Geologiya va mineralogiya
Ushbu kitob geologiya va mineralogiya faniga oid ma'ruzalar matnidan iborat. Unda geologiya va mineralogiya fanining asosiy tushunchalari, Yerning tuzilishi, geomorfologik jarayonlar, karst hodisalari va boshqa geologik jarayonlar haqida ma'lumotlar berilgan.
Asosiy mavzular
- Geologiya va mineralogiyaning oʻrganish ob'ekti, vazifasi, tarmoqlari va tadqiqot usullari: Geologiya va mineralogiya fanining mohiyati, uning asosiy vazifalari va tadqiqot usullari yoritilgan. Relefning geologik va geografik ahamiyati, boshqa fanlar bilan aloqasi ko'rsatilgan.
- Yerning koinotdagi o`rni. Quyosh sistemasining paydo bo`lishi. Yerning ichki tuzilishi va geosferalar: Yerning Quyosh sistemasidagi o'rni, Quyosh sistemasining kelib chiqishi, Yerning ichki tuzilishi (yadrosi, mantiya, yer qobig'i) va asosiy geosferalari (litosfera, atmosfera, gidrosfera, biosfera) haqida ma'lumotlar berilgan.
- Relef to'g'risida umumiy ma'lumotlar: Relef shakllari va elementlari, morfometriyasi va morfografiyasi, relef shakllarining tasnifi, mutloq va nisbiy yoshi haqida tushunchalar beriladi. Relef shakllarini hosil qiluvchi omillar va kartografik tasvirlash usullari ko'rib chiqilgan.
- Minerallar va tog' jinslari. Ularning fizik tasnifi: Minerallar va tog' jinslarining xususiyatlari, kelib chiqishi va relef hosil bo'lishidagi roli tahlil qilinadi. Tog' jinslarining tashqi ta'sirlarga chidamliligi, fizik-kimyoviy xususiyatlari va tabiiy geografik sharoit bilan bog'liqligi yoritilgan.
- Endogen jarayonlar. Tektonik va neotektonik harakatlar: Endogen jarayonlarning mohiyati, tektonik harakatlar va relefga ta'siri, litosfera plitalarining harakati, burmalanish, yoriqlar, zilzilalar va ularning geomorfologik ahamiyati ko'rsatib berilgan.
- Magmatizm, metamorfizm va zilzila. Ularning relef xosil bo'lishidagi o'rni: Magmatizm (intruziv va effuziv vulkanizm), metamorfizm va zilzilalarning relef hosil qilishdagi roli muhokama qilinadi. Vulkan relef shakllari (qalqonsimon vulkanlar, stratovulkanlar, shlakli konuslar va boshqalar) tavsiflangan.
- Ekzogen jarayonlar. Nurash va relef. Shamolning geologik ishi: Ekzogen jarayonlar (nurash, denudatsiya, akkumulyatsiya) va ularning ta'siri, nurashning turlari (fizikaviy, kimyoviy, biologik) va omillari, relef hosil qiluvchi omillar va shakllari batafsil yoritiladi.
- Yonbag'irlar va relef: Yonbag'irlar, ularning tiplari, shakllari, genezisi, yonbag'ir jarayonlari (qulash, sochilma, surilma, delyuviy, soliflyuktsiya va boshqalar) hamda ularning relefga ta'siri tahlil qilinadi. Peneplen, pediment va pediplanatsiya kabi denudatsion yuzalar haqida tushunchalar berilgan.
- Oqar suvlarning geologik ishi. Flyuvial relef shakllari: Oqar suvlarning (doimiy va vaqtincha) eroziya, oqizish va akkumulyatsiya faoliyatlari, daryo vodiysining tuzilishi, daryo eroziyasi bazisi, daryo oqimining energiyasi, flyuvial relef shakllari (oʻzan, qayir, terrasa, delta, estuariy va boshqalar) batafsil yoritilgan.
- Karst xodisasi va karst relefi: Karst hodisasi, uning hosil bo'lish sharoitlari va rivojlanishi, karst relef shakllari (karrlar, voronkalar, soyliklar, g'orlar va boshqalar) hamda ularning geografik tarqalishi haqida ma'lumotlar berilgan. Ochiq, yopiq karst turlari va soxta karst (psevdokarst) hodisalari ko'rib chiqilgan.