Виды археологических памятников
Ushbu kitob arxeologiya faniga bag'ishlangan bo'lib, arxeologik yodgorliklar, ularning turlari va ahamiyatini o'rganadi. Unda arxeologiyaning tarixiy fan sifatidagi o'rni, yodgorliklarning ta'rifi va tasnifi, shuningdek, turli arxeologik joylarning misollari keltirilgan. Kitob arxeologik yodgorliklarning xilma-xilligini, ularning ahamiyatini va tadqiqot usullarini tushunishga yordam beradi.
Asosiy mavzular
- Arxeologiya – tarixiy fan: Arxeologiya mustaqil tarixiy fan sifatida ta'riflanadi, uning predmeti va tadqiqot usullari boshqa tarixiy fanlardan farq qiladi.
- Arxeologik yodgorliklar: Arxeologiyada yodgorlik tushunchasi kengroq ma'noga ega. Bu nafaqat haykallar yoki obelisklar, balki qadimiy inshootlar qoldiqlari, mehnat yoki diniy faoliyat izlari, shuningdek, qadimda odamlar tomonidan yaratilgan yoki moslashtirilgan buyumlar hamdir.
- Arxeologik yodgorliklar turlari: Arxeologik yodgorliklar turli guruhlarga bo'linadi: aholi punktlari va turar joylar, qabrlar, tog' qazish ishlari va ustaxonalar, ziyoratgohlar, g'orlar, gidrotexnika inshootlari, qadimgi dehqonchilik maydonlari, yo'llar, mudofaa liniyalari va petrogliflar.
- Turar joylar: Turar joylar odatda ibtidoiy odamlarning hayoti va faoliyat joylari hisoblanadi. Paleolit davrida turar joylar baland terraslarda yoki tabiiy boshpanalarda – g'orlarda, toshlarda joylashgan.
- Qadimgi shaharlar: Shaharlar arxeologik yodgorliklarning eng murakkab turlaridan biridir. Qadimgi shaharlar o'rnida ko'p qatlamlar hosil bo'ladi, ular ko'p asrlik hayot natijasidir. Bu qatlamlar madaniy qatlamlar deb ataladi.
- Xersones: Xersones – Qrimning janubi-g'arbiy qismida, hozirgi Sevastopol yaqinida joylashgan yunon polisi. Miloddan avvalgi V asrda Gerakleyadan kelganlar tomonidan asos solingan. Miloddan avvalgi IV–II asrlarda Shimoliy Qora dengizdagi eng katta shahar bo'lgan (20 mingdan ortiq aholi).
- Nymfey: Nymfey qazilmalari rim davri inshootlari qoldiqlarini saqlab qolgan, ularni qurishda avvalgi qurilish materiallari ishlatilgan.
- Afrosiyob: Afrosiyob – qadimgi Samarqand (Maraqanda) shahrining joylashuvi (antik mualliflar). Hozirgi Samarqandning shimoliy chekkasida joylashgan. Maydoni taxminan 220 ga. Madaniy qatlam qalinligi miloddan avvalgi VI asrdan XIII asrgacha 8 m dan ortiq to'plangan.
- Panjikent: Qadimgi Panjikentning arkasi. 1960-yillarda qazishmalar va suratga olish ishlari olib borilgan.