Пахтачиликдан амалий машғулотлар

Ushbu kitob paxtachilikka oid amaliy mashg'ulotlar to'plamidan iborat bo'lib, O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan Urganch Davlat universiteti va Xorazm Ma'mun akademiyasi talabalari uchun mo'ljallangan. Unda paxtachilikning nazariy asoslari, paxta yetishtirish texnologiyalari, hosilni oshirish usullari, tola sifatini yaxshilash masalalari amaliy mashg'ulotlar orqali o'rgatiladi. Kitobda paxta o'simligining tuzilishi, rivojlanishi, agrotexnikasi, kasalliklari va zararkunandalariga qarshi kurashish usullari hamda paxta hosilini yig'ishtirish va qayta ishlash kabi mavzularga e'tibor qaratilgan.

Asosiy mavzular

Paxtachilikning geografik tarqalishi va asosiy davlatlar: Yer sharida paxtachilik bilan shug'ullanuvchi davlatlar, ularning paxta maydonlari, paxta xom ashyosi ishlab chiqarish hajmlari haqida ma'lumot beriladi. Hududlarning iqlim sharoiti, tuproqlari va iqtisodiy omillari ham o'rganiladi.
G'o'zaning ildiz sistemasi: G'o'za ildizining morfologik tuzilishi, tuproq qatlamlarida tarqalishi, yon ildizlarining shoxlanishi, ildizlarning namlikka qarab harakatlanishi (gidrotropizm) kabi xususiyatlari o'rganiladi.
G'o'zaning bosh poyasi va yon shoxlari: G'o'za tupining konstruktiv va morfologik tuzilishi, bosh poya va yon shoxlarining tuzilishi, shoxlanish xarakteri (g'uj yoki tarqoqligi) va mexanizatsiyaga moslashganligi baholanadi.
G'o'zaning barg tuzilishi: Bargning hajmi, shakli, rangi, tukliligi, bo'laklarga bo'linishi va barglarning bosh poyaga joylanish sxemalari o'rganiladi.
G'o'zaning shonasi, gul tuzilishi va gullash sxemasi: Shona va gullarning morfologik tuzilishi, asosiy qismlari, gullash sxemasi va qonuniyatlari bilan tanishiladi. Hosil shoxlari cheklangan va cheklanmagan g'o'zalarning gullash qonuniyatlari ko'rib chiqiladi.
G'o'zaning ko'sak tuzilishi: Ko'sakning morfologik tuzilishi bilan tanishib, uning o'ziga xos xususiyatlarini o'rganishdan iborat. Ko'sak bandi, ko'sak chanoqlari, ko'sak qismlari va ularda joylashgan urug' hamda urug'dondan rivojlangan tolalar ko'rib chiqiladi.
Chigitning tuzilishi: Chigitning morfologik tuzilishi, tukliligi, chigit qobig'i, chigit mag'zi kabi asosiy qismlarini o'rganish. Chigit murtagi va urug'pallasini aniqlash.
G'o'zaning hosil tug'ish xarakteri va meva organlarining tuklanish qonuniyati: G'o'zaning gullash va hosil tug'ish xususiyatlari, meva organlarining to'kilish qonuniyatlari hamda har bir tup g'o'zadagi mevalar strukturasi o'rganiladi.
Paxta tolasining texnologik belgilari: Tola uzunligi, chiqimi, pishiqligi, ingichkaligi, uzilish uzunligi, elastikligi, buraluvchanligi va boshqa sifat belgilari kiradi.
Paxta tolasining uzunligini aniqlash: Paxtaning tola uzunligini aniqlash usullari ko'rib chiqiladi. Tola uzunligining ahamiyati, o'lchash usullari va hisoblashlar keltirilgan.
Paxtaning tola chiqishini aniqlash: Chigitli paxtadan olinadigan tola miqdorini aniqlash maqsadida tola chiqishi foizi o'rganiladi.
G'o'zaning madaniy turlarini aniqlash: G'o'zaning madaniy turlari klassifikatsiyasi, filogenetik bog'lanishi va morfologik xususiyatlari o'rganiladi.
G'o'zaning sanoat navlari: Hozirgi vaqtda ekilayotgan g'o'za navlarining sanoati, texnologik, morfologik va biologik xususiyatlari o'rganiladi.
Sug'oriladigan paxtachilik rayonlarida almashlab ekishni loyihalash: Paxta, beda va bug'doy almashlab ekishning sxemasi va ahamiyati o'rganiladi. Tuproq unumdorligini oshirish va hosilni ko'paytirish uchun almashlab ekishning roli ko'rsatiladi.
Gullash bo'ginining balandligiga qarab g'o'zaning sug'orishga bo'lgan talabini aniqlash: Gullash bo'ginining balandligiga qarab o'simlikning sug'orishga bo'lgan talabini aniqlash usullari o'rganiladi.
Fenologik kuzatishlar. Asosiy rivojlanish fazalarini aniqlash va fazalararo davrlarning davomiyligi: Rivojlanish fazalarining o'tishi bo'yicha fenologik kuzatishlar uslubi va texnikasi, fazalarni morfologik belgilari bo'yicha aniqlash va fazalararo davrlarning davomiyligini hisoblash o'rganiladi.
Paxtachilikda qo'llaniladigan o'g'itlar: Paxtachilikda qo'llaniladigan organik va mineral o'g'it turlari bilan tanishish va ularning xususiyatlari ko'rib chiqiladi.
Tuproq iqlim sharoitiga qarab agrotexnik tadbiriy choralarning yillik kalendar dasturini tuzish: Tuproq iqlim sharoitiga ko'ra g'o'zaning yillik agrotexnik dasturi bo'yicha kalendar muddatlarini tuzish metodikasi o'rganiladi.
G'o'zaga ishlov berish va o'tkazish uchun intensiv texnologiyaga asoslangan texnologik karta tuzish: G'o'zaga ishlov berishda intensiv texnologiyaning asosiy elementlarini o'rganish va ma'lum hisoblar asosida uni texnologik karta tuzish ko'rib chiqiladi.
Har xil ekish sxemasi asosida g'o'za ko'chati qalinligini aniqlash: Har xil ekish sxemasi asosida chigit ekilganda bir gektar maydonga o'rtacha qancha ko'chat joylashishini aniqlash usullari ko'rsatiladi.
Paxta hosildorligini aniqlash: Paxta paykallarida kutilgan paxta hosili yoki yetishtirilganligi aniqlanadi.
Urug'li chigitni katta - kichikligi bo'yicha saralash: Eksh oldidan chigitlarni asosan katta-kichikligiga, solishtirma og'irligiga qarab ularni saralash usullari ko'rib chiqiladi.