Огаҳий тарихий асарларида шаклдошлик таснифи
Ushbu maqola Abdulla Urozboyev tomonidan yozilgan bo'lib, Ogahiyning tarixiy asarlaridagi omonimlarni o'rganadi. Maqola, o'zbek tilining eski xususiyatlarini hisobga olgan holda, omonimlarni tahlil qiladi va ularning tasnifini beradi. Shuningdek, qo'lyozma asarlarning xususiyatlaridan kelib chiqib, muvaqqat omonimlar atamasini taklif qiladi va ularning o'ziga xosliklarini ko'rsatadi. Ishda tarixiy asarlardagi omonimlar tahlilining ilmiy va amaliy ahamiyati ochib berilgan.
Asosiy mavzular
- Omonimiya masalasi: Tilshunoslikda omonimiya masalasi keng tahlil qilingan. O'zbek tilidagi lug'aviy shakldoshlik va uning turlari masalasiga M.Rustamiy ijodiy yondashgan.
- Shakldoshlik tasnifi: Eski o'zbek tilidagi shakldoshlikni Ogahiy tarixiy asarlari materiallari asosida bir necha turga bo'lish mumkin: lug'aviy shakldoshlik va grammatik shakldoshlik. Lug'aviy omonimlar eski o'zbek yozuvi xususiyatlari hamda hozirgi o'zbek adabiy tiliga qiyosan bir necha turga bo'linadi: mutlaq omonimlar, fonema variantlari bilan farqlanuvchi omonimlar, talaffuzi farqlanmaydigan, ammo imloviy farqi mavjud omonimlar, turli so'z turkumlariga mansub shakldoshlar, talaffuzi jihatidan bir, ayrim hollarda vazn talabi hamda savodxonlik sababli farqlanadigan, lekin imlo jihati boshqacha bo'lgan so'zlar va eski o'zbek yozuvida bitilgan qo'lyozmalar xususiyatiga bog'liq holda yuzaga keladigan omonimlar.
- Omonimlarning genetik tasnifi: Ogahiy tarixiy asarlaridagi omonim so'zlarni genetik mansubligiga ko'ra ham bir necha guruhga ajratish mumkin: turkiy so'zlararo omonimiya, turkiy va eroniy so'zlar o'rtasidagi omonimiya, turkiy va arabcha so'zlar o'rtasidagi shakldoshlik, arabcha va eroniy so'zlar o'rtasidagi shakldoshlik, eroniy so'zlararo shakldoshlik va arabcha so'zlararo shakldoshlik.
- Sözlarning ma'nolari: Arabcha so'zlararo omonimlarning o'ziga xosligi shundaki, ular, asosan, ko'p ma'noli so'zlar o'rtasidagi mantiqiy zanjirning uzilishidan hosil bo'ladi. Misol tariqasida shuningdek, turkiy va eroniy qatlamga mansub so'zlarning o'zaro omonimlik hosil qilishiga oz so'zini misol keltirish mumkin. Eski o'zbek tilida oz shaklida bir nechta so'zlar mavjud.