Ҳозирги ўзбек тили” (Фонетика) фанидан

Ushbu kitob "Hozirgi o'zbek adabiy tili" fanining turli fonetik jihatlarini o'rganishga bag'ishlangan ma'ruzalar matnlaridan iborat. Unda o'zbek tilshunosligining asosiy tushunchalari, fonetik qonuniyatlari, orfografiya va orfoepiya normalari, shuningdek, fonetik o'zgarishlar kabi masalalar ko'rib chiqilgan. Kitob o'zbek tili va adabiyoti mutaxassisliklari bo'yicha ta'lim olayotgan talabalar uchun mo'ljallangan bo'lib, ularga o'zbek tilining fonetik tuzilishi haqida chuqur bilim berishga qaratilgan.

Asosiy mavzular

Hozirgi o'zbek adabiy tili fanining maqsadi va vazifalari: Ushbu mavzu fanning o'rganilish xususiyatlari, obyekti, maqsadi va vazifalari, o'zbek milliy tilidagi o'rni, taraqqiyot shakllari va kursning bo'limlari haqida ma'lumot beradi.
O'zbek tilining taraqqiyot bosqichlari: Mavzu o'zbek adabiy tilining tarixiy ildizlari, dialektal asoslari, taraqqiyot bosqichlari, ahamiyati, qadimgi turkiy va eski o'zbek adabiy tillaridan farqi kabi masalalarni o'z ichiga oladi.
Fonetika. Uning maqsadi va vazifalari: Fonetika fanining mohiyati, fonologiya bilan farqi, maqsad va vazifalari, nutq tovushlarining o'rganilishi, fonetik hodisalar va ularning ahamiyati ko'rib chiqiladi.
Tovush, fonema, harf va uning variantlari haqida: Tovush, fonema va harf tushunchalari, ularning farqi, tovushlarning hosil bo'lishi, fonemalarning variantlari, nutqdagi o'rni va ahamiyati yoritiladi.
Akustika, nutq organlari haqida ma'lumot: Fonetikaning akustik jihatlari, nutq organlarining tuzilishi, nutq apparati va uning vazifalari, tovushlarning hosil bo'lish jarayoni haqida ma'lumot beriladi.
Unli va undosh tovushlar haqida: Unli va undosh tovushlarning tasnifi, hosil bo'lish o'rni, usuli, ovoz va shovqinning ishtiroki, lablarning ishtiroki kabi jihatlar bo'yicha tavsiflanadi.
Undosh tovushlar va ularning tasnifi: Undoshlarning artikulyatsiyasi, hosil bo'lish o'rni, usuli, ovoz va shovqin ishtirokiga ko'ra turlari, tilning harakati, lablarning harakati va boshqa xususiyatlari bo'yicha tasniflanadi.
Orfografiya va uning prinsiplari: Orfografiya fanining mohiyati, vazifalari, o'zbek orfografiyasining asosiy prinsiplari (fonetik, morfologik, tarixiy-traditsion, differensial, tasviriy-etimologik) ko'rib chiqiladi.
Grafika haqida ma'lumot: Grafika fanining mohiyati, til va yozuvning o'zaro munosabati, og'zaki va yozma nutqning farqlari, yozuv turlari haqida ma'lumot beriladi.
Yozuvning paydo bo'lishi uning tarixi: Yozuvning paydo bo'lish tarixi, jamiyat taraqqiyotidagi ahamiyati, yozuv turlari, o'zbek yozuvining bosib o'tgan yo'li haqida ma'lumotlar keltirilgan.
Fonetik o'zgarishlar: Kombenator va pozitsion o'zgarishlar, assimilyatsiya va dissimilyatsiya hodisalari, proteza, epenteza, sinkopa, reduksiya kabi fonetik o'zgarishlar haqida tushunchalar beriladi.
Orfoepiya haqida ma'lumot: Orfoepiya fanining mohiyati, o'zbek orfoepiyasining normalari, ayrim unli va undosh tovushlarning talaffuz normalari ko'rib chiqiladi.
Ayrim tovushlar orfoepiyasi: O'zbek tilidagi ayrim tovushlarning (unli va undosh) orfoepik xususiyatlari, talaffuz normalari va shevalardagi farqlari tahlil qilinadi.
Transkripsiya: Transkripsiya so'zining ma'nosi, diakritik belgilar, fonematik transkripsiya, transkripsiyaning orfografiyadan farqi va qo'llanilishi haqida ma'lumot beriladi.