G‘o‘zani genomlararo (A 1 ,G) duragaylash va AD genom asosida yangi donorlar olish

Ushbu avtoreferat Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Genetika va Oʻsimliklar Eksperimental Biologiyasi Institutida Arslanova Sevara Karimjonovna tomonidan tayyorlangan

Asosiy mavzular

Mavzuning dolzarbligi va zarurati: Gʻoʻza dunyodagi eng muhim iqtisodiy tola beruvchi ekinlardan biri bo'lib, uning genetik bazasini yaxshilash va turli biotik va abiotik ta'sirlarga chidamliligini oshirish dolzarb masala hisoblanadi. Avstraliya va afro-osiyo yovvoyi gʻoʻza turlari noyob genlar manbai bo'lib, ulardan foydalanish madaniy navlarning genetik potensialini oshirishga yordam beradi. Ushbu tadqiqotda ushbu muammolarni bartaraf etish uchun turli genomli turlar ishtirokida turlararo duragaylash va eksperimental poliploidiya usullarini qo'llash muhimligi ta'kidlangan.
Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yoʻnalishlariga mosligi: Mazkur tadqiqot respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yoʻnalishi V– “Qishloq xoʻjaligi, biotexnologiya, ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish” ustuvor yoʻnalishiga muvofiq bajarilgan.
Muammoning oʻrganilganlik darajasi: Gossypium L. turkumiga mansub yovvoyi va madaniy gʻoʻza turlari sistematikasi boʻyicha koʻplab olimlar tomonidan tadqiqotlar olib borilgan. Biroq, avstraliya yovvoyi (G. australe F. Mull., G. nelsonii Fryx., G. bickii Prokh.) va afro-osiyo turlari (G. herbaceum L.) ni muhitning biotik va abiotik ta'sirlariga chidamli boʻlgan noyob shakllaridan eksperimental poliploidiya usulini qoʻllash orqali yangi sintetik donorlar yaratishda ularning istiqbolini oʻrganish boʻyicha tadqiqotlar kam olib borilgan.
Tadqiqotning maqsadi: Gʻoʻzaning avstraliya yovvoyi turlari va afro-osiyo turichi xilma-xilliklarining molekulyar-filogenetik munosabatlarini baholash, genetik-seleksion potensialini hamda sintetik donorlar yaratishdagi istiqbolini aniqlashdan iborat.
Tadqiqot natijalari: Genomlararo duragaylash va eksperimental poliploidiya natijasida, 2n=4x=52 xromosomalar toʻplamiga ega boʻlgan sintetik poligenom allotetraploid duragay shakllar olindi. Murakkab F1 duragaylarda tola uzunligi va vegetatsiya davri irsiylanishi oʻrganildi. Molekulyar-genetik tahlillar asosida filogenetik shajara tuzildi. Murakkab F1 duragaylarda shoxlanish tipi, barg shakli, poya va bargning tuklanishi, gultojbarg rangi, gul shakli, gulkosabargi, changchi va changdonlari, koʻsak shakli hamda tola rangi kabi morfologik belgilari tavsiflandi.
Xulosalar: Turlararo duragaylash va eksperimental poliploidiya natijasida sintetik poligenom allotetraploid duragay shakllar olindi. Murakkab F1 duragaylarda tola uzunligi va vegetatsiya davri irsiylanishi oʻrganildi. Filogenetik tahlillar asosida genetik polimorfizm va oʻzgaruvchanlik aniqlandi. Tadqiqot natijalari yangi navlar yaratishda genetik-seleksion tadqiqotlar uchun boshlang'ich manba sifatida tavsiya etildi.