“Arab tili nazariy grammatikasi”
Kitob arab tili grammatikasining nazariy jihatlarini o'rganishga bag'ishlangan. Unda grammatik tizim tushunchasi, grammatikaning turlari, arab nahvining yaratilish tarixi, mashhur allomalar va ularning asarlari, shuningdek, tushum kelishigida keladigan ismlar kabi mavzular ko'rib chiqiladi. Kitob, asosan, filologiya bakalavriaturasining IV kurs talabalari uchun mo'ljallangan bo'lib, arab tili grammatikasini chuqur o'rganishga yordam beradi.
Asosiy mavzular
- Grammatik tizim tushunchasi: Grammatikaning ta'rifi, mohiyati, vazifalari, turlari (assotsiativ, tashqi, ichki, deskriptiv, tarixiy, qiyosiy, akademik, normativ), grammatik analiz, grammatik analogiya, konkret va formal mano kabi tushunchalar tahlil qilinadi.
- Arab naxvining yaratilish tarixi: Arab grammatikasi ilmining paydo bo'lishiga turtki bo'lgan ob'ektiv zarurat, Qur'onning nozil bo'lishi, islom dinining tarqalishi, naxv ilmining manbalari, arab olimlarining va Yevropa olimlarining fikrlari, Karl Brokkelman taxminlari, Follersning sanskrit tiliga o'xshatib tuzilganligi haqidagi fikri, Ali ibn Abu Tolibning roli va Abu Asvad ad-Dualining yaratgan qoidalari haqida ma'lumotlar berilgan.
- Arab naxvini yaratishga hissa qo'shgan boshqa maktablar: Sibaveyxining Al-Kitob asari, uning mukammalligi, Kufa va Basra maktablari o'rtasidagi raqobat, ixtiloflar, naxv ilmining rivojlanishiga ta'siri, turli mazhablarning paydo bo'lishi, falsafa, mantiq, tarix, adabiyot kabi ijtimoiy fikrlarning ta'siri haqida so'z boradi.
- 19-20 asrlarda arab grammatikasining rivojlanishi: Usmonlilar imperiyasining inqirozi, mustamlakachilik siyosatining avj olishi, arab olimlarining Yevropa maktablarida ta'lim olishlari, milliy ozodlik harakatlari, mustamlakachilik tuzumining yemirilishi, grammatikani soddalashtirishga bo'lgan intilishlar, Ibrohim Mustafo Anbiyoning taklifi, Misr Fanlar Akademiyasining roli haqida fikr yuritiladi.
- Az-Zamaxshariy arab naxvining asoschilaridan biri: Abul-Qosim Maxmud az-Zamaxshariyning hayoti, ijodi, ilmiy merosi, Qur'on tafsiri, hadis sharxi, grammatika, lug'atshunoslik, balog'at ilmlari va boshqa sohalarga oid asarlari, Al-Mufassal va Inmuzaj asarlarining ahamiyati haqida ma'lumot beriladi.
- Gapda ega va kesimning vazifasi: Grammatik ega, psixologik ega, logik ega, mubtado, xabar, ismiy jumla, fe'liy jumla kabi tushunchalar, ularning gapdagi o'rni va vazifalari, o'zbek va rus tillaridagi farqlari tahlil qilinadi.
- Ismlarning tasnifi: Arab turdagi turdosh ot tasnifi, Kelishiklarda oʻzgaradigan otlar, ismlarning turlanilishi, toʻliq va toʻliqsiz turlanadigan ismlar, qaratqich kelishigi, izofa birikmasi haqida ma'lumot beriladi.
- Otlarning bosh kelishikda kelishi: Bosh kelishikdagi ismlarning turlari, Mubtadoning aniq va noaniq xolatda boʻlishi, Kana kabi fe'llar kesimini ega oldinga oʻtish oʻtmasligi haqida ma'lumot beriladi.
- Tushum kelishigida keladigan ismlar: Tushum kelishigidagi ismlarning turlari, to'ldiruvchilarning turlari, ma'ful mutlaq, ma'ful bixi, ma'ful fixi, ma'ful ma'axu, maful laxu haqida fikr yuritiladi.
- Qaratqich kelishigidagi ismlar: Ismlarning qaratqich kelishigida kelishi turlari, Izofa turlari (ma'no jixatdan izofa birikmasi, haqiqiy izofa, Shakliy izofa), izofanin birinchi komponenti aniqlanmish, ikkinchisi aniqlovchi bo'ladi