Педагогика

Ushbu kitob O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan o‘quv dasturi asosida yaratilgan bo‘lib, pedagogika fanining asosiy tushunchalari, nazariyalari va amaliyotini o‘rganishga bag‘ishlangan. Kitobda pedagogikaning predmeti, maqsadi, vazifalari, asosiy kategoriyalari, shuningdek, ta’lim, tarbiya, rivojlanish qonuniyatlari, tamoyillari va usullari keng yoritilgan. Bundan tashqari, kitobda o‘qituvchi shaxsiga qo‘yiladigan talablar, pedagogik mahorat, ta’lim texnologiyalari va pedagogik tadqiqotlar metodologiyasi kabi masalalar ham o‘rin olgan. Kitob pedagogika sohasida bilim olishni istagan talabalar, o‘qituvchilar, tadqiqotchilar va keng ommaga mo‘ljallangan.

Asosiy mavzular

• Pedagogika fanining predmeti, maqsadi va vazifalari: Ushbu mavzu pedagogika fanining o‘rganish obyekti, uning jamiyatdagi o‘rni, maqsadlari va XXI asrdagi dolzarb vazifalari haqida ma’lumot beradi. Pedagogikaning asosiy tushunchalari – ta’lim, tarbiya, ma’lumot, rivojlanish kabi kategoriyalar ta’riflanadi. Ta’lim va tarbiya jarayonlarining o‘zaro bog‘liqligi va ularning inson kamolotiga ta’siri ko‘rsatiladi. Shuningdek, pedagogika fan sifatida shakllanish bosqichlari, uning falsafiy, psixologik va sotsiologik asoslari ochib beriladi.
• Ta’lim va tarbiya qonuniyatlari va tamoyillari: Mazkur mavzu ta’lim va tarbiya jarayonlarining asosiy qonuniyatlari va tamoyillarini o‘z ichiga oladi. Ta’lim qonuniyatlari – ta’limning ijtimoiy hayot bilan bog‘liqligi, ta’limning maqsadga muvofiqligi, ta’lim jarayonining yaxlitligi, o‘qitish va o‘qishning birligi kabi jihatlarni qamrab oladi. Tarbiya tamoyillari – tarbiyaning maqsadga yo‘naltirilganligi, insonparvarlik, demokratikligi, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga asoslanganligi, izchillik, tizimlilik, o‘quvchilarning yosh va individual xususiyatlarini hisobga olish kabi tamoyillar batafsil tahlil qilinadi.
• Ta’lim metodlari: Bu mavzuda ta’lim metodlarining mohiyati, tasnifi, tanlash mezonlari va ulardan foydalanish uslublari ko‘rib chiqiladi. An’anaviy va zamonaviy ta’lim metodlari, ularning afzalliklari va kamchiliklari o‘rganiladi. O‘qitishning og‘zaki, ko‘rgazmali, amaliy, reproduktiv, muammoli-izlanuvchanlik, induktiv va deduktiv metodlari batafsil yoritiladi. Shuningdek, o‘quvchilarning faolligini rag‘batlantirish va nazorat qilish usullari ham ko‘rib chiqiladi.
• O‘quvchilar bilimini tekshirish, nazorat qilish va baholash: Ushbu mavzu o‘quvchilar bilimini tekshirish, nazorat qilish va baholashning mohiyati, ahamiyati va vazifalarini o‘rganishga bag‘ishlangan. Bilimlarni tekshirish turlari – joriy, oraliq, yakuniy baholash, baholash shakllari va mezonlari tahlil qilinadi. Test, so‘rovnoma, kuzatish, suhbat, ijodiy ishlar tahlili kabi baholash usullari batafsil ko‘rsatib o‘tiladi. Shuningdek, o‘z-o‘zini nazorat qilishning ahamiyati va uslublari ham ko‘rib chiqiladi.
• O‘rta asr mutafakkirlarining pedagogik qarashlari: Bu mavzu Sharq uyg‘onish davrining buyuk mutafakkirlari – Farobiy, Beruniy, Ibn Sino, Kaykovus, Yusuf Xos Hojib kabi olimlarning pedagogik qarashlarini tahlil qiladi. Ularning inson kamolotiga, ta’lim-tarbiya masalalariga oid ilg‘or fikrlari ko‘rsatib beriladi. Mutafakkirlarning asarlaridan namunalar keltiriladi. Ularning g‘oyalari bugungi kun ta’lim tizimi uchun ham dolzarbligini asoslashga harakat qilinadi.
• Alisher Navoiyning pedagogik qarashlari: Mavzuda buyuk o‘zbek shoiri, mutafakkiri Alisher Navoiyning ta’lim-tarbiya sohasiga oid qarashlari, g‘oyalari ochib berilgan. Alisher Navoiyning inson kamolotiga, axloq-odob masalalariga, ilm-fanning ahamiyatiga oid fikrlari tahlil qilinadi. Shuningdek, shoirning asarlarida yosh avlodni tarbiyalashning muhim jihatlari ko‘rsatib o‘tiladi.
• Zahiriddin Muhammad Boburning pedagogik qarashlari: Mavzu Zahiriddin Muhammad Boburning pedagogik qarashlari va ilmiy merosi haqida ma’lumot beradi. Boburning “Boburnoma” asarida ta’lim-tarbiya, inson kamoloti, axloq-odob masalalari qanday aks etganligi tahlil qilinadi. Boburning shaxsiy hayoti, uning insonparvarligi, ilmga intilishi va adolatli hukmronligi ham ko‘rib chiqiladi.
• Islom dini g‘oyalarining pedagogika ta’siri: Ushbu mavzu islom dini ta’limotining ta’lim-tarbiyaga ta’siri, musulmon maktablarida ta’lim-tarbiyaning mazmuni, hadis ilmi va sufizm ta’limoti haqida ma’lumot beradi. Islom dinining ta’lim-tarbiya sohasidagi ahamiyati, undagi axloqiy normalar, ma’naviy kamolotga erishish yo‘llari tahlil qilinadi.
• Turkiston xalqlarining XX asr boshlaridagi ahvoli: Mavzu XX asr boshlarida Turkiston xalqlarining ma’rifati, maktab-maorifi, Turkistonda jadid maktablari haqida ma’lumot beradi. Mahalliy xalq tomonidan tashkil etilgan maktablarning afzalliklari va kamchiliklari tahlil qilinadi. Shuningdek, ushbu davrda jadidchilik harakatining ahamiyati va o‘ziga xosliklari ko‘rib chiqiladi.