Navoiyning hayoti va ijodi

Ushbu qo'llanma O'zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vazirligi tomonidan Navoiy Davlat Pedagogika Instituti O'zbek adabiyoti kafedrasi uchun tayyorlangan. Qo'llanma "O'zbek adabiyoti tarixi" fanidan 2-kurs talabalari uchun mustaqil ishlarni bajarishda yordam beradi, zaruriy uslubiy ko'rsatmalar va topshiriqlarni o'z ichiga oladi. Unda darsliklar, adabiyotlar va internet manzillarida mavjud saytlar haqida ma'lumotlar berilgan.

Asosiy mavzular

Navoiyning hayoti va ijodi: Ushbu mavzu Alisher Navoiyning hayoti, ijodiy merosi, asarlarining yaratilish tarixi va Navoiy zamondoshlari tomonidan unga berilgan baholar haqida ma'lumot beradi. Talabalarga Navoiy asarlarini o'rganish, ularning hayoti va ijodiga oid ma'lumotlarni to'plash va tahlil qilish vazifalari beriladi.
Navoiy she'riyati: Bu mavzu Navoiyning lirik merosiga bag'ishlangan bo'lib, shoirning g'azal, ruboiy, qit'a kabi janrlardagi asarlari tahlil qilinadi. Talabalarga Navoiy devonlarini o'qish, uning she'riyatidagi mavzularni aniqlash va ilmiy adabiyotlar bilan tanishish vazifalari beriladi.
Navoiyning badiiy mahorati: Ushbu mavzu Navoiyning shoirlik iqtidori, she'riyatidagi o'ziga xoslik, badiiy mahorat qirralari, lirikasidagi mavzu tanlash va yoritish, obrazlar tasviri, hayot manzaralarini chizish, so'z ishlatish, xalq urf-odatlarining ifodasi, qofiya, radif, she'riy san'atlar va boshqa badiiy vositalar haqida ma'lumot beradi.
"Xamsa": Bu mavzu Navoiyning mashhur "Xamsa" asariga bag'ishlangan. Dostonlar o'qilib, ulardagi masalalar, obrazlar, shoirning mahorati kabi jihatlarga e'tibor beriladi. Asardagi dunyoviy va tasavvufiy g'oyalar tahlil qilinadi.
Navoiy-adabiyotshunos: Ushbu mavzu Navoiyning adabiyotshunoslikka oid asarlarini, so'z, mazmun, shakl, nazm va nasrga doir qarashlarini o'rganadi. "Majolisun-nafois" taskirasi va "Mezon ul-avzon" asarlaridagi ma'lumotlar tahlil qilinadi.
Navoiyning nasriy asarlari: Bu mavzu Navoiyning nasriy asarlarini, xususan "Holoti Pahlavon Muhammad", "Holoti Sayyid Hasan Ardasher", "Xamsat ul-mutahayyirin", "Tarixi anbiyo va hukamo", "Tarixi muluki Ajam" asarlarini o'rganadi. "Nasoyim ul-muhabbat"dagi tasavvufiy g'oyalar tahlil qilinadi.
Mumtoz adabiyotda she'riy san'atlar: Ushbu mavzu she'riy san'atlar haqida ma'lumot beradi. Ma'naviy va lafziy san'atlar (talmeh, iyhom, tajohilu orif, irsoli masal, tashbeh, tamsil, mubolag'a, tarse, tajnis, tashtir, hojib, ishtiqoq, tardu aks, tazod) kabi tushunchalar haqida nazariy ma'lumot beriladi.
Bobur she'riyati va "Boburnoma" asari: Bu mavzu Bobur devoni, uning she'riyatining janr va mavzulari, shuningdek "Boburnoma" asari haqida ma'lumot beradi. Asarda joy, shaxslar tasviri va badiiy xususiyatlarga e'tibor qaratiladi.
XVII-XIX asrlar I yarmida adabiy aloqalar: Ushbu mavzu XVII-XIX asrlardagi tarixiy sharoit, madaniy va adabiy muhit, adabiy aloqalar, Fuzuliy, Andalib, Bedil, Maxtumquli kabi shoirlar asarlarining o'zbek kitobxonlari orasiga tarqalishi haqida ma'lumot beradi.
Mashrab she'riyati va "Shoh Mashrab" qissasi: Bu mavzu Mashrab va uning adabiy merosi, shoir shaxsiyati, dunyoqarashining badiiy ijodga ta'siri, "Shoh Mashrab" qissasining o'rni, tasavvuf bilan bog'liqligi, she'rlar, afsona va rivoyatlarning o'ziga xosligi haqida ma'lumot beradi.
Shermuhammad Munis -murabbiy va tarixchi: Bu mavzu Shermuhammad Munis hayoti, adabiy merosi, tarixiy sharoit, ma'rifiy qarashlari, "Savodi ta'lim" she'riy risolasining yaratilishi, uning adabiyotimiz tarixida tutgan o'rni haqida ma'lumot beradi.
Nodira g'azaliyoti: Bu mavzu Mohlaroyim Nodiraning ijodkor va davlat arbobi sifatidagi faoliyati, adabiy merosi ko'lami, o'zbekcha va forscha g'azallari, she'riyatining badiiyati haqida ma'lumot beradi.
Uvaysiy: Bu mavzu Jahon Otin Uvaysiy XIX asrning birinchi yarmida etishgan atoqli shoira ekanligi, hayoti va ijodi, Uvaysiy devoni, g'azallarining mavzu yo'nalishi, badiiy mahorati haqida ma'lumot beradi.
Ogahiy she'riyati: Bu mavzu Ogahiy devoni, she'riyatining janr va mavzulari, badiiy mahorati haqida ma'lumot beradi.
Ogahiy tarixchi va tarjimon: Bu mavzu Muhammad Rizo Ogahiy XIX asr Xorazm adabiy muhitining eng yirik vakili ekanligi, Ogahiy-tarixchi va tarjimon, davlat arbobi sifatidagi faoliyati, uning tarixiy asarlari va tarjimalari haqida ma'lumot beradi.
XIX asr II yarmi va XX asr boshlari adabiyoti: Bu mavzu XIX asrning II yarmi va XX asr boshlaridagi tarixiy sharoit, madaniy hayot, ma'rifatparvarlik jarayoni, Ahmad Donish, Ibrat, Nodim, Zoriy, Rojiy, Furqat kabi shoirlarning o'rni haqida ma'lumot beradi.
Muqimiy sayohatnomalari va hajviyoti: Bu mavzu Muqimiy ma'rifatparvarlik davri adabiyotining yirik vakili ekanligi, uning ijodida hajviy asarlar muhim qismini tashkil etishi, "Sayohatnoma" asarining syujeti va kompozitsiyasi haqida ma'lumot beradi.
Furqat - ma'rifatparvar: Bu mavzu Zokirjon Furqat hayoti va ijodi, Furqat-ma'rifat va madaniyat jarchisi, shoir ijodida ma'rifatparvarlikning yangi bosqichga ko'tarilishi haqida ma'lumot beradi.