Mustaqillik davridagi pedagogika terminlari takomillashuvi

Ushbu dissertatsiya avtoreferati Oʻzbekiston Respublikasi Oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi Oliy attestatsiya komissiyasida roʻyxatga olingan boʻlib, Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat oʻzbek tili va adabiyoti universitetida bajarilgan. Avtoreferat uch tilda (oʻzbek, ingliz, rus) taqdim etilgan. Tadqiqot Oʻzbekiston mustaqillik yillari davridagi pedagogika terminologiyasining rivojlanishi, oʻzbek pedagogikasi va uning terminologiyasidagi oʻzgarishlar hamda rivojlanish omillari va natijalarini ilmiy-nazariy va amaliy jihatdan tadqiq etishga bagʻishlangan. Tadqiqotda pedagogika terminologiyasining shakllanishi, rivojlanishi, tarkibiy-semantik xususiyatlari, leksikografik talqini va muammolari, shuningdek, neologizm va eskirgan terminlar, polisemiya, giponimik va ekvonimik munosabatlar kabi masalalar oʻrganilgan. Tadqiqot natijalari boʻyicha ilmiy maqolalar va xalqaro ilmiy-amaliy anjumanlarda maʼruzalar qilingan.

Asosiy mavzular

Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati: Jahon tilshunosligida fan tili, terminologiya taraqqiyoti va tadqiqi masalalari, oʻzbek tili pedagogika terminlarining tezkor rivoji va ularning qoʻllanishi bilan bogʻliq dolzarb muammolar mavjudligi soha terminologiyasi yuzasidan keng tadqiqotlarni taqozo etadi. Global munosabatlar va integratsiyalar natijasida yuzaga kelgan yangicha hodisalar ham til sathida tadqiq qilinmoqda. Oʻzbekiston mustaqillikka erishgach, jamiyatning barcha sohalarida jiddiy islohotlar amalga oshirildi, jumladan ta’lim-tarbiya sohasi ham rivojlandi. Bu oʻzgarishlar terminologiyada ham aks etadi.
Tadqiqotning maqsadi: Oʻzbek tili pedagogika terminologiyasining mustaqillik yillari davridagi takomillashuvining sabab va omillari, natijalarini tekshirish, soha terminologiyasidagi miqdor va sifat jihatdan sodir boʻlgan oʻzgarishlarni aniqlash, terminlarning ma'noviy, leksikografik tavsiflari yuzasidan tavsiyalar ishlab chiqish, ilmiy asoslash.
Tadqiqotning vazifalari: 1. Shakllanishi va takomillashuvining ijtimoiy, lingvistik sabab va omillarini tekshirish. 2. Ta'lim tizimining turli bo'g'inlari bilan bog'liq oʻzgarishlarni tahlil qilish, tarkibiy tuzilishi, tasnifi, miqdor va sifat oʻzgarishlarini tavsiflash. 3. Giponimik, ekvonimik munosabatlarni tekshirish. 4. Yangi va eskirgan terminlarni aniqlash, leksikografik tavsifini berish, terminologiyani tartibga solish bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqish.
Tadqiqot obyekti: Pedagogika sohasiga oid tushunchalarni ifodalovchi oʻzbek tili terminlari, jumladan "Pedagogika: ensiklopediya", "Oʻzbek pedagogik ensiklopedik soʻzligi”, “Pedagogik atamalar lugʻati
Tadqiqot predmeti: Oʻzbek tili pedagogika terminologiyasi tarkibining mustaqillik davridagi leksik-semantik oʻzgarishlari; terminlararo giponimik, ekvonimik munosabatlar, terminologik polisemiya, yangi va eskirgan terminlarning semantik xususiyatlari, leksikografik talqini masalalari.
Tadqiqot usullari: Analiz va sintez, komponent tahlil, lingvostatistik, qiyoslash, leksikografik tahlil usullaridan foydalanilgan.
Ilmiy yangiligi: Mustaqillik yillari davomidagi pedagogika terminologiyasining ijtimoiy, lingvistik sabab va omillari ilmiy-nazariy jihatdan asoslangan; oʻzbekcha terminlar yaratilganligi va ularning mahalliy ta’lim jarayonlariga mosligi asoslangan; giponimik, ekvonimik munosabatlarning amal qilish holati ochib berilgan; koʻp maʼnolilik tabiati aniqlangan; neologizm va eskirgan terminlarning kamchiliklari aniqlanib, ularni unifikatsiya qilish boʻyicha tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Amaliy natijalari: Ilmiy-nazariy manbalarni boyitadi; ilmiy, metodik adabiyotlar va lugʻatlar uchun manba boʻladi.
Ilmiy va amaliy ahamiyati: Terminologiya nazariyasi va amaliyotiga hissa qoʻshadi; nazariy xulosalar va amaliy tavsiyalar beradi.
Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: Elektron platformalarni yaratishda foydalanilgan; lingvodidaktik materiallarni boyitgan.
Tadqiqot natijalarining aprobatsiyasi: 3 ta xalqaro va 3 ta respublika ilmiy-amaliy anjumanida muhokamadan oʻtkazilgan.
Tadqiqot natijalarining e'lon qilinganligi: Jami 12 ta ilmiy ish e'lon qilingan, jumladan Oliy attestatsiya komissiyasining doktorlik dissertatsiyalari asosiy natijalarini chop etish tavsiya etilgan ilmiy nashrlarda 6 ta maqola chop etilgan.
Dissertatsiyaning tuzilishi va hajmi: Kirish, uch bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro'yxatidan iborat, jami 146 betni tashkil qiladi.
DISSERTATSIYANING ASOSIY MAZMUNI: Kirishda mavzuning dolzarbligi, maqsad va vazifalar, obyekti va predmeti, ilmiy yangiligi, amaliy natijalari, ilmiy va amaliy ahamiyati, joriy qilinishi, aprobatsiyasi, nashr etilgan ishlari va tuzilishi bayon etilgan. I bob Oʻzbek tili pedagogika terminologiyasining taraqqiyoti va tadqiqi masalalariga bagʻishlangan. II bob pedagogik terminlararo semantik munosabatlarni, xususan, giponimiya, ekvonimiya va polisemiya hodisalarini oʻrganadi. III bob pedagogik terminologiyaning takomillashuvi va leksikografik talqin muammolariga bagʻishlangan.