Баркамол авлодни тарбиялашда ўзбек халқ оғзаки ижодининг ўрни.
Ushbu qo'llanma o'zbek xalq og'zaki ijodining qadimiy namunalaridan tortib, XX asrgacha bo'lgan rivojlanish bosqichlarini qamrab oladi. Unda afsonalar, maqollar, ertaklar, qo'shiqlar, dostonlar kabi janrlar tahlil etiladi. Qo'llanma o'quvchilar va fol'klorga qiziquvchi keng ommaga mo'ljallangan.
Asosiy mavzular
- Kirish: Xalq og'zaki ijodining ahamiyati, o'zbek fol'klorining o'ziga xosligi, uning janrlari, o'zbek va jahon fol'klori o'rtasidagi aloqalar, fol'klorning o'rganilish tarixi kabi masalalar ko'rib chiqiladi.
- Qadimgi xalq og'zaki ijodi namunalari, Afsonalar (Miflar): Eng qadimgi afsonalar, ularning yaratilish sabablari, mifologik dunyoqarash belgilari, fol'klorda anonimlik, variantlilik, an'anaviyilik kabi tushunchalar tahlil etiladi. Misol tariqasida Kaumars, Yima (Jamshid) miflari ko'rib chiqiladi.
- Xalq og'zaki ijodi janrlari, ularning tarkibi: Epos, lirika va drama janrlari haqida ma'lumot beriladi. Har bir janrning xususiyatlari, ularning o'zaro farqlari, xalq og'zaki ijodida tutgan o'rni misollar bilan yoritiladi.
- Maqollar: Maqollarning o'ziga xos xususiyatlari, ularning tuzilishi, ma'no ko'chishlari, estetik va tarbiyaviy ahamiyati haqida so'z boradi. Mashhur adiblar va fol'klorshunoslarning maqollarga bergan baholari keltiriladi.
- Topishmoqlar: Topishmoqlarning ta'riflari, turlari, xususiyatlari va ularning ahamiyati tahlil etiladi. Topishmoqlarda qo'llaniladigan badiiy san'atlar ko'rsatib o'tiladi. Mashhur allomalarning topishmoqlar haqidagi fikrlari keltiriladi.
- Afsona va rivoyatlar: Afsona va rivoyatlarning ta'riflari, ularning mif va ertaklardan farqi, turlari (asotiriy, topinimik), xususiyatlari yoritiladi. Mashhur afsonalar va rivoyatlardan misollar keltiriladi.
- Latifalar: Latifalarning ta'rifi, xususiyatlari, o'ziga xosligi, turk xalqlari og'zaki ijodidagi o'rni tahlil etiladi. Latifalar yaratilish sabablari, ularning jamiyatdagi ahamiyati ochib beriladi. Nasreddin afandi obrazi misolida kulgu va hikmat uyg'unligi ko'rsatiladi.
- Loflar: Loflarning ta'rifi, xususiyatlari, o'ziga xosligi, va maqollar bilan aloqadorligi tahlil etiladi. Loflarda bahslashuv usuli, yolg'on va haqiqat uyg'unligi ko'rsatib beriladi.
- Ertaklar: Ertaklarning ta'rifi, turlari (hayvonlar haqidagi, sehrli, maishiy), tuzilishi, xususiyatlari, va ahamiyati batafsil yoritiladi. Ertaklarda yaxshilik va yomonlik kurashi, odamiylik g'oyalari targ'ib qilinadi.
- Xalq qo'shiqlari: Xalq qo'shiqlarining ta'rifi, turlari (mehnat, mavsum-marosim, lirik, tarixiy), tuzilishi, xususiyatlari, va ahamiyati ochib beriladi. Qo'shiqlarda tabiat va inson munosabatlari, sevgi va sadoqat, ijtimoiy adolat g'oyalari kuylanadi.
- Termalar: Termalarning ta'rifi, xususiyatlari, dostonlardagi o'rni tahlil etiladi. Terma aytuvchi baxshilarning hayoti va ijodi, terma va doston o'rtasidagi bog'liqlik ko'rsatib beriladi.
- Askiya: Askianing ta'rifi, xususiyatlari, va maqollar bilan aloqadorligi tahlil etiladi. Askiyada so'z o'yini, o'tkir zehni va badiiylik muhim o'rin tutadi. Askiya orqali xalqning donoligi namoyon bo'ladi.
- Xalq dostonlari, dostonchilik an'analari, dostonchilik maktablari: Dostonlarning ta'rifi, janr xususiyatlari, tasnifi keltirilgan. Ayrim dostonlarning o'ziga xosligi ochib beriladi. Doston aytuvchi baxshilarning mahorati, ijro uslubi tahlil etiladi. Fol'klor maktablari haqida ma'lumot beriladi. "Alpomish" dostoni yorqin misol sifatida keltiriladi.
- Bolalar fol'klori: Bolalar fol'klorining turlari (alla, ertak, qo'shiq, o'yin, topishmoq, tez aytish, sanamalar) va ularning tarbiyaviy ahamiyati haqida ma'lumot beriladi. Bolalar fol'klori orqali yosh avlodni estetik tarbiyalash masalalari ko'rib chiqiladi.
- O'zbek marosim va bayram fol'klori: Marosim va bayramlarning ta'riflari, turlari va ahamiyati tahlil etiladi. Marosimlarda qo'llaniladigan fol'klor janrlari (qo'shiqlar, aytimlar, laparlar, yor-yorlar, salla va gulxan atama) va ularning badiiy xususiyatlari batafsil bayon qilinadi. Oila qurish, farzand ko'rish va xushnudchilikni ulug'lash g'oyalari ilgari suriladi.