Ўзбек халқ мақоллари тилидаги арабий лексиканинг мавзуий таснифи

Ushbu maqola o‘zbek xalq maqollaridagi arabcha so‘zlarning tematik tasnifiga bag‘ishlangan. Unda o‘zbek tiliga arab tilidan o‘tgan so‘zlar, ularning ma’nolari va maqollarda qo‘llanilishi o‘rganilgan. Maqolada arab tilidan o‘zbek tiliga o‘tgan so‘zlarning tematik guruhlari, xususan, ilm-ma’rifat, din, joy-makon, vaqt, sifat va boshqa mavzularga oid so‘zlar tahlil qilingan. Bundan tashqari, maqolada arab tilidan o‘zlashgan so‘zlarning o‘zbek maqollaridagi o‘rni va ahamiyati ko‘rsatib o‘tilgan.

Asosiy mavzular

Ilm-ma'rifat, madaniyat, ta'lim-tarbiya: Ilm, qalam, kitob, fan, ta'lim, maktab, dars, tarbiya, tahsil, muallim, ma’rifat va boshqa shu kabi tushunchalarni ifodalovchi so‘zlar. Misol tariqasida keltirilgan maqollarda bu so‘zlarning ma’nolari va qo‘llanilishi ko‘rsatilgan.
Diniy-afsonaviy tushunchalar: Shayton, malak, ruh, jannat, farishta, farz, jin, qiyomat, hur, jahannam, ajina, fol, iymon, mo‘min, harom, ibodat, kufr, islom va boshqa diniy tushunchalarni anglatuvchi so‘zlar keltirilgan hamda ularning maqollarda qanday ma’nolarda qo‘llanilishi tushuntirilgan.
Joy-makon va zamon tushunchalari: Davr, dunyo, tarix, asr, vaqt, manzil, ariq, mahalla, maskan, olam, vatan, sahar, samo (osmon, falak), fasl, qal’a, tabiat, sahro kabi joy va zamon tushunchalarini ifodalovchi so‘zlar va ularning maqollardagi qo‘llanilishi.
Oylar nomlari: Hamal (qo‘zi), savr (ho‘kiz, sigir), javzo (egizak), saraton (qisqichbaqa), asad (arslon), sunbula (bug‘doy boshoig‘i), mezon (tarozi), aqrab (chayon) kavs (yoy), hut (katta baliq) kabi oylar nomlari va ularning maqollarda qo‘llanilishi.
Odam (antroponim, toponim): Abdulhakim, G‘arb, Sharq, Yaman, Shom (joy nomi), Luqmon, Ehrom, Majnun, Shirin, Hizr va boshqa odam nomlari hamda joy nomlari keltirilgan misollar orqali tahlil qilingan.
Xususiyat va belgi ifodalovchi so‘zlar: Ijobiy (aziz, mag‘rur, qimmat, saxiy, azamat, muqaddas, halol, oliy, mashhur, odil) va salbiy (zolim, qallob, harom, ahmoq, vahshiy, yovvoyi, g‘ofil, mahluk, munofiq, makkor, josus, maddoh, kazzob) xususiyatlarni ifodalovchi so‘zlar va ularning maqollardagi ma’nolari.
Mavhum tushuncha ifodalovchi so‘zlar: Xayol, hayot, qadr, haq (chin, rost), balo, fikr, nur (ziyo), alam, zulm, jahl, umr, g‘am, rohat, jafo, shafqat, sabr, hizmat, lazzat, matonat, qasam, manfaat, muhabbat, hasrat, xato, haqiqat, qalb, quvvat, vafo, ishq, mehnat, fahm, odob, maqsad, tole, ehson, insof, kayf-safo va boshqa mavhum tushunchalarni ifodalovchi so‘zlar.
Mansab, kasb-hunar, unvon va mashg’ullik tushunchalari: Qozi, Sulton, Jallod, So’fi, Mulla, Hokim, Dallol, Tabib, Kasb, Imom, Kotib, Xoji, Hodim, Rais, Najjor (duradgor), olim, kosib, vazir, amir, qassob, fohisha, Shayx (so’filar boshlig’i, eshon), zohid, dunyoviy ishlardan yuz qaytarib, toat-ibodat bilan mashg’ul bo’lgan Shayx va boshqa kasb hunar, unvon va mansabni ifodalovchi so’zlar
Qush paranda va hayvon nomlari: Bylbul, hayvon, maymun, qumri (kaptarlar turkumiga mansub qush), mol (iriq shoxli uy hayvonlari), tovus, aqrab (chayon), sava va boshqa qush paranda va hayvon nomlari
Inson shaxs tushunchasi bilan aloqador so’zlar: Inson, xalq, oila, jamiyat, ittifoq, odam, avlod, qavm, haloyiq, zavja (hotin), qabila, nikoh va boshqa inson shaxs tushunchasi bilan bog’liq so’zlar
Inson tomonidan yaratilgan narsa va hodisalar: Soat, sham, bino, atir, shakar, oyna, qafas, sandiq, qulf, imorat va boshqa insin tomonidan yaratilgan narsa va hodisalar ifodalovchi so’zlar
Kiyim kechak va unga aloqador nomlar: Libos, atlas, mato, jubba (shayxlar kiyadigan to’n), mandal (ro’mol), las (yuzi silliq gazlama) va boshqa kiyim kechak nomlari
Qimmatbaho toshlar va ular bilan bog’liq tushunchalar: Dur, yoqut, sadaf, sikka (tamg’a urilgan kumush yoki oltin tanga) va boshqa qimmatbaho toshlar bilan bog’liq tushunchalar
O’simlik daraxt va ular bilan aloqador tushunchalar: Sumbul (bir turli hushbo’y qora rangli o’simlik), sumbula (boshok), rayhon, shajar (daraxt), xurmo va boshqa o’simlik va daraxt nomi
O’lim bilan bog’liq tushunchalar: Ajal, janoza, lahad, qabr, qazo, tobut va boshqa o’lim bilan bog’liq tushunchalar
Mikdor o’lchov birliklari: Tanob (0.25 gektarga teng yer maydoni), qadam (70-80 sm ga teng uzunlik o’lchovi), misqol (4.8 grammga teng og’irlik o’lchov birligi ) va boshqa miqdor o’lchov birliklari