Textvorlesungen in der Textlinguistik
Ushbu kitob matnshunoslik, tilshunoslikning bir sohasi, matnning tuzilishi, ma'nosi va funksiyalari bilan shug'ullanadi. Kitobda matn lingvistikasi tarixi, asosiy tushunchalari (matn, matnning xususiyatlari, intertekstuallik), matn turlari va ularni tahlil qilish usullari, matnning grammatik tuzilishi va pragmatik jihatlari yoritilgan. Shuningdek, matnni tushunish va talqin qilish jarayonlari, matn yaratish strategiyalari ham ko'rib chiqiladi. Kitobda matn lingvistikasining turli xil yondashuvlari va tadqiqot metodlari, matnni tahlil qilishning amaliy misollari keltirilgan.
Asosiy mavzular
- Matn lingvistikasi predmeti va kategoriyasi: Matn lingvistikasi nima ekanligi, uning asosiy vazifalari va tadqiqot obyekti – matnning ta'rifi, matnning asosiy xususiyatlari: yaxlitlik, bog'liqlik, maqsadga muvofiqlik, qabul qilinish, informativlik, vaziyatga moslik, intertekstuallik.
- Matn tushunchasining rivojlanishi: Matn lingvistikasi shakllanishi, dastlabki tadqiqotlar, matnni gaplar ketma-ketligi sifatida ko'rish, matnning grammatik tuzilishi, matnning frazalar va gaplardan tashkil topganligi, gaplararo bog'lanish usullari (bog'lovchilar, olmoshlar).
- Matnning semantik tahlili: Izotopiya usuli (A.J. Greimas), matnning semantik tuzilishi, leksik aloqalar orqali ma'noni aniqlash, tema-rema tuzilishi (F. Danes), matndagi ma'lumotning tashkil etilishi, propositsiyalar o'rtasidagi munosabatlar, matnning mazmuniy yaxlitligini ta'minlash.
- Matnning pragmatik tahlili: Matnning kommunikativ funksiyalari (axborot berish, ta'sir o'tkazish, majburiyat yuklash, aloqa o'rnatish, deklaratsiya), matnning nutqiy harakat sifatida talqin etilishi, matn yaratuvchisi va o'quvchisi o'rtasidagi munosabatlar, matnning vaziyatga bog'liqligi.
- Matn turlari: Matn turlari va ularning tasnifi, matn turlarini aniqlash mezonlari (ichki va tashqi), matn turlarini tahlil qilish usullari, adabiy matnlar, publitsistik matnlar, ilmiy matnlar va boshqa matn turlari.
- Matn yaratish strategiyalari: Maqsadni aniqlash, rejalashtirish, g'oyalarni shakllantirish, matn tuzilishini yaratish, til vositalarini tanlash, matnni qayta ko'rib chiqish va tahrirlash.