Морфологии современного русского языка
Ushbu kitob rus tilining morfologiyasi va grammatikasini o'rganishga bag'ishlangan bo'lib, unda so'z turkumlari, ularning tuzilishi, o'zgarishi va sintaktik vazifalari batafsil yoritilgan. Kitobda ot, sifat, son, olmosh, fe'l, ravish, ko'makchi so'zlar (predlog, bog'lovchi, yuklama, undov) kabi so'z turkumlarining har biri alohida-alohida tahlil qilingan. Nazariy ma'lumotlar ko'plab misollar bilan mustahkamlangan. Ushbu kitob rus tilini chuqur o'rganishni maqsad qilgan talabalar, o'qituvchilar va tilshunoslar uchun mo'ljallangan.
Asosiy mavzular
- Ot: Ot turli xil grammatik kategoriyalarga ega bo'lgan so'z turkumi sifatida ta'riflanadi. Otlarning jinsi, soni, kelishiklari va sintaktik vazifalari muhokama qilinadi. Aniq va mavhum otlar, jonli va jonsiz otlar kabi otlarning turli guruhlari keltiriladi.
- Sifat: Sifat otning belgisini ifodalovchi so'z turkumi sifatida ko'rib chiqiladi. Sifatlarning grammatik xususiyatlari, jumladan, jinsi, soni va kelishiklari tahlil qilinadi. Sifatlarning darajalari (oddiy, qiyosiy, orttirma) va ularning shakllanish usullari yoritiladi.
- Son: Sonlar predmetlarning miqdorini yoki tartibini bildiruvchi so'z turkumi sifatida ta'riflanadi. Miqdor sonlar, tartib sonlar, kasr sonlar va jamlovchi sonlar kabi sonlarning turli xillari tavsiflanadi. Sonlarning kelishiklar bilan o'zgarishi va otlar bilan moslashuvi ko'rib chiqiladi.
- Olmosh: Olmoshlar predmetlarni, belgilarini yoki miqdorini ko'rsatuvchi, lekin ularni nomlamaydigan so'z turkumi sifatida belgilanadi. Shaxs olmoshlari, ko'rsatish olmoshlari, so'roq olmoshlari, egalik olmoshlari va boshqa olmoshlarning turlari keltiriladi. Olmoshlarning kelishiklar bilan o'zgarishi va gapdagi sintaktik vazifalari tahlil qilinadi.
- Fe'l: Fe'l harakatni, holatni yoki jarayonni bildiruvchi so'z turkumi sifatida ta'riflanadi. Fe'llarning aspektlari (tugallangan va tugallanmagan), zamonlari (o'tgan, hozirgi, kelasi), mayllari (aniq, buyruq, shart), nisbatlari (aniq, majhul) va shaxslar bilan o'zgarishi muhokama qilinadi. Fe'lning tuslanishi va turli tuslanish tiplari yoritiladi.
- Ravish: Ravish harakatning belgisini, holatini yoki boshqa belgini ifodalovchi so'z turkumi sifatida belgilanadi. Ravishlarning turlari (payt ravishlari, o'rin ravishlari, sabab ravishlari, maqsad ravishlari, holat ravishlari) va ularning gapdagi vazifalari tahlil qilinadi. Ravishlarning darajalari (oddiy, qiyosiy, orttirma) ko'rib chiqiladi.
- Ko'makchi so'zlar: Ko'makchi so'zlar (predlog, bog'lovchi, yuklama, undov) mustaqil ma'noga ega bo'lmagan va so'zlarni yoki gaplarni bog'lash uchun xizmat qiladigan so'zlar sifatida ko'rib chiqiladi. Predloglarning kelishiklar bilan bog'lanishi, bog'lovchilarning turlari (biriktiruvchi, ayiruvchi, zidlovchi), yuklamalarning vazifalari va undovlarning ifoda etadigan his-tuyg'ulari yoritiladi.