Types of intonation
Ushbu kitob ingliz tilidagi intonatsiyani chuqur o'rganishga bag'ishlangan bo'lib, unda intonatsiyaning ta'rifi, turlari, vazifalari va fonetik uslublari tahlil qilinadi. Kitobda intonatsiyaning nutqiy aloqadagi ahamiyati, grammatik va semantik jihatlari, shuningdek, turli fonetik maktablar tomonidan intonatsiyaga yondashuvlar ko'rib chiqiladi. Bundan tashqari, kitobda intonatsiyaning tarkibiy qismlari, jumladan, ohang, urg'u, pauza va ritm kabi elementlar hamda ularning nutqning turli uslublarida qanday namoyon bo'lishi batafsil bayon etilgan. Shuningdek, unda intonatsiyaning nutqiy muloqotga ta'siri hamda turli xil intonatsion tuzilmalar va ularning ma'nolari aniqlab berilgan. Kitob talabalar, o'qituvchilar va ingliz tili fonetikasi bilan qiziquvchilar uchun mo'ljallangan.
Asosiy mavzular
- Intonatsiyaning ta'rifi va yondashuvlar: Intonatsiya – bu universal til hodisasi bo'lib, turli tillarda prosodik parametrlar orqali ifodalanadi. Buyuk Britaniyalik olimlar intonatsiyani o'rganishda ikki asosiy yondashuvga ega: kontur tahlili va grammatik yondashuv. Kontur tahlili H. Sweet, D. Jones kabi fonetiklar tomonidan qo'llaniladi va intonatsiyani ma'lum funktsional "bloklar"dan tashkil topgan deb hisoblaydi. Grammatik yondashuv M. Halliday tomonidan ishlab chiqilgan bo'lib, intonatsiyani tonallik, toniklik va ohang kabi tizimli o'zgaruvchilar kompleksi sifatida ko'radi.
- Intonatsiyaning tarkibiy qismlari: Intonatsiyaning asosiy tarkibiy qismlariga nutq ohangi yoki balandligi, gap urg'usi, ritm, pauza, ovoz tembri va nutq tezligi kiradi. Nutq ohangi eng muhim komponent bo'lib, gaplarning kommunikativ turlarini ajratishga va gapni intonatsiya guruhlariga bo'lishga yordam beradi. Intonatsiyaning to'rtta asosiy funktsiyasi (konstitutsiyaviy, delimitativ, distinktiv, tanib olish) ohang naqshlari va ularning gapdagi taqsimoti orqali amalga oshiriladi. Ingliz tilida tushuvchi, ko'tariluvchi, ko'tarilib-tushuvchi va tushib-ko'tariluvchi ohanglar mavjud.
- Intonatsiyaning funktsiyalari: Intonatsiya uchta asosiy funktsiyani bajaradi: konstitutsiyaviy, distinktiv va identifikatsiyalovchi. Konstitutsiyaviy funktsiya nutqiy birliklarni shakllantirishga yordam beradi. Distinktiv funktsiya turli ma'nolarni farqlash imkonini beradi. Identifikatsiyalovchi funktsiya esa nutqning kommunikativ va modal turini aniqlashga yordam beradi. Intonatsiya gapning sintaktik tuzilishi va so'zlararo munosabatlarni ham ko'rsatishi mumkin. Shuningdek, intonatsiya so'zlovchining munosabatini va his-tuyg'ularini ifodalaydi.
- Nutq uslublari: Nutq uslublari intonatsiyaga ta'sir qilishi mumkin. Ilmiy uslubda ma'ruzalar o'qish, seminarlar o'tkazish, ilmiy mavzularda suhbatlashish kabi vaziyatlar mavjud. Badiiy uslubda esa diqqatni jalb qilishga qaratilgan yuqori hissiyotlilik kuzatiladi. Deklamatsion uslub sahna nutqi, TV studiya chiqishlari, she'r yoki nasr o'qish uchun qo'llaniladi va maxsus tayyorgarlikni talab etadi. Publicistik uslub ijtimoiy yoki siyosiy muammolarga bag'ishlangan nutqlarda, parlament munozaralarida, qurultoylarda va saylov kampaniyalarida qo'llaniladi. Rasmiy uslub TV va radio diktorlari, turli rasmiy vaziyatlar, yangiliklar, biznes topshiriqlari va ob-havo prognozlari uchun xarakterlidir. Kundalik uslubda esa har kuni ishlatiladigan va kamroq e'tiborga ega bo'lgan uslub qo'llaniladi.