Alisher Navoiy Ensiklopediyasi III JILD (N–S)
Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston milliy kutubxonasining «Nodir nashr va qo‘lyozmalar bo‘limi»da PV 78 raqamli Nazar Ali Sayyidning «Navoiy asarlari lug‘ati» saqlanmoqda. Qo‘lyozma 22x12 sm hajmda bo‘lib, 79 sahifadan iborat. Xati nasta’liq, poygirlari to‘liq, qog‘ozi novvot rang. Qo‘lyozma taxminan XVI–XVII asrlarda Nusratulla Buxoriy tomonidan ko‘chirilgan. Ushbu o‘zbekcha-forscha lug‘atning asliyat va mazmuni ochilmasdan qolaveradi. Uning mazmuni ochilmasdan qolaveradi, chunki unda hazrati Navoiy hayoti va ijodi haqida fikr yuritilgan bo‘lib, ikkinchida «M.N.» va «X.M.» asarlaridan parchalar asl nusxada (ya’ni, arab imlosiga asoslangan eski o‘zbek yozuvida) va fransuz tilidagi tarjimalari b-n o‘quvchilar hukmiga havola etilgan. 1866-y.da “Sharq donolari” turkumida yozilgan “Mir Alisher Navoiyning fazilatlari, estetik va falsafiy qarashlari” («Caracteres, maximes et pensees de Mir-Ali-Chir Nevai») nomli ikkinchi maqolasida olim “M.Q.”ni birmuncha tahlil qilgan, shuningdek, kitobning o‘ziga maqbul boblarinigina fransuzchaga o‘girgan. Tarjimaning asosiy fazilati ularga yozilgan 90 dan ortiq izohlarda o‘z aksini topgan. O‘tgan asr boshida 1900-y.da nashr etilgan Sh.Sheferning “Arab, fors va turkiy tillardagi qo‘lyozmalar katalogi”da N. qalamiga mansub asarlarning 16 ta qo‘lyozma nusxasiga tegishli ma’lumotlar keltirilgan. Edgar Bloshe esa “Milliy kutubxonada saqlanayotgan turkiy qo‘lyozmalar katalogi” (“Les enluminures de manuscrit orientaux de la Bibliotheque National. Paris” 1926) maqolasida N.ning 35 ta qo‘lyozma nusxasini tavsif etgan. Umuman olganda, hozirda N.ning 240 ming misradan iborat nazmiy asarlari mavjud bo‘lib, dunyodagi ko‘zga ko‘ringan bir qator internet nashrlarida N. ijodi va hayoti b-n bog‘liq ma’lumotlarni topish mumkin. Aytish joizki, ularda N.ning rus, ingliz, nemis, venger va boshqa ko‘plab tillarga o‘girilgan lirik va epik asarlari kiritilgan. Quyidagi saytlar orqali kitobxon nafaqat N. asarlari matni, balki audio va video lavhalari bilan tanishish imkoniga ega: www.iranicaonline.org, https://muse/jhu.edu, citeseerx.ist.psu.edu, https://journals.openeditionorg, https://www.questia.com, https://www.afternic.com, https://www.people-travels.com, https://www.britannica.com, https://www.advantour.com, huberlin.hosted.exlibrisgroup.com
Asosiy mavzular
- Navoiy asarlarining nazmiy tahlili: Nazar Ali Sayyidning «Navoiy asarlari lug‘ati» kitobi, 1861-1866 yillarda nashr etilgan sharqshunoslar tomonidan yozilgan maqolalar va ulardagi ma'lumotlar Alisher Navoiyning o'zbek she'riyatidan tashqari, forsiy va turkiy tilda ham she'rlar yozganligini, ko'plab g'azallariga tatabbu'lar yozganini, hatto hatto o'zbek adabiyotida tamsil san'ati mavjudligini ko'rsatadi. Bu borada N.ning qiziqishlari Alisher Navoiyning o'ziga xos tahlil qilishga bag'ishlangan bo'lib, uning nazm va nasrda ham qat'iy tizimga amal qilgani
- Alisher Navoiyning tarjima faoliyati: Alisher Navoiyning fors, turkiy va arab tillaridagi she'rlarining tarjimasi ko'p yillardan buyon amalga oshirilib kelinmoqda. Shu jumladan, N. asarlari rus, ingliz, nemis, venger va boshqa ko'plab tillarga o'girilgan. Ushbu tarjimalar O'zbekiston va dunyo bo'ylab nashr etilgan. Kitob o'zbek tilida ham, fors tilida ham qiyoslanib tahlil qilingan bo'lib, unda N. asarlarining o'zbek va fors tiliga tarjimalari keltirilgan. Bu esa N.ning ijodiy merosi jahon adabiyotida o'z o'rnini egallaganligini ko'rsatadi. Alisher Navoiy ijodining jahon adabiyotida o'rni jahon miqyosida tan olingan.
- Alisher Navoiyning ko‘p qirrali faoliyati: Alisher Navoiy nafaqat shoir, balki buyuk davlat arbobi, mumtoz adabiyot bilan shug'ullanuvchi tadqiqotchi, oliy ta'lim muassasalarining o'zbek filologiyasi yo'nalishi professor-o'qituvchilari, talabalari, o'rta maktablarning adabiyot muallimlari, umuman, Alisher Navoiy hayoti va ijodiyotiga qiziquvchi keng kitobxonlar ommasiga mo‘ljallangan. Alisher Navoiy ijodi O‘zbekiston, Turkiston va butun dunyo bo‘ylab tahlil qilinadi. Kitobda shaxsiy hayoti, ijtimoiy, siyosiy, madaniy va adabiy ijodiga oid ko‘plab ma’lumotlar keltirilgan. Alisher Navoiyning adabiy merosi keng tadqiq etilgan, uni o‘rganish u-n ko‘plab ilmiy tadqiqotlar olib borilgan.