Корбасти пешояндҳо дар романи «Фирдавсӣ»−и Сотим Улуғзода

Ushbu matn Sotim Ulug‘zodaning "Firdavsiy" romanida qo‘llanilgan ko‘makchilarning ishlatilishini tahlil qiladi. Unda ko‘makchilarning ma’nosi, vazifasi va tasnifi, shuningdek, ularning adabiy tildagi qo‘llanilishi ko‘rib chiqiladi. Matnda ko‘makchilarning ikki asosiy turga bo‘linishi (asliy va nomiy ko‘makchilar) va ularning tarkib tuzilishi haqida ma’lumotlar berilgan. Shuningdek, romanda "az", "ba", "bar", "bo", "be", "dar", "to" kabi ko‘makchilarning turli ma’nolarda kelishi va ularning qo‘llanilishiga misollar keltirilgan.

Asosiy mavzular

• Ko‘makchilarning umumiy xususiyatlari: Ko‘makchilar nisbiy so‘zlar sifatida e’tirof etiladi va tuzilishiga ko‘ra asliy va nomiy turlarga bo‘linadi. Ular so‘z birikmalarini tashkil qilishda ishtirok etadi va ikki mustaqil so‘zni bog‘laydi.
• Asliy ko‘makchilar: Asliy ko‘makchilar sodda (az, ba, bo, bar, be, dar, to), izofiy (bahri, baroi) va tarkibiy (to, ba) turlarga bo‘linadi.
• Nomiy ko‘makchilar: Nomiy ko‘makchilar sodda (peshi, sadi, tarafi, vaqti) va tarkibiy (az peshi, ba tarafi, ba sui, dar boloi) turlarga bo‘linadi.
• "Az" ko‘makchisining qo‘llanilishi: "Az" ko‘makchisi amalning boshlanishi, muhokama obyekti, bir holatdan boshqa holatga o‘tish, joydan o‘tish, taqqoslash, juz’iylik va sababni ifodalash uchun ishlatiladi.
• "Ba" ko‘makchisining qo‘llanilishi: "Ba" ko‘makchisi yo‘nalish, obyekt, harakatning ichkariga yo‘nalishi, maqsad va holatni ifodalashda ishlatiladi. Undan tashqari, u qator fe’llar bilan birgalikda ham keladi.
• "Bar" ko‘makchisining qo‘llanilishi: "Bar" ko‘makchisi yo‘nalishni, e’tiqodni ifodalashda, shuningdek, fe’llar bilan birikib keladi. U "az", "ba", "dar", "baroi" ko‘makchilari bilan ma’nodosh bo‘lishi mumkin.
• Boshqa ko‘makchilarning qo‘llanilishi: "Bo" ko‘makchisi hamrohlikni, "be" ko‘makchisi biror narsaning yo‘qligini, "dar" ko‘makchisi esa predmetning joyi, amalning vaqti va insonning ruhiy holatini ifodalashda qo‘llaniladi. "To" ko‘makchisi vaqt va masofani, "bahri, baroi" maqsadni, "az baroi, az bahri" sababni ifodalaydi.
• Nomiy ko‘makchilar: Ismlar va ravishlardan yasalgan bir qator nomiy ko‘makchilar (masalan, "sari, peshi, sadi, vaqti, tarafi, nazdi, misli") mavjud.
• Tarkibiy nomiy ko‘makchilar: Tarkibiy nomiy ko‘makchilarning tarkibida ismlar ko‘proq qo‘llaniladi va ular asliy ko‘makchilarning ma’nosini aniqlashtiradi. Bularga "bolo, poyon, darun, berun, pesh" kabi so‘zlar kiradi.