Zamon shakillarida temporallikning qo’llanilishi
Ushbu maqola zamon shakllarida temporallikning qo'llanilishini lingvistik tahlil qilishga bag'ishlangan. Maqolada badiiy matnlarda temporallik kategoriyasining voqelanishi, zamonaviy tilshunoslik metodlari orqali tahlil etiladi. Temporallik semantikasining badiiy asardagi keng imkoniyatlari va zamon shakllarida qo'llanilishi haqida fikrlar yuritiladi.
Asosiy mavzular
- Temporallik kategoriyasi badiiy matnda: Temporallik kategoriyasining badiiy matnda voqelanishi zamonaviy tilshunoslik metodlari vositasida tahlil etiladi. Bu yondashuv temporallik semantikasining badiiy asardagi imkoniyatlarini oydinlashtiradi. Grammatik shakllar badiiy matnda temporallik maydonining markazini tashkil qiladi, chunki matn elementlari vaqt munosabatlarini aks ettiradi.
- Vaqt ma'nosi o'zbek tilida: O'zbek tilida vaqt ma'nosi mustaqil til birligi yoki boshqa til birliklari semantikasining tashkil etuvchisi sifatida mavjud. Vaqt semantikasi leksik, grammatik va fonetik ifodalanishlarga ega. Tilshunoslikda vaqt ma'nosi payt ravishlari, otlar, sifatlar, olmoshlar, fe'llar va yuklamalar orqali ifodalanadi.
- Zamon kategoriyasining vazifasi: Matn strukturasi va mazmuni o'rtasidagi munosabatga qiziqish zamon kategoriyasining matn yaratilishida bajaradigan vazifasini aniqlash muammosini tug'diradi. Matn - nutqiy tafakkur mahsuli bo'lib, shaxsning tafakkuriy harakatlari natijasidir. Matn ijodkori voqeani his qiladi, idrok etadi va mantiqiy tasavvurga ega bo'ladi.
- Grammatik tizimda zamon kategoriyasi: Zamon kategoriyasi grammatik tizim va matn muhitida o'zaro zid hodisalar sifatida talqin qilinadi. Kategoriyani har qanday holatda grammatik shakl nuqtai nazaridan o'rganish kerak. Zamon kategoriyasi ma'no xususiyatlarini faqat zamon shakllari paradigmatikasi bilan bog'lash uning mohiyatini chegaralaydi. Sintagmatik bosqichda tadqiq qilish zarur.
- Temporallik ma'nosining nutq sintagmatikasi: Temporallik ma'nosining nutq sintagmatikasi bilan bog'liqligi tilshunoslikka oid ta'riflarda o'z ifodasini topgan. Grammatik zamon kategoriyasi harakatning nutq momentiga munosabatini ifodalaydi. Zamon kategoriyasida ifodalanadigan ma'no harakatning nutq momentiga nisbatan belgilanishi bilan bog'liq.