Amiriy ijodida irfoniy g‘oya va timsollar
Ushbu dissertatsiya Oʻzbek mumtoz adabiyotining asosiy shaxslaridan biri, xususan, Amiriy ijodining falsafiy va tasavvufiy yo'nalishini, jumladan, uning asarlarida irfoniy g'oya, istiloh va timsollarning badiiy talqinini tadqiq etadi. Tadqiqotda Amiriyning oʻzbek va tojik (forsiy) tillaridagi ijodi, jumladan, uning devonlari va boshqa nashrlari tahlil qilinadi. Tadqiqot Amiriy ijodining oʻziga xosligini, uning ilohiy ishq, majoziy ishq va ularning oʻzaro bogʻliqligini, shuningdek, tasavvufiy gʻoyalarning badiiy talqinini ochib beradi. Tadqiqotda Amiriy asarlarida uchraydigan turli obrazlar, istilohlar va ramzlar tahlil qilinib, ularning irfoniy mazmunini yoritishda tutgan oʻrni koʻrsatiladi. Shuningdek, tadqiqotda Amiriyning shaxsiy hayoti, uning zamonasi va ijodiy faoliyatiga ta'sir etgan omillar ham koʻrib chiqiladi. Tadqiqotning amaliy natijalari Oʻzbekiston Respublikasi oliy oʻquv yurtlarida adabiyotshunoslik va filologiya yoʻnalishlarida taʼlim berishda, shuningdek, ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borishda foydalanish mumkinligi ta'kidlanadi.
Asosiy mavzular
- Amiriy ijodida irfoniy g'oya va timsollarning badiiy talqini: Amiriyning mumtoz sharq adabiyoti an'analariga sodiq qolgan holda, oʻziga xos nozik va teran fikrlar, yangi va goʻzal tashbehlar, jozibador va ta'sirchan tasvirlar bilan noyob badiiy kashfiyotlar yaratgan shoir sifatida ijod qilganligi, uning irfoniy mazmundagi sheʼrlarida tasavvufiy motivlarning yorqin ifodalanganligi tadqiq etilgan. Tadqiqotda Amiriyning shaxsiy tabiatida, fitratida tasavvufga moyilligi, naqshbandiya tariqati keng tarqalgan va faol amalda boʻlgan muhitda voyaga yetganligi, shuningdek, oʻz davrining mashhur murshidi Muhammad Yaqub huzurida tasavvufdan saboq olganligi hamda Sharq mumtoz adabiyoti va sof irfoniy adabiyotdan ilhomlanganligi uning ijodida irfoniy g'oya va qarashlarning keng oʻrin tutishining asosiy sabablari sifatida koʻrsatilgan.
- Tasavvuf falsafasining Amiriy ijodida aks etishi: Tadqiqotda Amiriy ijodida ilohiy ishq, majoziy ishq va ularning oʻzaro uygʻunlashuvi, shuningdek, tasavvuf falsafasining asosiy tushunchalari, jumladan, vahdat, tajalliy, oʻzlik, faqr, junun kabi istilohlar va ularning badiiy talqini tahlil qilingan. Amiriyning oʻzbek va forsiy gʻazallarida uchraydigan irfoniy timsollar, obrazlar (masalan, soqiy, rind, mugʻi, darvesh, qalandar, oyina, koʻzgu, obi hayot va boshqalar)ning irfoniy mazmunini ochib berishda tutgan oʻrni koʻrsatilgan.
- Amiriy ijodidagi obrazlar tizimi va ularning irfoniy mazmuni: Tadqiqotda Amiriy ijodida uchraydigan turli obrazlar, jumladan, paygʻambarlar, avliyolar, hukmdorlar, shoirlar, dargoh egalari, shuningdek, ishqiy timsollar (oshq, ma'shuqa, raqib) tahlil qilingan. Bu obrazlarning irfoniy mazmunini yoritishda va shoirning badiiy g'oyalarini ifodalashda tutgan oʻrni koʻrsatib berilgan. Jumladan, Amiriyning Navoiy ta'sirida yaratgan koʻplab sheʼrlari, jumladan, “Ul faqirekim, kanaat bor edi odat ango” kabi gʻazallari misolida irfoniy qarashlarining keng va chuqur tahlili berilgan.