Nometall to‘qima tasma va arqonlardan tayyorlangan egiluvchan yuk ko‘tarish moslamalarining konstruksiyaviy xavfsizligini baholash va ularni favqulodda vaziyatlarda qo‘llashning alohida jihatlari

Ushbu dissertatsiya ishi Oʻzbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligi Akademiyasining ilmiy darajalar beruvchi DSc.40/29.12.2022.T.129.01 raqamli ilmiy kengashi hamda Fargʻona politexnika instituti asosida tayyorlangan. Nomzodlik dissertatsiyasi "Nometall toʻqima tasma va arqonlardan tayyorlangan egiluvchan yuk koʻtarish moslamalarining konstruksiyaviy xavfsizligini baholash va ularni favqulodda vaziyatlarda qoʻllashning alohida jihatlari" mavzusida boʻlib, unda texnika fanlari doktori (DSc) ilmiy darajasini olish uchun bajarilgan tadqiqotlar natijalari jamlangan. Dissertatsiyada, ayniqsa, favqulodda vaziyatlarda va qurilish-montaj ishlarida nometall toʻqima tasma va arqonlardan tayyorlangan egiluvchan yuk koʻtarish moslamalarining xavfsizligi, ularning fizik-mexanik xususiyatlari, deformatsiyalanish jarayonlari va shu kabi muhim jihatlar atroflicha oʻrganilgan. Tadqiqotda mahalliy xomashyo asosida yangi turdagi nometall yuk koʻtarish moslamalarini ishlab chiqish hamda ularning qoʻllash samaradorligini oshirish boʻyicha ilmiy asoslangan yondashuvlar taklif etilgan. Tadqiqot natijalari amaliyotga tatbiq etilgan va Oʻzbekiston Respublikasining Favqulodda vaziyatlar vazirligi hamda boshqa sanoat korxonalari uchun ham muhim ilmiy-texnik tavsiyalar berilgan.

Asosiy mavzular

Tadqiqotning dolzarbligi va zarurati: Jahonda texnogen va favqulodda vaziyatlarni bartaraf etishda, turli sanoat tarmoqlarida, qurilishda nometall toʻqima tasma va arqonli egiluvchan yuk koʻtarish moslamalaridan foydalanish ulushi ortib bormoqda. Bu turdagi moslamalarning yengilligi, egiluvchanligi va yuk koʻtarish qobiliyati koʻplab muammolarni hal qilishga imkon beradi. Tadqiqot Oʻzbekistonning rivojlanish strategiyasi va mavjud muammolarni hisobga olgan holda dolzarb ahamiyatga ega.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Deformatsiya va mustahkamlik xususiyatlarining deformatsiya jarayonida yuzaga keladigan strukturaviy jarayonlar bilan bogʻliqligiga asoslangan sintetik tola va iplarning mexanik xususiyatlarining oʻzgarish qonuniyatlari aniqlangan. Polipropilen, poliamid tola, iplar, tasma va arqonlar deformatsiyalarining qaytarilmas komponentining toʻplanish qonuniyatlari va tabiati aniqlangan. Oddiy relaksatsiya va oddiy sudraluvchanlik boʻyicha qisqa muddatli tajribalar asosida yopishqoq-elastiklikni matematik modellashtirish asosida NTTA uchun polimer materiallarning deformatsiya – qayta tiklanish jarayonlari va teskari relaksatsiya jarayonlarini bashorat qilish metodologiyasi ishlab chiqilgan.
Tadqiqotning amaliy ahamiyati: Mahalliy xom-ashyo negizidagi sintetik iplardan to'qilgan nometall to'qima tasma va arqonlar asosida samarali va iqtisodiy yuk koʻtarish moslamalarini ishlab chiqish. Tadqiqot natijalari asosida tayyorlangan nometall yuk koʻtarish stroplari Fargʻona viloyati FVB yongʻin-texnik markaziga va boshqa korxonalarga joriy etilgan. Bu ishlar natijasida mahalliy xomashyo asosida tayyorlangan nometall yuk koʻtarish moslamalarining iqtisodiy samaradorligi va amaliy qoʻllanilishi isbotlangan.
Xulosalar: Oʻzbekistonda nometall materiallar asosidagi yuk koʻtarish moslamalarining favqulodda vaziyatlar va mahalliy qurilish sohasida joriy qilinishiga eʼtibor yetarli darajada emas. Yuklangan sintetik filament tolalarda (198 MPa va 278 MPa) 20°S dan 80°S gacha boʻlgan keng harorat oraligʻida sodir boʻladigan destruksiya jarayonlari IQ spektroskopiya usuli yordamida oʻrganilgan. Polirolipropilen iplarning kimyoviy tadqiqotlari oʻtkazilgan va ularning quyosh nuriga, eskirishga va yongʻinga chidamliligi oʻrganilgan. Tadqiqot natijasida, toʻqima tasma va arqonlardan tayyorlangan yuk koʻtarish moslamalarining iqtisodiy samaradorligi aniqlangan va ularning qoʻllanilishi boʻyicha tavsiyalar ishlab chiqilgan.