XX ғасырдың 60-70-жылдарындағы қазақ және қарақалпақ әдебиеттеріндегі байланыстар
Ushbu hujjat O'zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vazirligi tomonidan Berdaq nomidagi Qoraqalpoq davlat universitetining filologiya fakulteti, turkiy filologiya kafedrasi tomonidan tayyorlangan bitiruv malakaviy ishidir. Ishning mavzusi "XX asrning 60-70-yillaridagi qozoq va qoraqalpoq adabiyotlaridagi aloqalar" bo'lib, uni filologiya yo'nalishi bo'yicha 4-kurs talabasi Suleymenova Aygul yozgan. Unda qozoq va qoraqalpoq adabiyotlarining aloqalari, o'zaro ta'siri va o'ziga xosliklari tahlil qilingan. Muallifning maqsadli vazifasi adabiyotlararo bog'liqlikni tadqiq qilishdir.
Asosiy mavzular
- XX asr boshidagi qozoq-qoraqalpoq adabiyotining o'zaro ta'siri: Qozoq va qoraqalpoq adabiyotlari o'rtasidagi aloqalar XX asrning 20-yillarida jadallashdi. Ijtimoiy-siyosiy o'zgarishlar va turmush tarzidagi yangiliklar tufayli bu ikki xalqning madaniy aloqalari yanada mustahkamlandi. Qoraqalpoq xalqining o'zligini tanitishga qaratilgan ilk qadamlari qozoq ziyolilari tomonidan qo'llab-quvvatlandi. Ayapbergen Musayev, Seyfulgabit Majitov kabi qoraqalpoq adabiyotining namoyandalari o'z asarlarida yangi zamon ruhini aks ettirishga harakat qildilar. Abaz Dabilov va Sodiq Nurimbetovlar og'zaki va yozma adabiyot o'rtasidagi aloqalarni mustahkamlashga xizmat qildilar. 1924-1930 yillarda Qoraqalpog'iston avtonom viloyati Qozoq ASSR tarkibida bo'lganligi madaniy aloqalarning rivojlanishiga turtki berdi.
- 60-70 yillardagi qozoq va qoraqalpoq adabiyotlaridagi aloqalar: 60-70-yillarga kelib, adabiyotlar o'rtasidagi aloqalar davom etdi. Qoraqalpoq adabiyoti avtonom respublika sifatida shakllanib, o'z yo'lini topa boshladi. Kommunistik partiyaning XX syezdi (1956) adabiyotga yangi qarashlarni olib kirdi, realizmga e'tibor kuchaydi. Qozoq adabiyotida Saken Seyfullin, Bayimbet Mailin kabi qatag'on qilingan yozuvchilarning asarlari qayta tiklandi. Qozog'istonda va Qoraqalpog'istonda adabiyot va san'at kunlari o'tkazildi. 1958-yilda Moskvada qozoq adabiyoti va san'ati o'n kunligi bo'lib o'tdi. Adiblar do'stligi mustahkamlandi. Qazoq yozuvchilar uyushmasi tarkibi kengaydi. T. Qayipbergenovning "Maman biy afsonasi" romani e'tiborga loyiqdir.
- Qozoq, qoraqalpoq adabiyotining proza sohasiga 60-70 yillari o'zindik so'qmoq bilan kelgan qalamgerlar: 60-70-yillarda qozoq adabiyotida tarixiy mavzularga murojaat kuchaydi. I. Esenberlinning "Jantalas", A. Alimjonovning "Javshi", S. Smatayevning "Elim-ay" romanlarida XVIII asrdagi voqealar aks etdi. Abish Kekilbayevning ijodi ham o'ziga xosligi bilan ajralib turadi. Uning asarlari qahramonlik va romantika bilan yo'g'rilgan. Uzoq o'tmishdagi voqealar o'ziga xos talqin etiladi. G. Mopassan, L. Tolstoy asarlarini tarjima qilgan. Adiblar o'z xalqining o'tmishi va tarixini ko'rsatib berishga harakat qiladilar. Azilxan Nurshaiqovning asarlari ham diqqatga sazovor.
- 60-70 yillardagi qozoq, qoraqalpoq poeziyasidagi daralangan aqinlar shog'iri: Bu yillarda poeziya yangi nafasa ega bo'ldi. Soxta uranlar va yuzaki she'rlar o'rnini samimiy tuyg'ular egalladi. Muqag'ali Maqatayev, Qadir Mirzaliyev, Shaudirbay Seyitov kabi shoirlar o'zining o'ziga xos uslubi bilan ajralib turdilar. Muqag'ali Maqatayevning she'rlari xalqning ruhiy merosidan kuch olganligi bilan ajralib turadi. Uning asarlari samimiyligi va hayotiy haqiqatlarni aks ettirishi bilan qadrlidir. Uning she'rlari orqali o'quvchi o'zini topadi.
- Qozoq aqindarining jirlarindag'i Qaraqalpaqstan taqiribi: Sirbay Mavlenov, Xamit Ergaliev, Fariza Ong'arsinova, M.Maqatayev, S.Jienbayev, D.Abilov, T.Aybergenov kabi qazoq aqindarlarining Qaraqalpaqstan taqiribina arnalgan tuwindiylarinda qazaq ha'm qaraqalpaq xaliqlari'nin' da'stu'r menen salt-sana, ma'deniyat pen adebiyat qatnasi'nin' teren' tamirlari men bir-birine bolg'an isti'q iqlasi'n bayqag'andaymiz. Erteden awi'li aralas, qoyi qoralas tati'w gu'mir keshi'rip kele jatqan qazaq, qaraqalpaq xalqi' bir-birinin' adebiyati men o'nerin teren'irek biliwge umti'lg'ani' zandi'qli'q.
- Qaraqalpaq aqindarlarinin' Qazaqstan taqiribi'n jirlawi': XX a'sirdin' 60-70 ji'llari'na kelip, qazaq, qaraqalpaq a'debiyatlerinin' baylani'slari' ku'sheye tu'sti. "Qaraqalpaq jurtshi'li'g'i' tuwi'sqan qazaq a'debi'yati'n jani'nday su'yedi. Oni'n' tan'lawli' shi'g'armalari'nan qalamgerlerimiz u'lgi aladi', u'yrenedi" mine, osi'nday zor qu'rmetke iye qazaq aqindarlarinin' shi'g'armalari'n 1961 ji'li' "Qazaq shayi'rlari'" degen at penen qaraqalpaq baspasi'