Tilshunoslikda shakl va mazmun
Ushbu kitob tilshunoslikdagi shakl va mazmun masalalariga bag'ishlangan bo'lib, unda til birliklarining shakliy va mazmuniy aloqalari, bu aloqalarning assimmetrik xususiyatlari hamda turli til sathlarida namoyon bo'lishi ko'rib chiqiladi. Kitob tilshunoslik talabalari, o'qituvchilar va ushbu soha bilan qiziquvchilar uchun mo'ljallangan.
Asosiy mavzular
- Shakl va mazmun birligi: Tilshunoslikda shakl va mazmun dialektik birlikda namoyon bo'ladi. Shakl mazmunni ifodalash vositasi bo'lsa, mazmun shaklga o'z ma'nosini beradi. Ushbu birlik tilning barcha sathlarida, xususan, fonologiya, morfologiya va leksikologiyada kuzatiladi. Mazmun va shakl o'rtasidagi moslik ideal emas, ko'pincha nomuvofiqliklar uchraydi, bu esa tilshunoslik uchun tadqiqot obyekti hisoblanadi. Mazmun shaklga bog'liq va aksincha.
- Til sathlarida shakl va mazmun: Har bir til sathida shakl va mazmun o'ziga xos tarzda namoyon bo'ladi. Masalan, fonetik sathda tovushlar shakl, ma'no esa ularning farqlovchi xususiyatlari bilan bog'liq. Morfemik sathda morfemalar shakl, ularning ma'nosi esa mazmun hisoblanadi. Leksik sathda so'zlar shakl, ularning lug'aviy ma'nosi esa mazmun sifatida qaraladi. Sintaktik sathda gaplarning tuzilishi shakl, ifoda etilgan fikr esa mazmun bo'ladi. Har bir sathda shakl va mazmun o'rtasida o'zaro ta'sir mavjud.
- Tilda shakl va mazmun nomutanosibligi: Tilda shakl va mazmun o'rtasida doimo mutanosiblik mavjud emas. Bir shakl bir nechta mazmunga ega bo'lishi (omonimiya) yoki bir mazmun bir nechta shakl bilan ifodalanishi (sinonimiya) mumkin. Bu nomutanosiblik tilning rivojlanishiga, uning moslashuvchanligiga imkon beradi. Shuningdek, nutqda ko'chma ma'nolardan foydalanish ham shakl va mazmun nomutanosibligiga misol bo'la oladi. Nomutanosiblik til tizimining muhim xususiyati hisoblanadi va uni o'rganish tilning mohiyatini tushunishga yordam beradi.