Лексикология и фразеология

Ushbu o'quv qo'llanma rus tilshunosligining leksikologiya va frazeologiya kabi muhim bo'limlarini o'rganishga bag'ishlangan. Unda so'zning asosiy xususiyatlari, leksik ma'nosi, ko'p ma'nolilik, sinonimiya, antonimiya, omonimiya, paronimiya kabi tushunchalar batafsil yoritilgan. Bundan tashqari, qo'llanmada rus tilining frazeologik tarkibi, frazeologizmlarning turlari va ularning o'ziga xos xususiyatlari ham ko'rib chiqilgan. Materiallar nazariy jihatdan asoslangan va amaliy mashg'ulotlar uchun mo'ljallangan.

Asosiy mavzular

Leksikologiyaga kirish: Leksikologiyaning predmeti, vazifalari va asosiy bo'limlari (semasiologiya, onomasiologiya, etimologiya, frazeologiya, leksikografiya) ochib beriladi. Leksikaning tilning boshqa bo'limlari bilan aloqasi, shuningdek, rus tilining leksik-frazeologik tizimi ko'rib chiqiladi.
So'z – tilning asosiy birligi: So'zning differentsial belgilari, tuzilishi (shakl va ma'no) va variantlari tahlil qilinadi. Leksik va grammatik ma'nolari, onomasiologiya va semasiologiya kabi leksik semantika bo'limlari ko'rib chiqiladi.
So'zning strukturaviy-semantik xususiyatlari: So'zning ichki shakli, semasiologik tuzilishi (denotativ, signifikativ va konnotativ ma'nolar) tahlil qilinadi. Semema va sema tushunchalari, semniy tahlil usullari ko'rib chiqiladi.
Zamonaviy rus tilida so'zning semantik strukturasi: Bir ma'noli va ko'p ma'noli so'zlar, leksik-semantik variantlar, ma'nolarning turlari (motivatsiyalangan va motivatsiyalanmagan, asosiy va hosila, erkin va bog'langan) tahlil qilinadi.
Ko'p ma'noli so'z – ma'nolar tizimi: To'g'ri va ko'chma ma'nolar, metafora, metonimiya, sinekdoxa kabi ko'chirish turlari, leksik pozitsiya (kuchli va zaif pozitsiya) ko'rib chiqiladi.
Leksikadagi paradigmatik munosabatlar: Omonimiya, paronimiya, sinonimiya va antonimiya kabi paradigmatik munosabatlar tahlil qilinadi. Omonimik qatorlar, sinonimik qatorlar va ularning turlari ko'rib chiqiladi.
Gipero-giponimiya: So'zlarning роdо-vidovоy o'zaro ta'siri, gipero-giponimik qator, tematik qator va ularning semantik strukturasi tahlil qilinadi.
Onomastika: Onomastika, uning bo'limlari (antroponimika, toponimika, zoonimiya, astronimiya, teonimiya), onomastik lug'atlar ko'rib chiqiladi.
Rus tilining ijtimoiy-funktsional leksikasi: Umumqo'llaniladigan va cheklangan qo'llaniladigan leksika, professional va maxsus leksika, terminlar, dialekt leksika, jargonlar tahlil qilinadi.
Rus tilining funktsional-uslubiy xususiyatlari: Uslublararo leksika, uslubiy bo'yalgan leksika, kitobiy va разговорный uslublar, rasmiy-ish yuritish, ilmiy va publitsistik leksika ko'rib chiqiladi.
Rus tilining faol va passiv leksikasi: Zamonaviy leksika, eskirgan so'zlar va ularning turlari (arxaizmlar va историзмы), neologizmlar va ularning turlari (uzual va okkazional) tahlil qilinadi.
Kelib chiqishi nuqtai nazaridan zamonaviy rus tilining leksik tarkibi: Iskon rus va o'zlashma so'zlar, iskon rus leksikasining asosiy qatlamlari, staroslavizmlar, chet tilidan kirgan so'zlar, kalkalar va yarim kalkalar tahlil qilinadi.
Frazeologiya: Frazeologiya predmeti va vazifalari, erkin va bog'langan so'z birikmalari, frazeologizm va so'z, frazeologizmning differensial belgilari, frazeologizmlarning semantik turlari (sращения, birliklar, ifodalar, birikmalar) va strukturaviy turlari (fe'l, ot, ravish va boshqalar) ko'rib chiqiladi.
Frazeologiyadagi paradigmatik munosabatlar: Frazeologik omonimiya, sinonimiya va antonimiya tahlil qilinadi. Frazeologik sinonimlarning strukturaviy turlari (bir strukturaviy va turli strukturaviy) ko'rib chiqiladi.
Frazeologizmlarning uslubiy belgilari: Frazeologizmlarning funktsional-uslubiy xususiyatlari (uslublararo, kitobiy, разговорный va просторечный), kelib chiqishi va til manbalari bo'yicha tasnifi tahlil qilinadi.
Rus leksikografiyasining nazariy asoslari: Lug'atlarning turlari, entsiklopedik va lingvistik lug'atlar, asosiy izohli lug'atlar va ularning tuzilish prinsiplari ko'rib chiqiladi.