Sharq adabiyotida badiiyatshunoslik masalari (arab)
Ushbu hujjat Sharq adabiyoti poetikasi fanidan maruzalar to'plami bo'lib, unda Sharq adabiyotining turli davrlari, janrlari va oqimlarida qo'llanilgan badiiy usullar, poetik qonuniyatlar va nazariy masalalar ko'rib chiqilgan. To'plam O'zbekiston Respublikasi Oliy va O'rta Maxsus Ta'lim Vazirligi tomonidan Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti uchun tayyorlangan.
Asosiy mavzular
- Poetika tushunchasi: Poetika adabiyotshunoslikning yetakchi nazariy fani sifatida o'rganiladi. U badiiy adabiyot, uning qonuniyatlari, adabiyot nazariyasi va qoidalarini qamrab oladi. Poetika qoidalarini bilish adabiyot haqida so'z yuritish, uni o'rganish va unga baho berish imkonini beradi.
- Aristotelning "Poetika" asari: Aristotelning "Poetika" asari jahon adabiyotiga ta'sir ko'rsatgan muhim asarlardan biri hisoblanadi. Unda badiiy adabiyotning turlari, xususiyatlari, ta'sir kuchi va boshqa masalalar o'rganilgan.
- Adabiy jarayon va poetika: Adabiy jarayon adabiy yo'nalishlarning almashinuvidan iborat. Har bir adabiy yo'nalish o'ziga xos estetik tamoyillarga ega bo'lib, shu yo'nalish vakillari ijodida bajarilishi shart bo'lganligi adabiy yo'nalishning muhim belgisidir.
- Arab adabiyoti poetikasiga kirish: An'anaviy arab poetikasida badiiy ijodning ko'pgina ilmiy-nazariy muammolari ko'riladi. Vazn va qofiya, adabiy nutqni ifodaviy-tasviriy vositalari, asillik muammosi, mazmun va shakl mutanosibligi shular jumlasidandir.
- Johiliya davridagi adabiyotda inson va tabiat: Urug'chilik-qabilaviy munosabatlar rivojlangan jamiyatda inson butun borliqni yaxlit tasavvur qiladi. Qadimgi arab madaniyati olamni falsafiy anglamasa ham, uning badiiy tafakkuri oʻziga xos yorqin, jozibali va obrazlidir.
- Arab adabiyotining VII-VIII asrlar poetikasi: Ushbu davr poetikasida ramzlar va ularning mohiyati, Qur'oni karimning rivoyatlarida obraz va syujetlar muhim ahamiyatga ega bo'lgan. Obrazlar tizimi davrning asosiy prinsiplarini ifodalaydi.
- Arab adabiyotining VIII-IX asrda ko'rinishlari va janrlari: Mazkur davrda ilmu-l-balagʻa, ilmu-l-badi', ilmu-l-ma'no kabi tushunchalar mohiyati ochib beriladi va yangilanish davrining tamoyillari izohlanadi. Adabiyotning yangi uslublari ko'rib chiqiladi.
- An'anaviy poetika aksida klassik arab she'riyatining evolyusiyasi: VIII asrda yaratilgan tanqidiy va nazariy-adabiy asarlarda oʻz aksini topgan. An'anaviy poetikada arab klassik evolyusiyasining aksi haqida gapirilganda muhim jihatlar ko'rib chiqiladi.
- Arab mumtoz she’riyatida individual mualliflikning paydo boʻlishi va rivojlanishi: O'rta asrlar tanqidchilari va nazariyotchilari VIII-XI asr she'riyatiga "Yangi" va "qadimgi" islomgacha boʻlgan she'riyatni taqqoslash orqali ularga baho berganlar.
- Mamluklar davri adabiyoti va uning poetikasi: Ilmiy kitoblar yozildi, birinchi musulmon ensiklopediyalar yaratildi. Mamluklar davrida ko'plab ensiklopedik asarlar yaratildi va ular o'z davrining muhim yodgorliklari hisoblanadi.
- Mamluklar davri arab she’riyati poetikasi: Mamluklar davri arab she'riyatida yangi janrlar va shakllar, jumladan, muvashshaxning tuzilishi va poetikasi muhim ahamiyatga ega bo'lgan. Sheriyatda muhim o'zgarishlar ro'y berdi.
- Ma'rifatparvarlik adabiyotining poetikasi: Ma'rifatparvarlik adabiyoti poetikasini vujudga kelishi, uning oʻziga xosligi, oʻzida milliy va g'arb qadriyatlarini mujassamlashtirganligi muhim ahamiyatga ega bo'lgan.
- Yangi mumtoz she’riyat poetikasi: Mavzular yangilandi va asrlar osha avlodlardan avlodlarga o'tib keluvchi ma'lum va mashhur qahramonlar, timsollar paydo bo'ldi. Yangi hayot va hayotga bo'lgan yangicha munosabat shakllana boshladi.
- Arab adabiyotida romantizm yoʻnalishi poetikasi: Romantizm falsafiy tus olib, muayyan hayot falsafasini oʻzida mujassamlashtirgan edi. Ushbu yoʻnalishni to'la ravishda «an-Nahda» harakatining yana bir samarasi deb hisoblasa boʻladi.
- Yangi she'r oqimi va uning poetikasi: Zamonaviy hodisalarni aks ettiruvchi omillardan biri boʻlib dunyoga keldi. Ko'pgina adabiyotshunoslari “yangi she'riyat” va uning vujudga kelish jarayonlari haqida o'z fikrlarini bildirganlar.
- Al-Xamisiy lirikasining poetikasi: Shoir hayotining oxirgi damlarigacha atrofidagi hodisalarga loqayd bo'lmasdan, arab olami muammolari, Sharq xalqlari muammolari bilan yashadi, insonparvarlikni tarannum etgan jo'shqin she'rlari bilan bu muammolarga oʻz munosabatini bildirdi.