Записки из подполья

Fyodor Dostoyevskiyning "Yer ostidan maktublar" asari – bu oʻziga xosligi bilan ajralib turadigan falsafiy novella boʻlib, unda oʻzini jamiyatdan olib qochgan, yer osti hayotini afzal bilgan qahramonning ichki dunyosi tasvirlanadi. Asar ikki qismdan iborat: birinchi qismda qahramon oʻzining eʼtiqodlarini, jamiyatga va inson tabiatiga boʻlgan qarashlarini bayon etadi, ikkinchi qismda esa uning hayotidan olingan voqealar, xususan, Liza ismli fohisha bilan munosabatlari hikoya qilinadi. Yer osti odami – bu gʻaroyib, paradoksal shaxs, u bir tomondan oʻzining ustunligini his qilsa, ikkinchi tomondan oʻzining hech kimga keraksizligini anglab yetadi.

Asosiy mavzular

Ekzistensializm va absurdlilik: Asarda insonning hayotdagi oʻrni, erkinlik va masʼuliyat, azob-uqubatning maʼnosi kabi ekzistensial savollar koʻtariladi. Qahramonning hayoti absurdlilik bilan toʻla, u oʻzini jamiyatga, qoidalarga va har qanday aniqlikka qarshi qoʻyadi.
Inson tabiatining murakkabligi: Dostoyevskiy inson tabiatining ziddiyatli tomonlarini ochib beradi. Qahramon bir tomondan oʻzining mehribonligini va insoniyligini koʻrsatmoqchi boʻlsa, ikkinchi tomondan shafqatsiz va egoist boʻlishga tayyor. U doimo oʻzining pastkashligini anglab turadi, lekin oʻzini oʻzgartirishga harakat qilmaydi.
Jamiyat va shaxs: Asarda jamiyatning shaxsga boʻlgan bosimi, uning qadriyatlari va idealalari tanqid qilinadi. Qahramon jamiyatning sunʼiy qoidalariga qarshi chiqadi va oʻzining erkinligini himoya qiladi, lekin shu bilan birga yolgʻizlikka mahkum boʻladi.
Sevgi va azob: Asarda sevgi azob bilan chambarchas bogʻlangan. Qahramon Liza bilan munosabatlarida oʻzining shafqatsizligini koʻrsatadi, lekin shu bilan birga oʻzining yolgʻizligini va sevgiga muhtojligini ham namoyon qiladi. Sevgi qahramon uchun yo najot, yo yangi azob manbai boʻlib xizmat qiladi.