Нутқ камчиликларини клиника - психологик характеристикаси
Ushbu kitob nutq buzilishlarini klinik, psixologik va pedagogik jihatdan o'rganishga bag'ishlangan. Unda nutqning lingvistik, klinik va pedagogik tasnifi, nutqning biologik sabablari, nutqning anatomik va fiziologik mexanizmlari, tovush talaffuzining buzilishi, ruhiy rivojlanishning orqada qolishi, ёзиш ва ўқиш камчиликлари каби мавzular batafsil yoritilgan.
Asosiy mavzular
- Nутқнинг лингвистик тавсифи: Нутқ тил ёрдамида фикрни баён қилиш, ташқарига йўналтирилган ва бир қанча босқичлардан ўтувчи жараёндир. У экспрессив (эслаш) ва импрессив (идрок қилиш) турларга бўлинади. Шунингдек, нутқ фаолияти мустақил тўрт турга ажратилади. Фонетик, лексик-грамматик, куй-интонацияли, темп-ритмик бузилишлари ҳам кўриб чиқилади.
- Нутқнинг клиник тавсифи: Нутқ ривожланишининг болалик даврида ўнг ярим шар аҳамиятли ўрин эгаллаши таъкидланади. Нутқ бузилишининг қайтарилиш қобилияти, физиологик ва патологик кўринишлари, органик ва функционал қисмларга бўлиниши таҳлил қилинади. Дислалия, ринолалия, ринофония, дисфония каби устки характерга эга нутқ нуқсонлари ва марказий характердаги дизартрия, алалия, афазия каби бузилишлар ҳақида маълумот берилади.
- Нутқ бузилишларининг биологик сабаблари: Нутқ бузилишининг этиологиясида перинатал энцефалопатиянинг аҳамияти, марказий асаб тизимининг камчиликлари, инфекциялар ва ҳомиладорлик давридаги заҳарланиш каби омиллар ёритилади. Эмбриогенезнинг илк даврида асаб ҳужайраларининг жадаллик билан ажралиши пайтидаги хавфлар таъкидланади. Шунингдек, никотин ва алкоголнинг ҳомилага таъсири ҳам кўриб чиқилади.
- Нутқнинг анатомо – физиологик механизмлари: Нутқ аппаратининг тузилиши, нутқнинг анатомо-физиологик механизмлари, нутқ фаолиятида иштирок этувчи анализаторларнинг роли ва қайта алоқа тушунчаси каби мавзулар очиб берилган. Экспрессив ва импрессив нутқнинг таърифи келтирилади. Нутқ аппаратининг марказий ва переферик қисмлари ҳақида маълумот берилади.
- Нутқнинг товуш талаффузларининг бузилишининг клинико – педагогик, психологик характеристикаси: Товуш талаффузининг клиник, педагогик ва психологик характеристикаси баён этилади. Фонетик бузилишлар, лексик-грамматик бузилишлар, куй-интонацияли бузилишлар ва темпли ритмик бузилишлар ҳақида маълумотлар келтирилади. Оғзаки нутқ асосига ёзма нутқ қурилиши таъкидланади.
- Системали нутқ бузилишининг клинико – педагогик, психологик характеристикаси: Алалия ва афазия каби системали нутқ бузилишларининг таърифи, клиник, педагогик ва психологик тавсифи берилади. Алалиянинг турли шакллари ва механизмлари, афазиянинг сабаблари ва турлари ҳақида маълумотлар келтирилади.
- Нутқнинг суръати ва равонлиги бузилишларининг клинико – педагогик, психологик характеристикаси: Дудуқланишнинг таърифи, клиник, педагогик ва психологик тавсифи келтирилади. Дудуқланишнинг келиб чиқиш сабаблари, турлари ва бартараф этиш усуллари баён этилади.
- Руҳий ривожланиши орқада қолган болаларнинг клинико – педагогик, психологик характеристикаси: Руҳий ривожланишнинг орқада қолиши тушунчаси, РРОҚ болаларнинг клиник, педагогик ва психологик тавсифи, ҳамда улар билан ишлаш усуллари баён этилади.
- Ёзиш ва ўқиш камчиликларининг клинико-педагогик, психологик характеристикаси: Ёзма нутқ бузилишлари, дислексия ва дисграфия, уларнинг сабаблари, турлари ва бартараф этиш усуллари баён этилади. Ўқиш ва ёзиш малакаларини муваффақиятли ўзлаштириш жараёнлари таъкидланади.