Ona tili
Ushbu kitob o'zbek tilshunosligining asosiy fanlari bo'yicha ma'ruza matnlaridan iborat bo'lib, talabalarga ona tilini chuqur o'rganishda yordam beradi. Kitobda fonetika, orfografiya, orfoepiya, leksikologiya va frazeologiya kabi muhim mavzular batafsil yoritilgan.
Asosiy mavzular
- Tilshunoslikka kirish: Tilshunoslik fanining mohiyati, vazifalari, bo'limlari, boshqa fanlar bilan aloqasi, tilning ijtimoiy hodisa sifatidagi roli va tuzilishi, milliy va adabiy til, tillarning tasnifi kabi masalalar ko'rib chiqiladi. Tilshunoslikning asosiy masalalari: tilning ijtimoiy mohiyati, uning tuzilishi, paydo bo'lishi va taraqqiyoti, tillarning tasnifi.
- Fonetika: Fonetika fanining mohiyati, nutq tovushlarining hosil bo'lishi, turlari, artikulyatsiyasi, akustik xususiyatlari, o'zbek tilidagi unli va undosh tovushlarning tasnifi, fonetik o'zgarishlar (assimilyatsiya, dissimilyatsiya, metateza), pozitsion o'zgarishlar (reduksiya, eliziya va h.k.), transkriptsiya kabi masalalar yoritiladi. Nutq tovushlari til uchun moddiy baza sanaladi. Moddiy bazada esa fikrlar uzatilishi asosiy vazifa hisoblanadi.
- Grafika va Orfografiya: Grafika va uning vositalari (harf, belgi, tinish belgilari), o'zbek yozuvining tarixiy bosqichlari, harf va tovush munosabati, orfografiya fanining mohiyati va tamoyillari (fonetik, morfologik, shakliy-an'anaviy, differensial) haqida ma'lumot beriladi. Yozuvda fikrni ifodalash uchun nafaqat harflarning, balki tinish belgilarining ham roli katta.
- Orfoepiya: Orfoepiya fanining mohiyati, adabiy talaffuz me'yorlari, unli va undosh tovushlarning to'g'ri talaffuzi, ayrim grammatik shakllarning talaffuzi, urg'u va intonatsiya kabi masalalar ko'rib chiqiladi. Orfoepiya adabiy til uchun yagona talaffuz me’yori bo’lishini talab qiladi. So’zlashda ma’lum qoidalarga amal qilish, tovushlarni to’g’ri talaffuz qilish bilan birga, o’rinli va maqsadga muvofiq gapirish ham muhimdir.
- Leksikologiya: Leksikologiya fanining predmeti, so'z va uning ma'nosi, so'zning leksik va grammatik ma'nolari, bir ma'noli va ko'p ma'noli so'zlar, so'z ma'nosining taraqqiyot yo'llari (ma'no ko'chishi, kengayishi, torayishi), omonim, sinonim, antonimlar kabi masalalar yoritiladi.
- Frazeologiya: Frazeologiya fanining mohiyati, frazeologik iboralarning xususiyatlari (barqarorlik, ko'chmanalilik, yaxlitlik), frazeologik iboralarning turlari (frazeologik qo'shilma, birlik, chatishma) kabi masalalar ko'rib chiqiladi. Frazeologizmlar fikrni ta’sirchan, o’tkir va ravon ifodalashda muhim vosita bo’lib xizmat qiladi.