik va muvozanat uchun bemorning yurish tartibiga rioya qiling. Yurish anormalliklari mushaklarning kuchsizligini, bo'g'imlarning disfunktsiyasini yoki nevrologik buzilishlarni ko'rsatishi mumkin. - Simmetriya: mushaklarning kattaligi, oyoq-qo'llarining uzunligi yoki bo'g'imlarning tekislanishidagi har qanday assimetriya uchun tananing ikkala tomonini solishtirish. - Deformatsiyalar: artrit, sinish yoki asab shikastlanishi kabi asosiy holatlarni ko'rsatishi mumkin bo'lgan bo'g'imlarning deformatsiyasi, shishishi yoki mushak atrofiyasi belgilarini qidiring. - Teri va yumshoq to'qimalar: terining rangi o'zgarishi, ko'karishlar, chandiqlar yoki shishish belgilarini tekshiring, bu yaqinda travma yoki surunkali kasalliklarni ko'rsatishi mumkin. 3. Palpatsiya Palpatsiya anormalliklarni baholash uchun mushaklar, suyaklar va bo'g'imlarni his qilishni o'z ichiga oladi. Asosiy jihatlarga quyidagilar kiradi: - Noziklik: mushaklar, suyaklar va bo'g'imlarni sekin bosib, yallig'lanish, sinish yoki mushaklarning kuchlanishini ko'rsatishi mumkin bo'lgan nozik joylarni aniqlang. - Harorat: bo'g'imdagi issiqlik yallig'lanish yoki infektsiyani ko'rsatishi mumkin, salqin joylar esa qon aylanishining yomonligini ko'rsatishi mumkin. - Shish: shikastlanish, infektsiya yoki artrit sabab bo'lishi mumkin bo'lgan yumshoq to'qimalarning shishishi yoki bo'g'imlarning oqishi uchun palpatsiya qiling. - Mushak tonusi: mushaklarning siqilishi, spazmlari yoki bo'shashmasligini baholang, bu nevrologik yoki mushak-skelet tizimining muammolarini ko'rsatishi mumkin. 4. Harakat diapazoni sinovi: harakat sinovlari oralig'i bo'g'inlar va mushaklarning harakat qobiliyatini baholaydi. Unga faol (bemor o'z-o'zidan harakat qiladi) va passiv (tekshiruvchi bo'g'inni harakatga keltiradi) testlar kiradi. 5. Mushaklar Kuchini Sinash: ko'pincha 0 dan 5 gacha bo'lgan shkala bo'yicha baholanadi, ma'lum mushak guruhlarining kuchi va funksionalligini baholaydi: - 0-daraja: mushaklarning qisqarishi kuzatilmagan. - 1-sinf: mushaklarning qisqarishi kuzatiladi, lekin hech qanday harakat sodir bo'lmaydi. - 2-sinf: harakat sodir bo'ladi, lekin faqat tortishish kuchi yo'q bo'lganda. - 3-sinf: harakat tortishish kuchiga qarshi, ammo qarshiliksiz sodir bo'ladi. - 4-sinf: harakat ma'lum qarshilik bilan tortishish kuchiga qarshi sodir bo'ladi. - 5-sinf: tortishish kuchiga qarshi to'liq harakat va normal kuchni ko'rsatadigan to'liq qarshilik. - Mushaklarni qo'lda tekshirish (MMT): tekshiruvchi bemor harakat qilishga urinayotganda turli mushak guruhlariga qarshilik ko'rsatadi. Bu mushaklarning kuchi va yaxlitligini tekshiradi va zaiflik, asab shikastlanishi yoki atrofiya joylarini aniqlashga yordam beradi. 6. Qo'shma funktsiya va barqarorlikni sinash: barqarorligini baholash ligament va tendonlarning yaxlitligini, bo'g'imlarning barqarorligini va funktsiyasini baholash uchun bir nechta maxsus testlarni o'z ichiga oladi: - Ligament tekshiruvi: stress testlari ligament yaxlitligini baholash uchun ishlatiladi. Masalan, Lachman testi va oldingi tortma testi tizzadagi oldingi xochsimon bog'lamni (ACL) baholash uchun ishlatiladi. - Tendonlarni tekshirish: Tendonlarning yaxlitligini muayyan harakatlar yoki palpatsiya orqali baholash mumkin. Masalan, Tompson tekshiruvi Axilles tendonini baholaydi. - Qo'shma barqarorlik testlari: bularga medial va lateral ligamentlarning barqarorligini baholaydigan tizza yoki tirsak uchun varus va valgus stress testlari kabi baholar kiradi. 7. Funktsional Baholash: bemorning kundalik vazifalar va harakatlarni bajarish qobiliyatini baholaydi: - Kundalik hayot faoliyati: alomatlar yurish, zinadan ko'tarilish, kiyinish yoki narsalarni ko'tarish kabi kundalik faoliyatga qanday ta'sir qilishini baholash. - Funktsional harakatlar: bemorni harakatlanish cheklovlari yoki kompensatsion strategiyalarni aniqlash uchun cho'ktirish, ko'tarish yoki cho'zish kabi funktsional vazifalarni bajarayotganini kuzatish. - Muvozanat va muvofiqlashtirish: bemorning tayanch-harakat tizimi yoki asab kasalliklari ta'sir qilishi mumkin bo'lgan muvozanat va muvofiqlashtirishni saqlash qobiliyatini sinab ko'rish. 8. Nevrologik Tekshiruv: mushak-skelet tizimini baholash ko'pincha asab ishtirokini baholash uchun asosiy nevrologik baholashni o'z ichiga oladi: - Sensor testi: asab siqilishi yoki shikastlanishini ko'rsatishi mumkin bo'lgan sezgi o'zgargan joylarni (uyqusizlik, qichishish) tekshiring. - Refleks tekshiruvi: asab va mushaklar faoliyatini baholash uchun patellar tendon refleksi (tizzaning silkinishi) yoki Axilles refleksi kabi reflekslar tekshiriladi. - Nerv ildizini tekshirish: oyoqni to'g'ri ko'tarish testi yoki Spurling testi kabi maxsus testlar nerv ildizining siqilishi yoki tirnash xususiyati borligini baholaydi, bu esa og'riq yoki zaiflikni keltirib chiqarishi mumkin. 9. Maxsus Testlar: Mushak-skelet tizimining o'ziga xos holatini aniqlash uchun maxsus testlar qo'llaniladi. Misollar: - Phalen testi: karpal tunnel sindromini baholash uchun ishlatiladi. - Finkelshteyn testi: De Quervain tenosinovitini (bosh barmoq tendonlarining yallig'lanishi) baholaydi. - Makmurrey testi: tizzadagi meniskal ko'z yoshlarini baholaydi. Mushak-skelet tizimini baholash-bu mushak-skelet tizimining tuzilishi va funktsiyasini baholash uchun bemor tarixi, fizik tekshiruv va maxsus testlarni birlashtirgan keng qamrovli jarayon. Bu sog'liqni saqlash mutaxassislariga mushak-skelet tizimining holatini aniqlashga, aralashuvlarni rejalashtirishga va tiklanishni kuzatishga yordam beradi.
  • 5.3.§ Ovqat hazm qilish va peshob ishlab chiqaruv tizimikasalliklarida reabilitatsiya usullari: Oshqozonichak trakti kasalliklarining keng tarqalishi, surunkali takrorlanuvchi, asoratlarning yuqori darajasi, bemorning hayoti, vaqtinchalik nogironlik va nogironlikning yuqori ko‘rsatkichlari ushbu kasalliklarda tibbiy reabilitatsiya muammosining dolzarbligini aniqlaydi. Oshqozonichak trakti kasalliklarida tibbiy reabilitatsiyaning dastlabki bosqichining vazifalari quyidagilardan iborat: zararlangan hududda qon va limfa aylanishini yaxshilash, og'riq sindromini kuchaytirish, oshqozon va o‘n ikki barmoqli ichak shilliq qavatini davolashni tezlashtirish, sekretor va motor funktsiyalarini normallashtirish dispeptik belgilarni kamaytirish. Bemorlarning parhez va rejimga moslashishi ham muhim ahamiyatga ega. Ratsionni tuzatish fonida patogenezning asosiy bo‘g'inlariga ta'sir qilish uchun dori terapiyasi buyuriladi. Biroq, berilgan ilmiy tadqiqotlarga ko‘ra, dori vositalarining mavjud standartlari patogenezning alohida bo‘g'inlarini qamrab oladi, barcha funksional buzilishlarni tuzatishni ta'minlamaydi. Bundan tashqari, mavjud sxemalar uzoq muddatli remissiya va ikkilamchi profilaktikani saqlab qolish uchun ishlamaydi. Fizioterapiyaning apparat usullaridan nafaqat o‘ziga xos bo‘lmagan ta'sirlarni olish, balki to‘g‘ridan to‘g‘ri bakteriostatik ta'sir ko‘rsatish, funksional faollikni tartibga solish, erroziya va yaralarni davolash uchun ham foydalanish mumkin. Og'riq sindromini kamaytiradigan eng samarali usullardan biri bu impulsli elektroterapiya. Kuchli og'riq sindromi bilan dori elektroforezi usuli samarali bo‘ladi. Novokain elektroforezi, shuningdek papaverin, atropin, platifillin, dalargin epigastral mintaqada qo‘llaniladi. Analgezik ta'sirga qo‘shimcha ravishda, ular ushbu patologiyada muhim bo‘lgan antispazmodik va so‘ruvchi ta’sirga ega. Yallig'lanishga qarshi, yumshoq analgezik ta'sirga ega bo‘lgan, mikrosirkulyatsiyani yaxshilaydigan va shu bilan yarali nuqson atrofidagi shilliq qavatning yangilanishini rag'batlantiradigan usul magnetoterapiya hisoblanadi. Yana bir keng tarqalgan usullazer terapiyasi. Oshqozon va o‘n ikki barmoqli ichakning oshqozon yarasining doimiy og'riq sindromi bilan kechadigan, kasallikning tez tez qaytalanishi, farmakologik vositalarga nisbatan murosasizlik kechganda qo‘llaniladi. Lazeroterapiya remissiya bosqichida davolash natijalarini mustahkamlash va kasallikning qaytalanishini oldini olish uchun ham qo‘llaniladi. Ichimlik mineral suvlarini iste'mol qilish kursi oshqozonichak traktini tartibga soluvchi ta'sirga ega, shuningdek trofik va reparativdir. Ichimlik mineral suvlaridan terapevtik foydalanishning o‘ziga xos usullari oshqozon sekretsiyasi darajasi, kasallikning bosqichi, birgalikda patologiyaning mavjudligi va oshqozon ichak traktining funksional faolligi bilan belgilanadi. Antispastik, analgezik va yallig'lanishga qarshi ta'sirga ega bo‘lgan peloidoterapiya tavsiya etiladi, gemodinlar va mikrosirkulyatsiyani kuchaytiradi. Zamonaviy tadqiqotlarga ko‘ra, peloidoterapiya usullari, hatto eroziv va yarali nuqsonlar mavjud bo‘lsa ham, oshqozon ichak trakti kasalligi bo‘lgan bemorlarni erta reabilitatsiya qilish sxemalariga kiritilishi mumkin. Balneoterapiya usullari yetakchi rol o‘ynamaydi, ammo astenovegetativ sindromning namoyon bo‘lishini to‘xtatish yoki mikrosirkulyatsiyani yaxshilash uchun ishlatilishi mumkin. O. F. Kuznetsov tomonidan ishlab chiqilgan yangi istiqbolli usul kriomassajdir. Umuman olganda, krioterapiya og'riqni tezda bartaraf etishga, yallig'lanish jarayoniga va mushaklarning spazmini yo‘q qilishga yordam beradi. Mahalliy krioterapiyaning taxmin qilingan usuli oshqozon ichak trakti yoki segmental zonalarning proektsiyasida 11 dan25C gacha bo‘lgan haroratda kriopaktlarning kuchi bilan amalga oshiriladi. Usul og'riq bilan yaxshi kamaytiradi, salbiy reaksiyalarni keltirib chiqarmiydi, reabilitatsiyaning dastlabki davrida paydo bo‘lishi mumkin. Texnika klinik ko‘rinishga va sindrompatogenetik namoyon bo‘lishiga qarab tanlanadi. Jarayonni amalga oshirish xodimlarni uzoq vaqt o‘qitish va qimmat uskunalarni talab qilmaydi. Massajning asosiy vazifalari: og'riqni kamaytirish; oshqozon va ichak motorikasini normallashtirish; qon va limfa aylanishini yaxshilash, qorin bo‘shlig'idagi doimiy hodisalarni bartaraf etish; ta'sirlangan to‘qimalarda metabolizm va trofiya jarayonlarini faollashtirish, avtonom asab tizimining ohangini normallashtirish; Markaziy asab tizimining funktsional holatini, shuningdek bemorning psi emotsional va umumiy holatini yaxshilash. Ovqat hazm qilish tizimi kasalliklari uchun mashqlar terapiyasining vazifalari: qorin bo‘shlig'ida qon va limfa aylanishini yaxshilash; oshqozon va o‘n ikki barmoqli ichak motorikasini normallashtirish, ovqat hazm qilish jarayonlarini sekretor va neyrogumoral tartibga solish; oshqozon shilliq qavatida va o‘n ikki barmoqli ichakda tiklanish jarayonlari uchun qulay shartsharoitlarni yaratish; asoratlarning oldini olish (yopishqoqlik, turg'unlik va boshqalar); qorin bo‘shlig‘i, orqa, tos mushaklarini mustahkamlash va normallashtirish (ichki organlarning ishi bilan chambarchas bog'liq); kardiorespirator tizim funksiyasini takomillashtirish (shu jumladan yarim nafas olish mahoratini rivojlantirish); psixo emotsional holatni normallashtirish; tananing umumiy jismoniy va aqliy faoliyatini tartibga solish.
  • 5.4.§ Asab tizimi kasalliklarida reabilitatsiya usullari: Neyroreabilitatsiya bu kasallikning turli bosqichlarida o‘zgaradigan tibbiy, tibbiypsixologik, tibbiypedagogik va tibbiyijtimoiy ta'sir ko‘rsatish usullarini majburiy qo‘llash bilan kompleks davolash va reabilitatsiya tadbirlarining murakkab patogenetik asoslangan jarayoni. Bunday neyroreabilitatsiya tizimi orqali, kasallikning turli patogenezi bilan og'rigan bemorlar guruhlariga yordam ko‘rsatilganda, ularda ijobiy o‘zgarishlar ro‘y berishi kuzatilgan. Amaliy mashg'ulotlar tahlili natijasida kasallikning turli bosqichlarida insult, kranioserebral shikastlanish va markaziy asab tizimining boshqa kasalliklari oqibatlari bo‘lgan bemorlarning neyroreabilitatsiyasini tashkil etish konsepsiyasi va tizimi ishlab chiqildi. Kompensatsiya bu yo‘qolgan yoki yetarli bo‘lmagan funksiyalarni tiklash yoki to‘ldirish uchun turli murakkab va xilmaxil jarayonlarni birlashtiradigan jarayon. Kompensatsiya, boshqa har qanday uzoq muddatli adaptiv jarayonlar kabi, 2 asosiy bosqichdan iborat: • Shoshilinch kompensatsiya Bunda ta'sirlangan organizmning buzilgan funksiyalari tezda tiklanadi. • Uzoq muddatli kompensatsiya bosqichida esa buzilgan funksiyalar astasekinlik bilan tiklanadi. Insonda turli xil ko‘nikmalarning mavjudligi va ularning mashg'ulotlar jarayonida rivojlanishi asab tizimining zararlanishini qoplashga yordam beradi. Jismoniy mashqlar kompensatsiya jarayonini yanada mukammallashtiradi. Kompensatsion mexanizmlarni takomillashtirish davri eng uzun bo‘lib, tiklanish va qoldiq davrlar davomida davom etadi. Kompensatsiya mexanizmlarini uzoq muddatli o‘qitish (tayoqchalar yordamida harakatlanish, manipulyativ faollik, siydikni nazorat qilish va h.k.) yo‘qotilgan funksiyalar uchun yetarli kompensatsiyani ta'minlashi mumkin. Ammo ma'lum bir bosqichda murakkab refleks mexanizmlarini yanada takomillashtirish sezilarli darajada qiyin kichadi. Kompensatsiyani barqarorlashtirish davrida inson tanasining tashqi muhitda ma'lum bir tarkibiy va funksional nuqsonga ega bo‘lgan dinamik barqaror muvozanati o‘rnatiladi. Asab tizimining patologiyasidan kelib chiqadigan kompensatsiyalarning barqarorligi uchun zarur shart bu tizimli tayyorgarlik va tananing faoliyatida kompensator mexanizmlarini qo‘llash (tayoqcha yoki tayoqcha yordamida harakat qilish, o‘zo‘zini parvarish qilish, sanoat faoliyati va boshqalar). Nerv sistemasi kasalliklarining klinik surati motor, sezgi, vegetativ, nutq va boshqa buzilishlarning kombinatsiyasidan iborat. Kuzatilayotgan buzilishlarning tabiati va ularning og'irlik darajasi turli kasalliklarda sezilarli darajada farqlanadi. Motor reabilitatsiyasining asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat: • posturaltonik reaksiyalarni normallashtirish, individual mushak guruhlarining spastik tangligining yengillashishidan boshlab va murakkab sinergiyalarning rivojlanishi (shakllanishi) bilan tugaydi; • Patologik motor stereotiplariga qarshi kurash (sinkinez, viktorina harakatlari); • bemorning butun mushak tizimini mustahkamlash va bo‘g'imlarning harakatlanishini oshirish; • ixtiyoriy oyoqqo‘l harakatlarini rag'batlantirish; • turishni va mustaqil yurishni o‘rganish. Nerv sistemasi kasalliklarida harakat buzilishlarining murakkabligi tiklanish va davolash jarayoniga individual yondashuvni belgilaydi. Bemorlarni kompleks davolashda qoʻllaniladigan mashgʻulot terapiyasining bir nechta tizimlari taklif qilingan. Ushbu tizimlarning har birida boshqa tizimlarda uchraydigan elementlar va texnikalarni topish mumkin bo‘lsada, ularni hali ham quyidagicha tasniflash mumkin: 1. Tahliliy gimnastika tizimi; 2. Murakkab harakatlarni qo‘llash tizimi; 3. Funksiyalarning zaiflashuvini tiklashning funksional usuli. Ushbu usullar birbiridan farq qilishiga qaramasdan ularning barchasi harakatni tiklash maqsadida qo‘llaniladi. Ushbu mashq terapiyasi tizimlarida quyidagi prinsiplar qo‘llanadi: • o‘rnini bosuvchi va sinkinezdan xoli bo‘lgan ma'lum bir mushakni selektiv qisqarish bilan o‘qitishning analitik tamoyili; • boshlang'ich pozitsiyalar, og'irliklar, qarshiliklar, takrorlanishlar soni tufayli mushaklar yukining astasekin ko‘payishi; • paretik mushaklarni saqlab qo‘yadi (charchoq va cho‘zilib ketishining oldini olish); • postural va boshqa reflekslardan foydalanish. Analitik gimnastika tizimi — badiiy gimnastika. Uning maqsadi oyoqqo‘llarning alohida segmentlarida passiv harakatlarni rivojlantirish, antagonist mushaklarning faol dam olish va qaramaqarshi qisqarishlarini rivojlantirishdan iborat. Alohida mushak guruhlarini dam olishga qaratilgan texnikalar alohida mushak guruhlarini ixtiyoriy dam olishda massaj va treninglardir. Bo‘g'inlarda harakatchanlikni oshirish uchun termal jarrohlik bilan birlashtirilgan passiv mashqlar qo‘llaniladi; Har bir passiv harakatdan keyin bir xil mushaklarning faol tangligi bo‘lishi kerak. Bemorning oyoqqo‘llarini ma'lum bir holatda (pozitsial davolashda) qo‘yish vaqtida passiv harakatlarning ta'sirini aniqlash lozim. Proprioseptiv mushaklarning yengillanish sharoitlarida murakkab harakatlardan foydalanish tizimi (H. Kabat tizimi). Ushbu tizim tomonidan taqdim etilgan ko‘plab foydalar quyidagi printsiplarga asoslanadi: • proprioseptiv stimuli mushaklarning qisqarishi uchun yetakchi va muvofiqlashtiruvchi stimullardir; • harakatning qo‘shni turlari mavjud bo‘lib, ularda ba'zilari boshqa harakat turlariga moyil bo‘lishadi; • Motor xattiharakatlari volitional (ixtiyoriy) harakatlar bilan belgilanadi. Neyromuskulyar tizimning eng to‘liq stimulyatorlari sifatida faol harakatlardan foydalanishni nazarda tutuvchi funksional usul. Qisqargan antagonist mushaklarni cho‘zish, qo‘shma funktsiyani yaxshilash va refleks bog'lanishlarini rivojlantirish uchun passiv harakatlar qo‘llaniladi. Faol harakatlar iloji boricha tezroq ishga tushib turadi. Motor reabilitatsiyasini ta'minlash uchun har bir mushak guruhi uchun alohida parametrlarni tanlash bilan ko‘p kanalli dasturli elektr stimulyatsiyasi ko‘rsatiladi. Ko‘rsatkichlarga ko‘ra funksional elektromiostimulyatsiya (FEMS) qo‘llaniladi, bunda qo‘zg‘alish impulsi chastotaning aktiv yoki passiv harakati bilan birikadi. Klinik amaliyotda turli xil massaj va fizik omillarning umumlashgan qo‘llanilishi keng qo‘llaniladi. Refleksologiya massajini boshqa jismoniy va tibbiy muolajalar bilan birlashtirish va biriktirishdan maqsad massaj qilish uchun optimal sharoitlar yaratish va uning samaradorligini oshirishdan iborat.
  • 5.5.§ Akusherlik va genikologiyada tibbiy reabilitatsiya usullari: Akusherlik va ginekologiyada tibbiy reabilitatsiya ayollarning homiladorlik davrida va undan keyin, tug'ruq paytida va ginekologik sharoitlarni boshqarishda jismoniy va psixologik ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan. Ushbu ixtisoslashgan sohada quyidagi qo'llaniladigan ba'zi usullar va yondashuvlarni ko‘rib chiqamiz: 1. Jismoniy terapiya: - Tos bo'shlig'ini reabilitatsiya qilish: Texnikalarga tos bo'shlig'i mushaklarini kuchaytirish, o'zini (siydik) tuta olmaslikni kamaytirish va jinsiy funktsiyani kuchaytirish uchun mashqlar (masalan, Kegel mashqlari) kiradi. - Asosiy barqarorlik treningi: qorin va orqa mushaklarini kuchaytirish dasturlari, ular og'riqni engillashtiradi, holatni yaxshilaydi va tug'ruqdan keyingi tiklanishni qo'llab-quvvatlaydi. 2. Kasbiy terapiya - Faoliyatni o'zgartirish: Ayollarga tug'ruq yoki operatsiyadan keyingi og'riq yoki cheklovlarni boshqarish uchun kundalik faoliyatini moslashtirishga yordam berish. - Energiyani tejash usullari: Yangi tug'ilgan onalarga faollik va dam olishni, ayniqsa tug'ruqdan keyin muvozanatlash orqali charchoqni boshqarishga yordam beradigan strategiyalar. 3. Tug'ruqdan keyingi reabilitatsiya - Jismoniy mashqlar dasturlari: Ayolning tiklanish bosqichiga moslashtirilgan jismoniy faollikni bosqichma-bosqich qayta tiklash, jumladan, kardio, kuch-quvvat va moslashuvchanlik mashqlari. - Ta'lim va maslahat: tug'ruqdan keyingi o'zgarishlar, o'z-o'zini parvarish qilish va diastaz rekti (qorin bo'shlig'ini ajratish) kabi sharoitlarni boshqarish haqida ma'lumot berish. 4. Og'riqni boshqarish - Dori-darmonlarni boshqarish: tug'ruqdan keyingi og'riqlar yoki tos a'zolaridagi og'riq sindromlari kabi holatlar uchun og'riq qoldiruvchi dori darmonlarni moslashtirish. - Muqobil davolash usullari: tos bo'shlig'idagi og'riq yoki noqulaylikni boshqarish uchun akupunktur, quruq igna yoki chiropraktik parvarish. 5. Psixologik yordam - Maslahat xizmatlari: terapiya va qo'llab-quvvatlash guruhlari orqali tug'ruqdan keyingi depressiya, bepushtlik, laktatsiya muammolari) bilan shug'ullanadigan ayollarga ijtimoiy yordam ko'rsatish. - Tele-sog‘liqni saqlash xizmatlari: Qulaylik va doimiy qo‘llab quvvatlash uchun virtual platformalar orqali reabilitatsiya va maslahat xizmatlaridan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish. Akusherlik va ginekologiyada tibbiy reabilitatsiya homiladorlik davrida va undan keyin ayollarning jismoniy va hissiy tiklanishini qo'llab quvvatlash, shuningdek, ginekologik muammolarni hal qilish uchun yaxlit va multidisipliner yondashuvni o'z ichiga oladi. Turli usullarni birlashtirish - jismoniy terapiya, kasbiy terapiya, psixologik yordam, og'riqni boshqarish, ovqatlanish bo'yicha maslahat va ta'lim - ayollarning individual ehtiyojlariga moslashtirilgan har tomonlama yordam olishlarini ta'minlaydi. Ushbu yondashuv tiklanish natijalarini yaxshilaydi, hayot sifatini yaxshilaydi va ayollar salomatligida umumiy farovonlikni qo'llab quvvatlaydi.
  • 6.3.§ Imkoniyati cheklangan bolalarda jismoniy yuklamaning korreksiya usullari: Misol uchun, agar bolaning harakatchanligi cheklangan bo'lsa, o'tirish mashqlari yoki suv terapiyasi mos bo'lishi mumkin. Progressiv yuklama: bolaning rivojlanishiga mos keladigan mashqlar intensivligi va davomiyligini asta-sekin oshirish va ortiqcha yuklamani oldini olish hisoblanadi. Bolaning ehtiyojlarini qondiradigan maxsus jihozlardan foydalanish, masalan, moslashtirilgan mashq mashinalari, o'zgartirilgan og'irliklar yoki qo'llab-quvvatlovchi qurilmalar. Bolaning rivojlanishini muntazam ravishda kuzatib borish va ularning yaqinlari fikr-mulohazalari asosida mashqlar dasturini kerak bo'lganda o'zgartirish. Bolada ortiqcha zo'riqishning oldini olish va davolanishni tezlashtirish uchun mashg'ulotlar o'rtasida yetarlicha dam olish va tiklanish vaqti bo'lishini ta'minlash zarur. Nogiron bolalarning aksariyati jismoniy faoliyatning qandaydir turlari bilan shug'ullanishi mumkin, ammo mashqlar turi va intensivligi ularning o'ziga xos sharoitlari, qobiliyatlari va sog'lig'i holatiga moslashtirilishi kerak. Biroq, ba'zi shartlar tibbiy yoki jismoniy cheklovlar tufayli ayrim turdagi mashqlarni sezilarli darajada cheklashi yoki oldini olishi mumkin. Mashq qilish mumkin bo'lgan nogiron bolalar turlari: 1.Jismoniy nuqsonlari bo'lgan bolalar (miya yarim falaji, mushak distrofiyasi, orqa miya, oyoq-qo'llarning buzilishi, amputatsiyalar…). Mashq turlari: moslashuvchanlik mashqlari, suzish, oʻtirish mashqlari, nogironlar aravachasida sport kabi kam taʼsirli aerobik mashgʻulotlardan foyda olishlari mumkin. 2.Intellektual yoki rivojlanishida nuqsoni bo'lgan bolalar (Daun sindromi, autizm spektrining buzilishi (ASD), aqliy zaifliklar). Mashq turlari: yurish, suzish, raqsga tushish yoki oddiy, takrorlanuvchi va qiziqarli mashqlar yuqori samara berishi mumkin. 3.Sensor (sezgi a’zolari) nogiron bolalar (ko'rlik, karlik yoki ko'rish va eshitish qobiliyatining buzilishi). Mashq turlari: yurish, tandem velosiped haydash, suzish yoki ularning hissiy ehtiyojlariga moslashtirilgan sport kabi mashqlar (masalan, ko'rish qobiliyati zaiflar uchun signal to'plari). 4. Surunkali kasalligi bo'lgan bolalar (astma, diabet, semizlik, yurak kasalliklari…). Mashq turlari: O'rtacha intensivlikdagi aerobik va mustahkamlovchi mashg'ulotlar: piyoda yurish, velosiped haydash yoki diqqat bilan kuzatuv bilan boshqariladigan kuch mashqlari. Mashq qilish mumkin bo‘lmagan yoki imkoni bo'lmagan nogiron bolalar turlari: og'ir jismoniy nuqsoni bo'lgan bolalar (og'ir miya falaji, rivojlangan mushak distrofiyasi yoki harakat yoki vosita nazoratini keskin cheklaydigan) holatlar. Mashqlar uchun cheklovlar: Bu bolalarda harakat buzilishi tufayli odatiy mashqlarni bajarishda qiynalishi mumkin. Biroq, passiv harakatlar oralig'i mashqlari, yordamchi cho'zish yoki gidroterapiya hali ham foydali bo'lishi mumkin. Og'ir yurakqon tomir yoki nafas olish kasalliklari bo'lgan bolalar - og'ir tug'ma yurak nuqsonlari, rivojlangan nafas olish kasalliklari (masalan, mukovistsidozning o'tkir bosqichida) yoki o'pka gipertenziyasi. Bu bolalarda chidamlilik va energiya darajasida sezilarli cheklovlar bo'lishi mumkin va ehtiyotkorlik bilan tibbiy nazoratsiz mashq qilish zararli bo'lishi mumkin. Cheklash sabablari: Jismoniy mashqlarning har qanday shakli yurak yoki nafas olish jiddiy xavflarni keltirib chiqarishi mumkin.
  • 7.1.§ Hamshiralik ishida reabilitatsiya: Hamshiralik ishida reabilitatsiyabu shikastlanish, kasallik yoki jarrohlikdan so'ng odamlarga optimal ishlashini tiklashga yordam beradigan sog'liqni saqlashning ixtisoslashgan sohasi. Ko'p tarmoqli amaliyot sifatida u maksimal tiklanishga erishish uchun jismoniy, psixologik va ijtimoiy elementlarni birlashtirgan holda bemorlarni yaxlit parvarish qilishni ta'kidlaydi. Reabilitatsiya hamshiralari to'g'ridan-to'g'ri yordam ko'rsatish, murakkab terapevtik tadbirlarni muvofiqlashtirish va bemorlarning salomatligini ta'minlash orqali bemorlarning tiklanishiga yordam berishda muhim rol o'ynaydi. Reabilitatsiya hamshiralari uchun eng muhim vazifalardan biri bu bemorlarning salomatlik nuqtai nazaridan mustaqilligini rivojlantirishga yordam berishdir. Reabilitatsiya hamshirasi nafaqat jismoniy tiklanishga, balki bemorlarga o'z sog'lig'ini nazorat qilish imkoniyatini berishga qaratilgan. Hamshiralar o'z-o'zini parvarish qilish strategiyasini o'rgatadi, bemorlarga ularning sharoitlari to'g'risida ma'lumot beradi va nogironligi yoki surunkali kasalliklarini samarali boshqarish vositalari bilan jihozlaydi. Ushbu ta'lim roli juda muhimdir, chunki ma'lumotli bemorlar reabilitatsiya jarayonida faol ishtirok etishlari mumkin. Butun insonni—tanani, ongni va ruhni hisobga oladigan yaxlit parvarish reabilitatsiya hamshiraligining asosidir. Reabilitatsiya qilingan bemorlar ko'pincha jiddiy hissiy va psixologik muammolarga duch kelishadi, ayniqsa ularning kasalligi yoki jarohati doimiy nogironlikka olib kelgan bo'lsa. Reabilitatsiya hamshiralari ushbu hissiy ehtiyojlarni tan olish va jismoniy yordam bilan bir qatorda psixologik yordam ko'rsatish uchun o'qitiladi. Bu ko'pincha og'ir shikastlanish yoki kasallik bilan birga keladigan tashvish, depressiya yoki nochorlik tuyg'ularini hal qilishni o'z ichiga olishi mumkin. Bundan tashqari, hamshiralar bemorning oilasi bilan ishlashlari, ularga ta'lim va hissiy yordam berishlari kerak, chunki oilaning ishtiroki bemorning natijalariga sezilarli ta'sir ko'rsatishi mumkin. Reabilitatsiya hamshirasi pediatriyadan tortib geriatrik bemorlargacha bo'lgan barcha yosh guruhlarini qamrab oladi. Parvarishga yondashuv bemorning yoshiga, rivojlanish bosqichiga va o'ziga xos ehtiyojlariga qarab sezilarli darajada farq qiladi. Masalan: pediatriya reabilitatsiya hamshiralik ularning davom etayotgan jismoniy va hissiy rivojlantirish xavf emas ta'minlash esa bolalar jarohati yoki tug'ma nogiron saqlab qolish yordam aratilgan. Ushbu hamshiralar oilalar va o'qituvchilar bilan yaqindan hamkorlik qilib, tiklanishni va bolaning uzoq muddatli rivojlanish ehtiyojlarini qo'llab-quvvatlaydigan yordam ko'rsatishlari kerak. Boshqa tomondan, keksa bemorlarga mustaqillikni tiklash yoki saqlashga yordam beradigan geriatrik reabilitatsiya hamshiralik markazlari. Keksa ko'pincha reabilitatsiya kompleksi qilish, bir necha surunkali shartsharoitlar duch. Ushbu sohadagi hamshiralar harakatchanlik, yiqilishning oldini olish va kognitiv pasayish kabi muammolarni hal qilishda ushbu qo'shma kasalliklarni boshqarishi kerak. Geriatrik reabilitatsiya ko'pincha funktsiyani tiklash va yoshga bog'liq cheklovlarga moslashish o'rtasidagi muvozanatni talab qiladi. Shu nuqtai nazardan, hamshiraning roli bemorlarga va ularning oilalariga uzoq muddatli parvarish, turmush tarzini o'zgartirish va yordamchi texnologiyalardan foydalanish to'g'risida qaror qabul qilishda yordam berishdan iborat. Sog'liqni saqlash rivojlanib borishi bilan reabilitatsiya hamshirasi sohasi rivojlanmoqda. Teletibbiyot va robototexnika kabi texnologiya yutuqlari tobora ko'proq reabilitatsiya strategiyasining bir qismiga aylanib bormoqda. Masalan, telehealth hamshiralarga bemorlarni masofadan turib kuzatib borish, shaxsan tashrif buyurishni talab qilmasdan ko'rsatma va yordam ko'rsatish imkoniyatini beradi. Ekzoskeletlar kabi robot qurilmalar reabilitatsiya sharoitida keng tarqalgan bo'lib, bemorlarga harakatchanlik va mustaqillikni tiklashga yordam beradi. Reabilitatsiya hamshiralari bemorlarni parvarish qilishga samarali integratsiya qilish uchun ushbu texnologik yutuqlar bilan yangilanib turishlari kerak. Reabilitatsiya hamshiraligiga zamonaviy texnologiyalarning integratsiyasi, shuningdek, bemorlarga o'z uylarida qulay sharoitda davolanish imkoniyatini kengaytirib, uyda parvarish qilish imkoniyatlarini kengaytiradi. Bu, ayniqsa, surunkali kasalliklarga chalingan bemorlar yoki an'anaviy sog'liqni saqlash sharoitlariga kirishda to'siqlarga duch kelganlar uchun juda muhimdir. Ushbu yutuqlarni qabul qilish orqali reabilitatsiya hamshiralari bemorlarning natijalarini yaxshilashi va sog'liqni saqlash muassasalariga yukni kamaytirishi mumkin.
  • 7.2.§ Bemorni parvarish qilishdagi yondashuv: Reabilitatsiya hamshirasi bemorlarni parvarish qilishining 2 xil yondashuvi mavjud: jismoniy va ruhiy. 1. Jismoniy jihatdan bu bemorning harakatchanligi, kuchi, muvofiqlashtirilishi va umumiy jismoniy sog‘lig‘ini o‘z ichiga olgan fiziologik holatini anglatadi. Bunda reabilitatsiya hamshiralari jismoniy cheklovlarni baholaydilar va funktsional qobiliyatlarni yaxshilash uchun mashqlar, maxsus reabilitatsiya vositalari aralashuvlarini mutaxasis reabilitolog shifokor hamkorligida bartaraf etadilar. 2. Ruhiy jihatdan aqliy farovonlik xotira, e’tibor va muammolari yoki qobiliyatlari kabi kognitiv funktsiyalarni qamrab oladi. Bemorning ruhiy salomatligi holati, shu jumladan har qanday psixologik holat ham hisobga olinadi. Bunda reabilitatsiya hamshiralari terapevtik tadbirlar, kognitiv mashqlar va qo‘llabquvvatlovchi aralashuvlar orqali kognitiv funktsiyalarni yaxshilash ustida ruhiy salomatlik bo‘yicha mutaxassislar bilan hamkorlikda ishlaydilar. Ba’zi paytlarda bemorlar reabilitatsiya paytida turli xil histuyg‘ularni, shu jumladan umidsizlik, tashvish yoki depressiyani boshdan kechirishlari mumkin. Bunday paytda reabilitatsiya hamshiralari hissiy qo‘llabquvvatlaydi, ruhiy salomatlik muammolarini hal qiladi va hissiy barqarorlikni oshirish strategiyasini amalga oshiradi. Bunga maslahat, qo‘llabquvvatlash guruhlari va ruhiy holatni yaxshilaydigan tadbirlar kiradi. Reabilitatsiya hamshirasida bemorlarni parvarish qilishda kompleks yondashuvi bemorning ham jismoniy, ham ruhiy jihatlarini har tomonlama tushunishni o‘z ichiga oladi. Kompleks yondashuv bemorning individual ehtiyojlariga qarab hamshiralik aralashuvlarni moslashtirishga imkon beradi. Har qaysi jihatlarni hisobga olgan holda, parvarish rejasini tuzishi muhim ahamiyatga ega bo‘lib, bunda bemorlarda kompleks davolash olib borilgan hisoblanadi bu esa davo samarasini bir necha barobarga oshiradi. Reabilitatsiya dasturlari kattalar keksalar va bolalarga moslashtirilgan dasturlari mavjud bo‘lib, har birining o‘ziga xos xususiyatlari mavjud. Reabilitatsiya dasturlari ko‘pincha individual ehtiyojlarga yondashib, multidisiplinar (2 va undan ortiq) turi buyuriladi. Keksalar uchun reabilitatsiya, ko‘pincha geriatrik reabilitatsiya deb ataladi, keksa yoshdagi odamlarning funktsional qobiliyatlari, mustaqilligi va hayot sifatini yaxshilash va saqlashga qaratilgan sog‘liqni saqlashning ixtisoslashgan sohasi. Qariyalarni reabilitatsiya qilishning asosiy xususiyatlari qarish bilan bog‘liq ehtiyojlar va muammolarni hal qiladi. Bolalar reabilitatsiyasining asosiy maqsadi rivojlanishida kechikish yoki nogironligi bo‘lgan bolalar uchun erta aralashuv hisoblandi. Uning tarkibiga quyidagilar kiradi: Pediatrik fizioterapiya va ta’lim va uyda mashq qilish dastur terapiyasi. Muloqotni rivojlantirish uchun nutq terapiyasi. Motor qobiliyatlarini oshirishga asoslangan choralar. Reabilitatsiya hamshiralari reabilitatsiya xizmatini ko‘rsatilayotgan shaxslarga har tomonlama va kompleks yordam ko‘rsatish uchun turli sog‘liqni saqlash mutaxassislari bilan hamkorlik qiladi. Quyida bu hamkorlikning turli jihatlarini birmabir ko‘rib chiqamiz: 1. Reabilitatsiya sohasida fanlararo hamkorlik: "Reabilitatsiya tibbiyoti jurnali" kabi jurnallarda chop etilgan tadqiqotlarga ko‘ra, reabilitatsiyada maqbul natijalarga erishishda fanlararo hamkorlik muhim ahamiyatga ega. Reabilitatsiyaning murakkab tabiati turli fanlardan mutaxassislarni jalb qilgan holda jamoaviy yondashuvni talab qiladi. 2. Reabilitatsiya hamshiralik va jismoniy davolash hamkorlik: tadqiqotlar, shu jumladan "Jismoniy terapiya" reabilitatsiya hamshiralari va fizioterapevtlar o‘rtasidagi hamkorlikning ahamiyatini muhimligini ta’kidlaydi. Ushbu hamkorlik mashqlar dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirishni, harakatchanlik aralashuvini va funktsional baholashni kuchaytiradi. 4. Kasbiy terapiya va reabilitatsiya hamshiralik sinergiyasi: “Xalqaro kasbiy terapiya” maqolalari kabi ilmiy adabiyotlar reabilitatsiya hamshiralari va kasbiy terapevtlar o‘rtasidagi sinergetik munosabatlarni qo‘llabquvvatlaydi. Ular birgalikda bemorlarning kundalik faoliyatini, mustaqilligini va mazmunli tadbirlarda ishtirokini kuchaytirishga hissa qo‘shadilar. 5. Nutq patologiyasida reabilitatsiya hamshiralik hamkorligi: reabilitatsiya hamshiralari va logopedlar o‘rtasidagi hamkorlikdagi sa’yharakatlar hamkorlik reabilitatsiya qilinuvchi bemorlarda aloqa va nutq muammolarini hal qilishga qaratiladi. 6. Psixologiya bo‘yicha hamkorlik: bemorlarni parvarish qilishning ruhiy jihatlarini, shu jumladan depressiya, stresslarni yengish strategiyalari, ruhiy salomatlikni qo‘llabquvvatlash va jamiyatni reintegratsiyasini (qayta aloqa tiklash) hal qilishga qaratilgan. Ilmiy adabiyotlarda reabilitatsiya hamshiralarining sog‘liqni saqlash mutaxassislari bilan hamkorligi reabilitatsiya amaliyotida ajralmas qismi ekanligi doimiy ravishda ta’kidlanadi. Ularning hissasi, turli xil sog‘liqni saqlash mutaxassislari bilan birgalikda, reabilitatsiya sharoitida bemorlarning maqbul natijalariga erishish uchun juda muhimdir. Samarali jamoaviy ish, muloqot va bemorga yo‘naltirilgan yondashuv muvaffaqiyatli hamkorlikdagi sa’yharakatlarning asosiy omilidir.
  • 7.3.§ Reabilitatsiya uchun ko‘rsatma va qarshi ko‘rsatmalar: Reabilitatsiya uchun tibbiy ko‘rsatmalar: 1. Tayanchharakat tizimi kasalliklari (sinishlardan keyingi etap, bo‘g‘imto‘qimalar shikastlanishidan keying etap). Reabilitatsiya yo‘nalishi: jismoniy terapiya, kasbiy terapiya va harakatchanlik, kuch va funksionallikni tiklash uchun mashqlar dasturlari. 2. Nevrologik kasalliklar: insult, travmatik miya shikastlanishi, orqa miya shikastlanishi, ko‘p skleroz va Parkinson kasalligi. Reabilitatsiya yo‘nalishi: motorli ko‘nikmalarni, muvofiqlashtirishni va kundalik hayot faoliyatini yaxshilash uchun Neyroreabilitatsiya, shu jumladan jismoniy va kasbiy terapiya. 3. Yurak va o‘pka kasalliklari: YUIK (yurak ishemik kasalliklar) bilan kasallanganlar (shaklidan qatʼiy nazar) davolash tadbirlari xavf omillariga (hayot tarzi, parhez, zararli odatlar) taʼsirot bilan birga olib boriladi. Bunday bemorlar reabilitatsiyasida asosiy usul taqsimlangan jismoniy mashqlar hisoblanadi. Reabilitatsiya yo‘nalishi: yurakqon tomir va nafas olish funktsiyalarini yaxshilash uchun yurak reabilitatsiyasi va o‘pka reabilitatsiyasi dasturlari. 4. Revmatologik kasalliklar: revmatoid artrit, osteoartrit va boshqa autoimmun yoki yallig‘lanishli qo‘shimcha kasalliklar. Reabilitatsiya yo‘nalishi: og‘riqni boshqarish, qo‘shma funktsiyani yaxshilash va umumiy harakatchanlikni oshirish uchun jismoniy va kasbiy terapiya. 5. Og‘riqni boshqarish: fibromiyalgiya (mushak to‘qima og‘riqlari), surunkali bel og‘rig‘i va murakkab mintaqaviy og‘riq sindromi kabi surunkali og‘riqlar. Reabilitatsiya yo‘nalishi: jismoniy terapiya, psixologik yordam va turmush tarzi aralashuvini o‘z ichiga olgan multidisiplinar og‘riqni boshqarish dasturlari. 6. Saratondan keyingi reabilitatsiya: jismoniy patalogiyalarni bartaraf etish va hayot sifatini yaxshilash uchun saratondan keyingi davolash reabilitatsiyasi. Reabilitatsiya yo‘nalishi: jismoniy terapiya, kasbiy terapiya va davolash bilan bog‘liq yon ta’sirlarni boshqarish uchun qo‘llabquvvatlovchi yordam. 7. Pediatriya (bolalarda) reabilitatsiyasi: rivojlanishning kechikishi, tug‘ma kasalliklar va pediatrik nevrologik sharoitlar. Optimal rivojlanishni qo‘llabquvvatlash uchun erta aralashuv dasturlari, bolalar fizik terapiyasi va kasbiy terapiya. Reabilitatsiya qo‘llanilishi mumkin bo‘lmagan kasalliklar: 1. Onkologik kasalliklar, o‘smalar va havfli o‘smalar rivojlanishiga taxmin qilinishi. 2. Qonning sistemali kasalliklari. 3. Qon ketish yoki unga moyillik. 4. Sil kasalligining faol shakli. 5. Yurakqon tomir yetishmasligining 2darajadan yuqori darajalari: - aktiv miokardit; - klapanli teshiklar stenozi; - yuqori gradatsiyalar ritmining buzilishi; - tug‘ma sianotik nuqsonlar; - stenokardiya xurujlari chap qorinchaning past qon chiqaruvchi fraksiyasi 6. Bemorning umumiy og‘ir holati. 7. Tana haroratining ko‘tarilishi (37,5 gradus va undan baland). 8. O‘tkir kaxeksiya. 9. O‘tkir va yuqumli kasalliklar. 10. Asab sistemasining organik kasalliklari. 11. Yirik qon tomirlarining (aorta) anevrizmi. 12. Yallig‘lanish jarayonining kuchayib ketishi. 13. Fizik omilni ko‘tara olmaslik.
  • 5.6.§ Akusherlik va genikologiyada tibbiy reabilitatsiya usullari: Akusherlik va ginekologiyada tibbiy reabilitatsiya ayollarning homiladorlik davrida va undan keyin, tug'ruq paytida va ginekologik sharoitlarni boshqarishda jismoniy va psixologik ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan. Ushbu ixtisoslashgan sohada quyidagi qo'llaniladigan ba'zi usullar va yondashuvlarni ko‘rib chiqamiz: 1. Jismoniy terapiya: - Tos bo'shlig'ini reabilitatsiya qilish: Texnikalarga tos bo'shlig'i mushaklarini kuchaytirish, o'zini (siydik) tuta olmaslikni kamaytirish va jinsiy funktsiyani kuchaytirish uchun mashqlar (masalan, Kegel mashqlari) kiradi. - Asosiy barqarorlik treningi: qorin va orqa mushaklarini kuchaytirish dasturlari, ular og'riqni engillashtiradi, holatni yaxshilaydi va tug'ruqdan keyingi tiklanishni qo'llab-quvvatlaydi. 2. Kasbiy terapiya - Faoliyatni o'zgartirish: Ayollarga tug'ruq yoki operatsiyadan keyingi og'riq yoki cheklovlarni boshqarish uchun kundalik faoliyatini moslashtirishga yordam berish. - Energiyani tejash usullari: Yangi tug'ilgan onalarga faollik va dam olishni, ayniqsa tug'ruqdan keyin muvozanatlash orqali charchoqni boshqarishga yordam beradigan strategiyalar. 3. Tug'ruqdan keyingi reabilitatsiya - Jismoniy mashqlar dasturlari: Ayolning tiklanish bosqichiga moslashtirilgan jismoniy faollikni bosqichma-bosqich qayta tiklash, jumladan, kardio, kuch-quvvat va moslashuvchanlik mashqlari. - Ta'lim va maslahat: tug'ruqdan keyingi o'zgarishlar, o'z-o'zini parvarish qilish va diastaz rekti (qorin bo'shlig'ini ajratish) kabi sharoitlarni boshqarish haqida ma'lumot berish. 4. Og'riqni boshqarish - Dori-darmonlarni boshqarish: tug'ruqdan keyingi og'riqlar yoki tos a'zolaridagi og'riq sindromlari kabi holatlar uchun og'riq qoldiruvchi dori darmonlarni moslashtirish. - Muqobil davolash usullari: tos bo'shlig'idagi og'riq yoki noqulaylikni boshqarish uchun akupunktur, quruq igna yoki chiropraktik parvarish. 5. Psixologik yordam - Maslahat xizmatlari: terapiya va qo'llab-quvvatlash guruhlari orqali tug'ruqdan keyingi depressiya, bepushtlik, laktatsiya muammolari) bilan shug'ullanadigan ayollarga ijtimoiy yordam ko'rsatish. - Tele-sog‘liqni saqlash xizmatlari: Qulaylik va doimiy qo‘llab quvvatlash uchun virtual platformalar orqali reabilitatsiya va maslahat xizmatlaridan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish. Akusherlik va ginekologiyada tibbiy reabilitatsiya homiladorlik davrida va undan keyin ayollarning jismoniy va hissiy tiklanishini qo'llab quvvatlash, shuningdek, ginekologik muammolarni hal qilish uchun yaxlit va multidisipliner yondashuvni o'z ichiga oladi. Turli usullarni birlashtirish - jismoniy terapiya, kasbiy terapiya, psixologik yordam, og'riqni boshqarish, ovqatlanish bo'yicha maslahat va ta'lim - ayollarning individual ehtiyojlariga moslashtirilgan har tomonlama yordam olishlarini ta'minlaydi. Ushbu yondashuv tiklanish natijalarini yaxshilaydi, hayot sifatini yaxshilaydi va ayollar salomatligida umumiy farovonlikni qo'llab quvvatlaydi.
  • 5.4.§ Asab tizimi kasalliklarida reabilitatsiya usullari: Neyroreabilitatsiya bu kasallikning turli bosqichlarida o‘zgaradigan tibbiy, tibbiypsixologik, tibbiypedagogik va tibbiyijtimoiy ta'sir ko‘rsatish usullarini majburiy qo‘llash bilan kompleks davolash va reabilitatsiya tadbirlarining murakkab patogenetik asoslangan jarayoni. Bunday neyroreabilitatsiya tizimi orqali, kasallikning turli patogenezi bilan og'rigan bemorlar guruhlariga yordam ko‘rsatilganda, ularda ijobiy o‘zgarishlar ro‘y berishi kuzatilgan. Amaliy mashg'ulotlar tahlili natijasida kasallikning turli bosqichlarida insult, kranioserebral shikastlanish va markaziy asab tizimining boshqa kasalliklari oqibatlari bo‘lgan bemorlarning neyroreabilitatsiyasini tashkil etish konsepsiyasi va tizimi ishlab chiqildi. Kompensatsiya bu yo‘qolgan yoki yetarli bo‘lmagan funksiyalarni tiklash yoki to‘ldirish uchun turli murakkab va xilmaxil jarayonlarni birlashtiradigan jarayon. Kompensatsiya, boshqa har qanday uzoq muddatli adaptiv jarayonlar kabi, 2 asosiy bosqichdan iborat: • Shoshilinch kompensatsiya Bunda ta'sirlangan organizmning buzilgan funksiyalari tezda tiklanadi. • Uzoq muddatli kompensatsiya bosqichida esa buzilgan funksiyalar astasekinlik bilan tiklanadi. Insonda turli xil ko‘nikmalarning mavjudligi va ularning mashg'ulotlar jarayonida rivojlanishi asab tizimining zararlanishini qoplashga yordam beradi. Jismoniy mashqlar kompensatsiya jarayonini yanada mukammallashtiradi. Kompensatsion mexanizmlarni takomillashtirish davri eng uzun bo‘lib, tiklanish va qoldiq davrlar davomida davom etadi. Kompensatsiya mexanizmlarini uzoq muddatli o‘qitish (tayoqchalar yordamida harakatlanish, manipulyativ faollik, siydikni nazorat qilish va h.k.) yo‘qotilgan funksiyalar uchun yetarli kompensatsiyani ta'minlashi mumkin. Ammo ma'lum bir bosqichda murakkab refleks mexanizmlarini yanada takomillashtirish sezilarli darajada qiyin kichadi. Kompensatsiyani barqarorlashtirish davrida inson tanasining tashqi muhitda ma'lum bir tarkibiy va funksional nuqsonga ega bo‘lgan dinamik barqaror muvozanati o‘rnatiladi. Asab tizimining patologiyasidan kelib chiqadigan kompensatsiyalarning barqarorligi uchun zarur shart bu tizimli tayyorgarlik va tananing faoliyatida kompensator mexanizmlarini qo‘llash (tayoqcha yoki tayoqcha yordamida harakat qilish, o‘zo‘zini parvarish qilish, sanoat faoliyati va boshqalar). Nerv sistemasi kasalliklarining klinik surati motor, sezgi, vegetativ, nutq va boshqa buzilishlarning kombinatsiyasidan iborat. Kuzatilayotgan buzilishlarning tabiati va ularning og'irlik darajasi turli kasalliklarda sezilarli darajada farqlanadi. Motor reabilitatsiyasining asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat: • posturaltonik reaksiyalarni normallashtirish, individual mushak guruhlarining spastik tangligining yengillashishidan boshlab va murakkab sinergiyalarning rivojlanishi (shakllanishi) bilan tugaydi; • Patologik motor stereotiplariga qarshi kurash (sinkinez, viktorina harakatlari); • bemorning butun mushak tizimini mustahkamlash va bo‘g'imlarning harakatlanishini oshirish; • ixtiyoriy oyoqqo‘l harakatlarini rag'batlantirish; • turishni va mustaqil yurishni o‘rganish. Nerv sistemasi kasalliklarida harakat buzilishlarining murakkabligi tiklanish va davolash jarayoniga individual yondashuvni belgilaydi. Bemorlarni kompleks davolashda qoʻllaniladigan mashgʻulot terapiyasining bir nechta tizimlari taklif qilingan. Ushbu tizimlarning har birida boshqa tizimlarda uchraydigan elementlar va texnikalarni topish mumkin bo‘lsada, ularni hali ham quyidagicha tasniflash mumkin: 1. Tahliliy gimnastika tizimi; 2. Murakkab harakatlarni qo‘llash tizimi; 3. Funksiyalarning zaiflashuvini tiklashning funksional usuli. Ushbu usullar birbiridan farq qilishiga qaramasdan ularning barchasi harakatni tiklash maqsadida qo‘llaniladi. Ushbu mashq terapiyasi tizimlarida quyidagi prinsiplar qo‘llanadi: • o‘rnini bosuvchi va sinkinezdan xoli bo‘lgan ma'lum bir mushakni selektiv qisqarish bilan o‘qitishning analitik tamoyili; • boshlang'ich pozitsiyalar, og'irliklar, qarshiliklar, takrorlanishlar soni tufayli mushaklar yukining astasekin ko‘payishi; • paretik mushaklarni saqlab qo‘yadi (charchoq va cho‘zilib ketishining oldini olish); • postural va boshqa reflekslardan foydalanish. Analitik gimnastika tizimi — badiiy gimnastika. Uning maqsadi oyoqqo‘llarning alohida segmentlarida passiv harakatlarni rivojlantirish, antagonist mushaklarning faol dam olish va qaramaqarshi qisqarishlarini rivojlantirishdan iborat. Alohida mushak guruhlarini dam olishga qaratilgan texnikalar alohida mushak guruhlarini ixtiyoriy dam olishda massaj va treninglardir. Bo‘g'inlarda harakatchanlikni oshirish uchun termal jarrohlik bilan birlashtirilgan passiv mashqlar qo‘llaniladi; Har bir passiv harakatdan keyin bir xil mushaklarning faol tangligi bo‘lishi kerak. Bemorning oyoqqo‘llarini ma'lum bir holatda (pozitsial davolashda) qo‘yish vaqtida passiv harakatlarning ta'sirini aniqlash lozim. Proprioseptiv mushaklarning yengillanish sharoitlarida murakkab harakatlardan foydalanish tizimi (H. Kabat tizimi). Ushbu tizim tomonidan taqdim etilgan ko‘plab foydalar quyidagi printsiplarga asoslanadi: • proprioseptiv stimuli mushaklarning qisqarishi uchun yetakchi va muvofiqlashtiruvchi stimullardir; • harakatning qo‘shni turlari mavjud bo‘lib, ularda ba'zilari boshqa harakat turlariga moyil bo‘lishadi; • Motor xattiharakatlari volitional (ixtiyoriy) harakatlar bilan belgilanadi. Neyromuskulyar tizimning eng to‘liq stimulyatorlari sifatida faol harakatlardan foydalanishni nazarda tutuvchi funksional usul. Qisqargan antagonist mushaklarni cho‘zish, qo‘shma funktsiyani yaxshilash va refleks bog'lanishlarini rivojlantirish uchun passiv harakatlar qo‘llaniladi. Faol harakatlar iloji boricha tezroq ishga tushib turadi. Motor reabilitatsiyasini ta'minlash uchun har bir mushak guruhi uchun alohida parametrlarni tanlash bilan ko‘p kanalli dasturli elektr stimulyatsiyasi ko‘rsatiladi. Ko‘rsatkichlarga ko‘ra funksional elektromiostimulyatsiya (FEMS) qo‘llaniladi, bunda qo‘zg‘alish impulsi chastotaning aktiv yoki passiv harakati bilan birikadi. Klinik amaliyotda turli xil massaj va fizik omillarning umumlashgan qo‘llanilishi keng qo‘llaniladi. Refleksologiya massajini boshqa jismoniy va tibbiy muolajalar bilan birlashtirish va biriktirishdan maqsad massaj qilish uchun optimal sharoitlar yaratish va uning samaradorligini oshirishdan iborat. Kasallik natijasida ko‘krak to‘qimalari va organlarining anatomik va fiziologik xususiyatlarining o‘zgarishi (o‘pka, ko‘krak to‘qimalarining elastikligining pasayishi va boshqalar) shamollatishning energiya narxining oshishiga olib keladi. Nafas olish mushaklarining kuchlanishini kamaytiradi, yordamchi nafas olish mushaklarining charchoq tuyg'usini yengillashtiradi, ko‘krak qafasi va diafragmaning harakatchanligini yaxshilaydi, o‘pka to‘qimalarining elastikligini oshiradi, qon va limfa hosil bo‘lishini faollashtiradi, infiltratlar va ekssudatlarning rezorbsiyasini tezlashtiradi, balg'amni ko‘chishini osonlashtiradi, bronxospazmni yo‘q qiladi yoki kamaytiradi, mahalliy og'riqni kamaytiradi. Massaj eng yaxshi davolovchi jismoniy mashq 1,52 soat oldin amalga oshiriladi – bu nafas olish yo‘llarining yurish qobiliyatini yaxshilash va nafas olish mushaklarining funksional imkoniyatlarini oshirish orqali jismoniy mashqlarning terapevtik ta'sirini to‘liq qayta tiklashga imkon beradi. Bronxopulmoner tizimdagi patologik jarayon nafas olish mushaklarining holatiga aniq salbiy ta'sir ko‘rsatadi; alveolyar gipoksiya sharoitida kislorod iste'molini ta'minlash uchun nafas olish mushaklarining kompensatsion ko‘payishi rivojlanadi, bu og'riq va energiya sarfini talab qiladi, nafas olish mushaklarining charchashiga, charchashiga olib keladi. Bundan tashqari, skelet mushaklarining haddan tashqari ishlashi ularning haddan tashqari kuchlanishiga va mushaklarning muvozanatining paydo bo‘lishiga yordam beradi: miyofasiyal og'riq sindromiga xos bo‘lgan mushaklardagi o‘zgarishlardan paydo bo‘ladi mushaklarning tirnash xususiyati kuchaygan zonasi bo‘lgan mushaklarning gipertonikligi. Refleksoterapiya nafas olish reabilitatsiyasida bronxial obstruktsiya (bronxospastik sindromlar), yengil bronxial astma, pollinoz, obstruktiv tungi apnoe sindromi, asosan hissiy labil bemorlarda ko‘rsatiladi. Nafas olish tizimi kasalliklari uchun fizioterapiya kasallikning bosqichiga va asosiy klinik sindromlarning og'irligiga qarab belgilanadi. Jismoniy omillar yallig'lanishga qarshi, desensibilizatsiya qiluvchi, bakteriostatik ta'sirga ega, o‘pkaning qon bilan ta'minlanishini yaxshilaydi, mikrosirkular transport mexanizmlarini rag'batlantirishga, nafas olish va yurak qon tomir tizimlarida adaptiv jarayonlarning faollashishiga yordam beradi. Jismoniy omillarni erta tayinlash (kasallikning boshlanishidan 34 kun – birinchi haftaning oxiri) kompleks terapevtik tadbirlarning ta'sirini sezilarli darajada oshiradi. Faol yallig'lanish jarayonining rivojlanishi davrida antibiotik terapiyasi bilan bir vaqtda o‘pkada fokusning proektsiyasi yoki o‘pkaning ildizlariga Ultra yuqori chastotali elektr maydoni (E. P. UHF) buyuriladi. Ultra yuqori chastotali terapiya (40, 68 MGts va 27, 12 MGts) boshqa energiya turlari uchun mavjud bo‘lmagan chuqur yotgan tuzilmalarda issiqlik hosil qilish bilan tavsiflanadi. Yallig'langan to‘qimalarning ekssudatsiyasi va shishishini kamaytirish, mikrofloraning hayotiy faoliyatini bostirish, mahalliy fagotsitozning kuchayishi yallig'lanishning o‘tkir ekssudativ proliferativ bosqichida Ultra yuqori chastotali elektr maydonidan foydalanishni talab qiladi. Jarayonning sust davom etishi bilan buyrak usti bezlarining proektsiyasi sohasiga ularning faoliyatini rag'batlantirish uchun ta'sir qilish mumkin. Yuqori chastotali elektroterapiya (13, 57 MGts) induktotermiya faol yallig'lanishga qarshi va antiseptik ta'sir ko‘rsatadi, ammo ushbu usuldan foydalanganda issiqlik hosil bo‘lishi va qon aylanish intensivligining sezilarli darajada oshishi yurak qon tomir tizimining qo‘shma patologiyasi bo‘lgan bemorlarga buyurilishini cheklaydi. Bunday hollarda, aniq yallig'lanishga qarshi ta'sir fonida gemodinamikaga yumshoq ta'sir ko‘rsatadigan 460 MGts Ultra yuqori chastotali elektromagnit maydonga (dekimetr diapazonidagi to‘lqinlarga) ustunlik beriladi. Organizmga yuqori chastotali elektromagnit maydon ta'sirida qon va limfa aylanishi kuchayadi, metabolizm kuchayadi, silliq va chiziqli mushaklar bo‘shashadi. Kasallikning o‘tkir bosqichida aniq intoksikatsiya va isitma bo‘lmasa, to‘qimalarning shishishini kamaytirish, kapilyar qon aylanishini yaxshilash, metabolik jarayonlarni rag'batlantirish uchun o‘zgaruvchan past chastotali magnit maydon buyuriladi. Bronxopulmoner tizim kasalliklarini davolash lazer terapiyasi yoki magnit lazer terapiyasining maqsadi o‘pka to‘qimalarida mikrosirkulyatsiyani yaxshilash, bronxial silliq mushaklarning spazmini zaiflashtirish, mahalliy va umumiy immunostimulyatsiya, antibiotiklar ta'sirini kuchaytirish to‘qimalarning qon oqimini kuchayishi tufayli ularning o‘pka to‘qimalarida kontsentratsiyasi. Sust yallig'lanish jarayoni bilan birga qo'llaniladigan kompleks terapevtik tadbirlarning ta'sirini sezilarli darajada oshiradi. Faol yallig'lanish jarayonining rivojlanishi davrida antibiotik terapiyasi bilan bir vaqtda o‘pkada fokusning proektsiyasi yoki o‘pkaning ildizlariga Ultra yuqori chastotali elektr maydoni (E. P. UHF) buyuriladi. Ultra yuqori chastotali terapiya (40, 68 MGts va 27, 12 MGts) boshqa energiya turlari uchun mavjud bo‘lmagan chuqur yotgan tuzilmalarda issiqlik hosil qilish bilan tavsiflanadi. Yallig'langan to‘qimalarning ekssudatsiyasi va shishishini kamaytirish, mikrofloraning hayotiy faoliyatini bostirish, mahalliy fagotsitozning kuchayishi yallig'lanishning o‘tkir ekssudativ proliferativ bosqichida Ultra yuqori chastotali elektr maydonidan foydalanishni talab qiladi. Jarayonning sust davom etishi bilan buyrak usti bezlarining proektsiyasi sohasiga ularning faoliyatini rag'batlantirish uchun ta'sir qilish mumkin. Yuqori chastotali elektroterapiya (13, 57 MGts) induktotermiya faol yallig'lanishga qarshi va antiseptik ta'sir ko‘rsatadi, ammo ushbu usuldan foydalanganda issiqlik hosil bo‘lishi va qon aylanish intensivligining sezilarli darajada oshishi yurak qon tomir tizimining qo‘shma patologiyasi bo‘lgan bemorlarga buyurilishini cheklaydi. Bunday hollarda, aniq yallig'lanishga qarshi ta'sir fonida gemodinamikaga yumshoq ta'sir ko‘rsatadigan 460 MGts Ultra yuqori chastotali elektromagnit maydonga (dekimetr diapazonidagi to‘lqinlarga) ustunlik beriladi. Organizmga yuqori chastotali elektromagnit maydon ta'sirida qon va limfa aylanishi kuchayadi, metabolizm kuchayadi, silliq va chiziqli mushaklar bo‘shashadi. Kasallikning o‘tkir bosqichida aniq intoksikatsiya va isitma bo‘lmasa, to‘qimalarning shishishini kamaytirish, kapilyar qon aylanishini yaxshilash, metabolik jarayonlarni rag'batlantirish uchun o‘zgaruvchan past chastotali magnit maydon buyuriladi. Bronxopulmoner tizim kasalliklarini davolash lazer terapiyasi yoki magnit lazer terapiyasining maqsadi o‘pka to‘qimalarida mikrosirkulyatsiyani yaxshilash, bronxial silliq mushaklarning spazmini zaiflashtirish, mahalliy va umumiy immunostimulyatsiya, antibiotiklar ta'sirini kuchaytirish to‘qimalarning qon oqimini kuchayishi tufayli ularning o‘pka to‘qimalarida kontsentratsiyasi. Sust yallig'lanish jarayoni bilan birga qo'llaniladigan kompleks terapevtik tadbirlarning ta'sirini sezilarli darajada oshiradi. Faol yallig'lanish jarayonining rivojlanishi davrida antibiotik terapiyasi bilan bir vaqtda o‘pkada fokusning proektsiyasi yoki o‘pkaning ildizlariga Ultra yuqori chastotali elektr maydoni (E. P. UHF) buyuriladi. Ultra yuqori chastotali terapiya (40, 68 MGts va 27, 12 MGts) boshqa energiya turlari uchun mavjud bo‘lmagan chuqur yotgan tuzilmalarda issiqlik hosil qilish bilan tavsiflanadi. Yallig'langan to‘qimalarning ekssudatsiyasi va shishishini kamaytirish, mikrofloraning hayotiy faoliyatini bostirish, mahalliy fagotsitozning kuchayishi yallig'lanishning o‘tkir ekssudativ proliferativ bosqichida Ultra yuqori chastotali elektr maydonidan foydalanishni talab qiladi. Jarayonning sust davom etishi bilan buyrak usti bezlarining proektsiyasi sohasiga ularning faoliyatini rag'batlantirish uchun ta'sir qilish mumkin. Yuqori chastotali elektroterapiya (13, 57 MGts) induktotermiya faol yallig'lanishga qarshi va antiseptik ta'sir ko‘rsatadi, ammo ushbu usuldan foydalanganda issiqlik hosil bo‘lishi va qon aylanish intensivligining sezilarli darajada oshishi yurak qon tomir tizimining qo‘shma patologiyasi bo‘lgan bemorlarga buyurilishini cheklaydi. Bunday hollarda, aniq yallig'lanishga qarshi ta'sir fonida gemodinamikaga yumshoq ta'sir ko‘rsatadigan 460 MGts Ultra yuqori chastotali elektromagnit maydonga (dekimetr diapazonidagi to‘lqinlarga) ustunlik beriladi. Organizmga yuqori chastotali elektromagnit maydon ta'sirida qon va limfa aylanishi kuchayadi, metabolizm kuchayadi, silliq va chiziqli mushaklar bo‘shashadi. Kasallikning o‘tkir bosqichida aniq intoksikatsiya va isitma bo‘lmasa, to‘qimalarning shishishini kamaytirish, kapilyar qon aylanishini yaxshilash, metabolik jarayonlarni rag'batlantirish uchun o‘zgaruvchan past chastotali magnit maydon buyuriladi. Bronxopulmoner tizim kasalliklarini davolash lazer terapiyasi yoki magnit lazer terapiyasining maqsadi o‘pka to‘qimalarida mikrosirkulyatsiyani yaxshilash, bronxial silliq mushaklarning spazmini zaiflashtirish, mahalliy va umumiy immunostimulyatsiya, antibiotiklar ta'sirini kuchaytirish to‘qimalarning qon oqimini kuchayishi tufayli ularning o‘pka to‘qimalarida kontsentratsiyasi. Sust yallig'lanish jarayoni bilan birga qo'llaniladigan kompleks terapevtik tadbirlarning ta'sirini sezilarli darajada oshiradi. Faol yallig'lanish jarayonining rivojlanishi davrida antibiotik terapiyasi bilan bir vaqtda o‘pkada fokusning proektsiyasi yoki o‘pkaning ildizlariga Ultra yuqori chastotali elektr maydoni (E. P. UHF) buyuriladi. Ultra yuqori chastotali terapiya (40, 68 MGts va 27, 12 MGts) boshqa energiya turlari uchun mavjud bo‘lmagan chuqur yotgan tuzilmalarda issiqlik hosil qilish bilan tavsiflanadi. Yallig'langan to‘qimalarning ekssudatsiyasi va shishishini kamaytirish, mikrofloraning hayotiy faoliyatini bostirish, mahalliy fagotsitozning kuchayishi yallig'lanishning o‘tkir ekssudativ proliferativ bosqichida Ultra yuqori chastotali elektr maydonidan foydalanishni talab qiladi. Jarayonning sust davom etishi bilan buyrak usti bezlarining proektsiyasi sohasiga ularning faoliyatini rag'batlantirish uchun ta'sir qilish mumkin. Yuqori chastotali elektroterapiya (13, 57 MGts) induktotermiya faol yallig'lanishga qarshi va antiseptik ta'sir ko‘rsatadi, ammo ushbu usuldan foydalanganda issiqlik hosil bo‘lishi va qon aylanish intensivligining sezilarli darajada oshishi yurak qon tomir tizimining qo‘shma patologiyasi bo‘lgan bemorlarga buyurilishini cheklaydi. Bunday hollarda, aniq yallig'lanishga qarshi ta'sir fonida gemodinamikaga yumshoq ta'sir ko‘rsatadigan 460 MGts Ultra yuqori chastotali elektromagnit maydonga (dekimetr diapazonidagi to‘lqinlarga) ustunlik beriladi. Organizmga yuqori chastotali elektromagnit maydon ta'sirida qon va limfa aylanishi kuchayadi, metabolizm kuchayadi, silliq va chiziqli mushaklar bo‘shashadi. Kasallikning o‘tkir bosqichida aniq intoksikatsiya va isitma bo‘lmasa, to‘qimalarning shishishini kamaytirish, kapilyar qon aylanishini yaxshilash, metabolik jarayonlarni rag'batlantirish uchun o‘zgaruvchan past chastotali magnit maydon buyuriladi. Bronxopulmoner tizim kasalliklarini davolash lazer terapiyasi yoki magnit lazer terapiyasining maqsadi o‘pka to‘qimalarida mikrosirkulyatsiyani yaxshilash, bronxial silliq mushaklarning spazmini zaiflashtirish, mahalliy va umumiy immunostimulyatsiya, antibiotiklar ta'sirini kuchaytirish to‘qimalarning qon oqimini kuchayishi tufayli ularning o‘pka to‘qimalarida kontsentratsiyasi. Sust yallig'lanish jarayoni bilan birga qo'llaniladigan kompleks terapevtik tadbirlarning ta'sirini sezilarli darajada oshiradi. Faol yallig'lanish jarayonining rivojlanishi davrida antibiotik terapiyasi bilan bir vaqtda o‘pkada fokusning proektsiyasi yoki o‘pkaning ildizlariga Ultra yuqori chastotali elektr maydoni (E. P. UHF) buyuriladi. Ultra yuqori chastotali terapiya (40, 68 MGts va 27, 12 MGts) boshqa energiya turlari uchun mavjud bo‘lmagan chuqur yotgan tuzilmalarda issiqlik hosil qilish bilan tavsiflanadi. Yallig'langan to‘qimalarning ekssudatsiyasi va shishishini kamaytirish, mikrofloraning hayotiy faoliyatini bostirish, mahalliy fagotsitozning kuchayishi yallig'lanishning o‘tkir ekssudativ proliferativ bosqichida Ultra yuqori chastotali elektr maydonidan foydalanishni talab qiladi. Jarayonning sust davom etishi bilan buyrak usti bezlarining proektsiyasi sohasiga ularning faoliyatini rag'batlantirish uchun ta'sir qilish mumkin. Yuqori chastotali elektroterapiya (13, 57 MGts) induktotermiya faol yallig'lanishga qarshi va antiseptik ta'sir ko‘rsatadi, ammo ushbu usuldan foydalanganda issiqlik hosil bo‘lishi va qon aylanish intensivligining sezilarli darajada oshishi yurak qon tomir tizimining qo‘shma patologiyasi bo‘lgan bemorlarga buyurilishini cheklaydi. Bunday hollarda, aniq yallig'lanishga qarshi ta'sir fonida gemodinamikaga yumshoq ta'sir ko‘rsatadigan 460 MGts Ultra yuqori chastotali elektromagnit maydonga (dekimetr diapazonidagi to‘lqinlarga) ustunlik beriladi. Organizmga yuqori chastotali elektromagnit maydon ta'sirida qon va limfa aylanishi kuchayadi, metabolizm kuchayadi, silliq va chiziqli mushaklar bo‘shashadi. Kasallikning o‘tkir bosqichida aniq intoksikatsiya va isitma bo‘lmasa, to‘qimalarning shishishini kamaytirish, kapilyar qon aylanishini yaxshilash, metabolik jarayonlarni rag'batlantirish uchun o‘zgaruvchan past chastotali magnit maydon buyuriladi. Bronxopulmoner tizim kasalliklarini davolash lazer terapiyasi yoki magnit lazer terapiyasining maqsadi o‘pka to‘qimalarida mikrosirkulyatsiyani yaxshilash, bronxial silliq mushaklarning spazmini zaiflashtirish, mahalliy va umumiy immunostimulyatsiya, antibiotiklar ta'sirini kuchaytirish to‘qimalarning qon oqimini kuchayishi tufayli ularning o‘pka to‘qimalarida kontsentratsiyasi. Sust yallig'lanish jarayoni bilan birga qo'llaniladigan kompleks terapevtik tadbirlarning ta'sirini sezilarli darajada oshiradi. Faol yallig'lanish jarayonining rivojlanishi davrida antibiotik terapiyasi bilan bir vaqtda o‘pkada fokusning proektsiyasi yoki o‘pkaning ildizlariga Ultra yuqori chastotali elektr maydoni (E. P. UHF) buyuriladi. Ultra yuqori chastotali terapiya (40, 68 MGts va 27, 12 MGts) boshqa energiya turlari uchun mavjud bo‘lmagan chuqur yotgan tuzilmalarda issiqlik hosil qilish bilan tavsiflanadi. Yallig'langan to‘qimalarning ekssudatsiyasi va shishishini kamaytirish, mikrofloraning hayotiy faoliyatini bostirish, mahalliy fagotsitozning kuchayishi yallig'lanishning o‘tkir ekssudativ proliferativ bosqichida Ultra yuqori chastotali elektr maydonidan foydalanishni talab qiladi. Jarayonning sust davom etishi bilan buyrak usti bezlarining proektsiyasi sohasiga ularning faoliyatini rag'batlantirish uchun ta'sir qilish mumkin. Yuqori chastotali elektroterapiya (13, 57 MGts) induktotermiya faol yallig'lanishga qarshi va antiseptik ta'sir ko‘rsatadi, ammo ushbu usuldan foydalanganda issiqlik hosil bo‘lishi va qon aylanish intensivligining sezilarli darajada oshishi yurak qon tomir tizimining qo‘shma patologiyasi bo‘lgan bemorlarga buyurilishini cheklaydi. Bunday hollarda, aniq yallig'lanishga qarshi ta'sir fonida gemodinamikaga yumshoq ta'sir ko‘rsatadigan 460 MGts Ultra yuqori chastotali elektromagnit maydonga (dekimetr diapazonidagi to‘lqinlarga) ustunlik beriladi. Organizmga yuqori chastotali elektromagnit maydon ta'sirida qon va limfa aylanishi kuchayadi, metabolizm kuchayadi, silliq va chiziqli mushaklar bo‘shashadi. Kasallikning o‘tkir bosqichida aniq intoksikatsiya va isitma bo‘lmasa, to‘qimalarning shishishini kamaytirish, kapilyar qon aylanishini yaxshilash, metabolik jarayonlarni rag'batlantirish uchun o‘zgaruvchan past chastotali magnit maydon buyuriladi. Bronxopulmoner tizim kasalliklarini davolash lazer terapiyasi yoki magnit lazer terapiyasining maqsadi o‘pka to‘qimalarida mikrosirkulyatsiyani yaxshilash, bronxial silliq mushaklarning spazmini zaiflashtirish, mahalliy va umumiy immunostimulyatsiya, antibiotiklar ta'sirini kuchaytirish to‘qimalarning qon oqimini kuchayishi tufayli ularning o‘pka to‘qimalarida kontsentratsiyasi.
  • 5.5.§ Akusherlik va genikologiyada tibbiy reabilitatsiya usullari: Akusherlik va ginekologiyada tibbiy reabilitatsiya ayollarning homiladorlik davrida va undan keyin, tug'ruq paytida va ginekologik sharoitlarni boshqarishda jismoniy va psixologik ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan. Ushbu ixtisoslashgan sohada quyidagi qo'llaniladigan ba'zi usullar va yondashuvlarni ko‘rib chiqamiz: 1. Jismoniy terapiya: - Tos bo'shlig'ini reabilitatsiya qilish: Texnikalarga tos bo'shlig'i mushaklarini kuchaytirish, o'zini (siydik) tuta olmaslikni kamaytirish va jinsiy funktsiyani kuchaytirish uchun mashqlar (masalan, Kegel mashqlari) kiradi. - Asosiy barqarorlik treningi: qorin va orqa mushaklarini kuchaytirish dasturlari, ular og'riqni engillashtiradi, holatni yaxshilaydi va tug'ruqdan keyingi tiklanishni qo'llab-quvvatlaydi. 2. Kasbiy terapiya - Faoliyatni o'zgartirish: Ayollarga tug'ruq yoki operatsiyadan keyingi og'riq yoki cheklovlarni boshqarish uchun kundalik faoliyatini moslashtirishga yordam berish. - Energiyani tejash usullari: Yangi tug'ilgan onalarga faollik va dam olishni, ayniqsa tug'ruqdan keyin muvozanatlash orqali charchoqni boshqarishga yordam beradigan strategiyalar. 3. Tug'ruqdan keyingi reabilitatsiya - Jismoniy mashqlar dasturlari: Ayolning tiklanish bosqichiga moslashtirilgan jismoniy faollikni bosqichma-bosqich qayta tiklash, jumladan, kardio, kuch-quvvat va moslashuvchanlik mashqlari. - Ta'lim va maslahat: tug'ruqdan keyingi o'zgarishlar, o'z-o'zini parvarish qilish va diastaz rekti (qorin bo'shlig'ini ajratish) kabi sharoitlarni boshqarish haqida ma'lumot berish. 4. Og'riqni boshqarish - Dori-darmonlarni boshqarish: tug'ruqdan keyingi og'riqlar yoki tos a'zolaridagi og'riq sindromlari kabi holatlar uchun og'riq qoldiruvchi dori darmonlarni moslashtirish. - Muqobil davolash usullari: tos bo'shlig'idagi og'riq yoki noqulaylikni boshqarish uchun akupunktur, quruq igna yoki chiropraktik parvarish. 5. Psixologik yordam - Maslahat xizmatlari: terapiya va qo'llab-quvvatlash guruhlari orqali tug'ruqdan keyingi depressiya, bepushtlik, laktatsiya muammolari) bilan shug'ullanadigan ayollarga ijtimoiy yordam ko'rsatish. - Tele-sog‘liqni saqlash xizmatlari: Qulaylik va doimiy qo‘llab quvvatlash uchun virtual platformalar orqali reabilitatsiya va maslahat xizmatlaridan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish. Akusherlik va ginekologiyada tibbiy reabilitatsiya homiladorlik davrida va undan keyin ayollarning jismoniy va hissiy tiklanishini qo'llab quvvatlash, shuningdek, ginekologik muammolarni hal qilish uchun yaxlit va multidisipliner yondashuvni o'z ichiga oladi. Turli usullarni birlashtirish - jismoniy terapiya, kasbiy terapiya, psixologik yordam, og'riqni boshqarish, ovqatlanish bo'yicha maslahat va ta'lim - ayollarning individual ehtiyojlariga moslashtirilgan har tomonlama yordam olishlarini ta'minlaydi. Ushbu yondashuv tiklanish natijalarini yaxshilaydi, hayot sifatini yaxshilaydi va ayollar salomatligida umumiy farovonlikni qo'llab quvvatlaydi.
  • 6.1.§ Nogironlikga olib keluvchi omillar, nogironlik turlari: Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotining ma’lumotiga ko‘ra dunyoda taxminan 1,3 milliard kishi – 16% hozirda sezilarli nogironlikni boshdan kechirmoqda. Bu raqam qisman aholining qarishi va yuqumli bo‘lmagan kasalliklar tarqalishining ko'payishi tufayli ortib bormoqda. Nogironligi bo‘lgan odamlar uchun reabilitatsiya muhim ahamiyatga ega, chunki bu ularning o‘zini o‘zi qadrlash, ijtimoiy ishtirok etish va ularning hayot sifatini yaxshilashga yordam beradi. Nogironlik — kasallik, shikastlanish, baxtsiz hodisalar tufayli butunlay yoki maʼlum muddat mehnat qobiliyatini yoʻqotishdir. Jismoniy yoki aqliy nuqsonlari borligi sababli ijtimoiy yordam va himoyaga muhtoj shaxs nogiron shaxs hisoblanadi. Oʻzbekistonda Nogironlik Tibbiy mehnat ekspertiza komissiyasi (TMEK) tomonidan belgilanadi. Nogironlik mehnat qobiliyatini yoʻqotish darajasiga qarab 3 guruhga boʻlinib, vaqtincha (612 oy) yoki muddatsiz qilib tayinlanadi. 1guruh Nogironligiga mehnat qobiliyatini butunlay yoʻqotgan va boshqaning doimiy parvarishi, yordami, nazoratiga muhtoj boʻlgan shaxslar; 2guruh Nogironiga mehnat qobiliyatini butunlay yoʻqotgan, lekin boshqalarning doimiy parvarishiga muhtoj bo‘lmagan, shuningdek, mehnat turidan qatʼi nazar, unda uzoq muddat ishlay olmaydigan shaxslar; 3guruh Nogironligiga mehnat qobiliyati sezilarli darajada pasaygan shaxslar kiradi. Nogironlar davlat nafaqasi bilan taʼminlanadi, zarur boʻlganda davolanadi, ular ga protezlar beriladi, ishga, maxsus maktablarga joylashtirish uchun sharoit yaratiladi. Quyida nogironlik sabablari va nogironlik turlari keltirilgan.
  • 6.2.§ Bolalar nogironligi va reabilitatsiya xususiyatlari: Bolalikdan nogironligi bo‘lgan shaxslar va nogironligi bo‘lgan bolalar (18 yoshgacha) barcha toifadagi nogironlar kontingentining sezilarli qismini tashkil etadi. Bolalikdan nogironlarni reabilitatsiya qilish, odatda, bola organizmining normal rivojlanishini buzadigan patologik o‘zgarishlarni yo‘qotish yoki tuzatishga qaratilgan tibbiy, pedagogik, psixologik, ijtimoiyiqtisodiy va boshqa choratadbirlar tizimi sifatida tushuniladi. Bolalikdan nogironlarni reabilitatsiya qilish kasallikning eng dastlabki bosqichlarida boshlanishi, bu jarayon eng qisqa vaqt ichida maksimal tiklanish yoki buzilgan funktsiyalarni to‘lgunga qadar doimiy ravishda amalga oshirilishi kerak. Ko'pincha reabilitatsiya dasturini talab qiladigan bolalarda eng keng tarqalgan kasalliklar yoki holatlarga quyidagilar kiradi: miya falaji, Daun sindromi, Autizm Spina bifida, mushak distrofiyasi va boshqa kasalliklar misol bo‘la oladi. Bosh miya falaji polietiologik kasallik bo‘lib, markaziy nerv sistemasining shikastlanishga olib keladi. Bosh miya serabral falajining ko‘rinishlari bu mushakskelet tizimi, psixika va nutq sferasining buzilishlari bilan ifodalanadi. Ushbu buzilishlar turli kombinatsiyalarda va turli darajadagi og'irlikda bo‘lishi mumkin. Mushakskelet buzilishlari to‘liq harakatsizlikka olib kelishi mumkin. Aqlidrok holatiga kelsak, uning toʻliq saqlanishidan tortib, aniq aqliy rivojlanishning sekinlashuvigacha boʻlgan o‘zgarishlar boʻlishi mumkin. Etiologiyasi ko‘kyo‘tal, difteriya qizamiq, gripp va boshqa yuqumli kasalliklar ensefalit bilan asoratlanganda spastik falaj kuzatilishi mumkin. Tug‘ruq ogʻir kechganda, tugʻruq vaqtida bola kallasi shikastlanganda va boshqa hollarda koʻpincha spastik falaj kelib chiqadi. Bolaning chala yoki bo‘g‘ilib tug‘ilishi, miyasiga qon quyilishi oqibatida ham spastik falajlik roʻy berishi mumkin. Klinikasi motor funksiyalarining buzilishlari tarqalishi jihatidan eng ko‘p uchraydi. Ba'zan qo‘llarda faqat piramidal yetishmovchilik aniqlanadi. Bemorlarning 3035% ida intellektual salohiyatning pasayishi kuzatiladi, ko‘pincha o‘rtacha debillik darajasida, nutq buzilishlari, konvulsiv paroksizmlar, giperkinez kuzatiladi. Dinamikada aqliy va nutq buzilishlari yaxshi bartaraf etish mumkin. Bunday falaj ogʻir kechganida, bola tugʻilganda qimirlamaydi, oyoqlari bir tekis tarang turadi, maʼlum vaqtdan keyin muskullari tortishib oyoqlari chalishadi, bola oʻtira olmaydi yoki yura olmaydi; bora bora uning ahvoli bir oz yaxshilanishi mumkin. Falaj yengil boʻlsa, bola oʻsgani sari ahvoli yengillashadi, kech oʻtiradi, kech yuradi, qoʻllarini yaxshi ishlata olmaydi. Muskullar oʻta tarangligi tufayli bola yurganda oyoqlari chalishadi, sonlari ichkariga buralib, tizzalari birbiriga taqalib turadi, u faqat oyoq uchida mayda qadam tashlab yuradi. Bola hayajonlanganda, behosdan qattiq tovush eshitganda va boshqalarda muskullar tortishuvi kuchayadi, ixtiyoriy harakatlar qiyinlashadi va aqliy rivojlanishi kechikadi. Reabilitatsiya muolajalari iloji boricha tezroq boshlanishi, individual, murakkab bo‘lishi kerak: a) harakat buzilishi holatlarida: mashqlar terapiyasi, akupressor, mushaklarning tarangligini kamaytiradigan farmakologik preparatlar (baklofen va boshqalar); kontraksiyaning oldini olishga qaratilgan choratadbirlar, ekstremitalardagi deformatsiyalar (parafin, ozokerit, ortopediya operatsiyalari va boshqalar), muvofiqlashtirish bozuklukları uchun kompensatsiya. Terapevtik yuklama uskuni yordamida dinamik proprioseptiv korreksiya usuli qo‘llaniladi; b) bosh miya funksiyalarining buzilishlarini qayta tiklash choratadbirlari olib boriladi. Reabilitatsiya choratadbirlarining asosiy prinsiplari va yoʻnalishlari 1) og'ir nuqsonlar sharoitida bemorlarni hayotga moslashtirish; 2) reabilitatsiya choratadbirlarining o‘z vaqtidaligi, o‘zaro bog‘liqligi, davomiyligi (davolash, ijtimoiypsixologik yordam); 3) bemorning xulqatvori, unda irodali fazilatlarni o‘qitish; 4) yoshga qarab bosh miya paralichi bilan ogʻrigan bemorlarni ijtimoiy va tibbiy koʻrikdan oʻtkazish bosqichlari: a) ixtisoslashtirilgan tug‘ruqxonabolalar bog‘chasi, internat maktabi, kasbhunar maktabi, texnik maktab; b) ambulatoriya, statsionar, sanatoriy davolash (shu jumladan, nevrologik, ortopediya shifoxonasi, protezlash korxonasi va boshqalar); 5) turli sohalardagi mutaxassislar: reabilitatsiya shifokori, psixolog, nevropatolog, pediatr, nutq terapevti va boshqalar). Kasallikning birinchi ko‘rinishlaridan boshlab doridarmonlar, fizioterapiya, jarrohlik, ortopediya va boshqa usullar yordamida kompleks davolash amalga oshiriladi. Bosh miya paralichi bilan og'rigan bemorlarni reabilitatsiya qilish choratadbirlarini amalga oshirishda xulqatvor buzilishlarini to‘g'rilash va muloqot ko‘nikmalarini o‘stirish zarurligini hisobga olish nihoyatda muhimdir. Ushbu ish psixolog tomonidan qatnashuvchi shifokor va o‘qituvchi bilan birgalikda amalga oshiriladi. Ushbu ishni otaonalar bilan bir vaqtda amalga oshirish tavsiya etiladi, chunki otaonalarning bolaning shaxsiy xususiyatlari va imkoniyatlarini baholashi ko‘pincha yetarli bo‘lmaydi. Daun sindromi X xromsoma 21 sindromi eng keng tarqalgan genetik kasalliklardan biri bo‘lib, tipik hollarda (95%) xromosomalar to‘plamida (oddiy trisomal shakli) qo‘shimcha xromosoma 21 mavjudligi sabab bo‘ladi. Yangi tug'ilgan chaqaloqlar orasida Dau sindromi bilan kasallanish 1:7001:800, hech qanday vaqtinchalik, etnik yoki geografik farqga ega emas. Daun sindromi bilan og'rigan qiz va o‘g'il bolalar bir xil chastota bilan tug'iladi. Daun sindromi (oddiy trisoma shakli) bilan og'rigan bolaning tug'ilishi uchun xavf omillari orasida asosiy o‘rin onaning yoshiga tegishli. Bunga keksa yoshdagi ayollarda ontogenezni gormonal nazorat qilishning kamayishi ham, oʻsmir qizlarda gormonal nazoratning yoʻqligi ham sabab boʻlmoqda. Asosiy belgilariga quyidagilar kiradi: aqliy retsidiv, mushak gipotoniyasi, ko‘z yoriqlari, kataraktalar, Brushfield dog'lari (ko‘znin ichki qismida), qalin lablar, mo‘ynali qalinlashgan til (buklangan til), burunning tekis ko‘prigi, bo‘yin ustida ortiqcha teri, bo‘g'imlarning harakatchanligi, kichkina barmoqning egriligi, oddiy boladan ko‘ra oyoqqo‘llari biroz qisqa bo‘lishi mumkin. Bolaning jismoniy va aqliy rivojlanishi dinamikasi diagnostika uchun katta ahamiyatga ega. Daun sindromida ikkalasi ham kechikadi. Ularning motorni rivojlantirish tezligi biroz kamayadi: boshini to‘g‘ri saqlashni yoki aylanib o‘tishni, sudralib yurishni, o‘tirishni va yurishni o‘rganish uchun ko‘proq vaqt kerak bo‘ladi, ammo bu ko‘nikmalarning barchasi o‘z kuchiga ega. Skeletning o‘sishi va kamoloti tengdoshlardan biroz orqada qoladi Maxsus o‘qitish usullari qo‘llanilmasa, aqliy zaiflik og'ir darajaga yetadi. Daun sindromi bilan og'rigan bolalarning atrofmuhit omillariga reaksiyasi ko‘pincha hazilmutoyibaning zaiflashuvi, ovqat hazm qilish fermentlarini yetarlicha ishlab chiqarmasligi kuzatiladi. Shuning uchun Daun sindromi bilan og'rigan bolalar pnevmoniyadan aziyat chekishadi, bolalikdagi infeksiyalar qarshi kurashish juda past bo‘ladi va vitamin yetishmovchiligi yaqqol namoyon bo‘ladi. Ko‘pincha Daun sindromi bilan og'rigan bolalar aqliy zaiflikning og'ir va o‘rtacha darajasiga ega. Nutq kech ko‘rinadi va butun umr kam rivojlangan bo‘lib qoladi, nutqni tushunish yetarli emas, so‘z boyligi kambag'al, passiv so‘z boyligi. Daun sindromi bilan og'rigan bolalarda nutqning rivojlanishi bilan bog'liq qiyinchiliklar o‘rta quloqning teztez yuqumli kasalliklari, eshitish qobiliyatining pasayishi, mushaklar tonusining kamayishi, kichik og'iz bo‘shlig'i, katta til, aqliy rivojlanishning sezilarli kechikishi bilan bog'liq bo‘lib, turli darajadagi og'irlik bilan ifodalanadi. Ammo, intellektual nuqsonning og'irligiga qaramay, hissiy sfera deyarli saqlanib qolmoqda. Daun sindromi bilan og'rigan nogiron bola muvaffaqiyatli o‘sishi va rivojlanishi uchun juda erta yoshdan boshlab individual reabilitatsiya dasturini ishlab chiqish kerak. Bu umumiy salomatlikni saqlash va intellektual imkoniyatlarni rivojlantirishni rag'batlantirishga qaratilgan maxsus choratadbirlar to‘plamidir. Daun sindromi bo'lgan bolalarda ko'pincha kognitiv kechikishlar, mushaklarning yomon tonusi, nutq va tilning kechikishi mumkin. Autizm spektrining buzilishi neyrorivojlanish buzilishi bo'lib, ijtimoiy o'zaro ta'sir, muloqot va takrorlanuvchi yoki cheklangan xattiharakatlardagi qiyinchiliklar bilan tavsiflanadi. "Spektr" atamasi buzilishning yengildan og'irgacha bo'lgan shaxslarda qanday namoyon bo'lishining keng o'zgarishini aks ettiradi. Autizm nogironlik hisoblanadi, chunki u insonning kundalik hayotda ishlash qobiliyatini sezilarli darajada buzilganligini ko‘rsatadi. Bular: ijtimoiy ko‘nikmalar ijtimoiy belgilarni tushunish va munosabatlarni o'rnatishda qiyinchilik, muloqot og'zaki va og'zaki bo'lmagan muloqot bilan bog'liq muammolar, xulqatvor takrorlanadigan xattiharakatlar bilan shug'ullanish yoki ularning yangi muhit yoki vazifalarga moslashishini cheklanishi. Autizmning aniq sababi hali to'liq tushunilmagan, ammo tadqiqotlar genetik va atrofmuhit omillarining kombinatsiyasiga ishora qiladi. Tadqiqotlarga ko‘ra genetika asosiy rol o'ynaydi. Bir nechta genlardagi mutatsiyalar Autizm rivojlanish xavfining oshishi bilan bog'liq. Atrofmuhit omillari onaning infektsiyalar, toksinlar yoki tug'ilish paytida asoratlarga duchor bo'lishi kabi ba'zi prenatal omillar xavfni oshirishi mumkin. Autizm uchun reabilitatsiya dasturlari shaxsning ijtimoiy, aloqa va kognitiv qobiliyatlarini yaxshilashga qaratilgan. Autizm ijtimoiy, aloqa va kognitiv ko'nikmalarni yaxshilashga qaratilgan terapiya bilan shaxsga moslashtirilgan multidisiplinar reabilitatsiya yondashuvlarini talab qiladi. Spina Bifida bu asab naychasining nuqsoni bo'lib, u erta homiladorlik davrida umurtqa pog'onasi to'liq yopilmasa, orqa miya va nervlarning shikastlanishiga olib keladi. Bu tug'ma kasallik bo'lib, og'irligiga qarab jismoniy va kognitiv rivojlanishga ta'sir qilishi mumkin.
Kalit so'zlar:reabilitatsiyahamshiralik ishifizioterapiyamassajjismoniy tarbiyasog'lomlashtirishdavolashnogironlikbolalar reabilitatsiyasiyurak-qon tomir kasalliklarinafas olish tizimi kasalliklariovqat hazm qilish tizimi kasalliklariasab tizimi kasalliklariakusherlikginekologiyanogiron bolalarmushak distrofiyasiSpina bifidaautizmjismoniy yuklamalarkorreksiyaterapevtik mashqlarshoshilinch holatlar