Umumiy ekologiya

Ushbu kitob, O'zbekistonda ekologiya ta'limi sohasidagi talabalari uchun mo'ljallangan amaliy qo'llanma bo'lib, laboratoriya mashg'ulotlari orqali ekologik tushunchalarni chuqur o'rganishga yordam beradi. Kitobda autekologiyadan tortib to bioresurslarni muhofaza qilishgacha bo'lgan keng doiradagi mavzular qamrab olingan.

Asosiy mavzular

Autekologiya: Autekologiya - alohida turlarning tashqi muhit bilan o'zaro munosabatlarini, muhitga moslashuvini o'rganadi. Abiotik, biotik va antropogen omillar, biologik maromlar kabi tushunchalar tahlil qilinadi.
O'simliklarning haroratga moslanishlari: O'simliklar haroratga moslashish mexanizmlari, yuqori va past harorat ta'siri, hujayralardagi o'zgarishlar va moslashishning genetik va fenotipik shakllari ko'rib chiqiladi.
Hayvonlarning hayotiy shakllari: Hayvonlarning muhitga moslashuvi, turli muhitlarda harakatlanish xususiyatlari, D.N. Kashkarov tasnifi bo'yicha hayotiy shakllar, sut emizuvchilar va yomg'ir chuvalchangining tuproqqa ta'siri o'rganiladi.
Antropogen omillar: Insonning tabiatga ta'siri, antropik omillar, o'simlik va hayvon turlarini ko'paytirish, akklimatizasiya va introduksiya, abiotik va biotik sharoitlarning o'zgarishi tahlil qilinadi.
Tirik organizmlarning biologik ritm va maromlari: Astronomik davriy voqeliklar, muhit sharoitlari, ekzogen va endogen maromlar, biologik soat, fotoperiodizm, o'simliklar va hayvonlarda noqulay sharoitlarga moslashish mexanizmlari muhokama qilinadi.
Atmosferaning ifloslanishi va uni ifloslovchi manbalar: Atmosferaning tabiiy va sun'iy ifloslanish manbalari, texnogen ifloslanish, sanoat va avtotransportning ta'siri, ifloslanish oqibatlari va ularni oldini olish choralari ko'rib chiqiladi.
Tuproq, uning tabiat va odam hayotidagi ahamiyati: Tuproqning biogen tuzilishi, unumdorligi, tarkibiy qismlari, eroziya va uning sabablari, ifloslanish manbalari, pestisidlarning ta'siri, unumdorlikni oshirish va muhofaza qilish choralari tahlil qilinadi.
Suv muhitining tabiiy geografik tasnifi: Gidrosfera, uning tarkibiy qismlari, ekologik muhit sifatidagi roli, fizikaviy va kimyoviy xislatlari, gidroximik kuzatish usullari, suvdan foydalanish, chuchuk suv muammosi, ifloslanish manbalari va muhofaza qilish choralari muhokama qilinadi.
Tabiiy resurslar to'g'risida tushuncha: Tabiiy resurslarning ta'rifi, klassifikatsiyasi (real, potentsial, elementar, kompleks, tiklanadigan, tiklanmaydigan), ulardan foydalanish printsiplari va qoidalari, muhofaza qilish aspektlari yoritilgan.
Populyatsiyaning tuzulishi: Populyatsiyaning jins, yosh, morfologik ko'rinishi, fiziologik jarayoni, xulqiy holatlari, genetik xususiyatlari, o'simliklar yosh tuzilmasi, populyatsiya tushunchasi va xususiyatlari, populyatsiya klassifikatsiyasi tahlil qilinadi.
Biotsenozlar tushunchasi, ta'rifi va asosiy belgilari: Biotsenozning ta'rifi, tuzulishi, komponentlari, trofik aloqalari, o'zgarishi, ekologik nisha, muhofaza qilish va o'rganish usullari bayon etilgan.
Adir o'simliklaridan xo'jalikda foydalanish: Adir mintaqasining o'simliklar jamoasi, turlar tarkibi, tuzilishi, xo'jalik ahamiyati ko'rsatilgan.
Trofik darajalar va ozuqa zanjirlari: Biosenozlardagi trofik turlar, energiya almashinuvi, ozuqa zanjirlari, o'rmon biogeotsenozida ozuqa zanjirlari sxemasi tahlil qilinadi.
Suksessiyon qatorlar: Suksessiya, ularning sabablari, turlari, tuqay fitosenozidagi o'zgarishlar, pichan ivitmasidagi soda hayvonlar suksessiyalari o'rganiladi.
Suvning tabiatda aylanishi: Suvning biosferadagi ahamiyati, tabiatda aylanish jarayoni, O'rta Osiyo va O'zbekistondagi suv resurslari, daryolar va ularning xususiyatlari, suvdan oqilona foydalanish masalalari muhokama qilinadi.
Tabiatda uglerod (IV)oksidning aylanishi: Atmosferada karbonat angidridning ahamiyati, uglerodning aylanishi, uning atmosfera havosiga ta'siri va ekologik ahamiyati ko'rsatilgan.
Kislorodning beosferada aylanishi: Kislorodning atmosferadagi miqdori, tabiatda aylanish jarayoni, biosferadagi ahamiyati va muhofaza qilish choralari o'rganiladi.
Tabiatda azot elimentining aylanishi: Azotning atmosferadagi holati, aylanish jarayoni, o'simliklar tomonidan o'zlashtirilishi, ekosistemadagi roli va muhofaza qilish choralari tahlil qilinadi.
O'zbekiston tabiiy va tabiat muhofazasining umumiy masalalari: O'zbekistonning tabiiy resurslari, ulardan foydalanishning ahvoli, muammolari, resurslarni muhofaza qilish bo'yicha chora-tadbirlar, konstitutsion va yuridik asoslari ko'rib chiqilgan.