Oролбўйи экологияси

Kitob Orolbo'yi ekologiyasiga bag'ishlangan bo'lib, umumiy o'rta ta'lim maktablarining 9-sinflari uchun mo'ljallangan o'quv-uslubiy qo'llanmadir. Qo'llanma ekologiya fanining asosiy tushunchalari, ekotizimlar, biosfera, tabiat va jamiyat o'rtasidagi munosabatlar, Orol dengizining ekologik muammolari va ularni hal qilish yo'llari kabi mavzularni qamrab oladi. Kitob o'quvchilarga ekologik bilim berish, atrof-muhitga mas'uliyatli munosabatni shakllantirish va Orol muammosiga e'tiborni jalb qilish maqsadida yaratilgan.

Asosiy mavzular

Ekologiya. Ekotizim. Yashash muhiti. Ekologik omillar.: Ekologiya fanining predmeti, vazifalari, ekologik omillar (abiotik, biotik, antropogen), cheklovchi omillar, optimum tushunchalari va organizmlarning moslashuvi haqida ma'lumot beriladi.
Tabiatda organizmlar o'rtasidagi o'zaro munosabatlar: Organizmlar o'rtasidagi raqobat, yirtqichlik, parazitlik va simbioz kabi munosabatlar shakllari ko'rib chiqiladi. Har bir munosabat shaklining mohiyati va ahamiyati ochib beriladi.
Ekologik hamjamiyatlar. Biotsenoz, ekotizim, biogeotsenoz. Produtsentlar. Konsumentlar. Redutsentlar: Ekologik hamjamiyatlar, biotsenoz, ekotizim va biogeotsenoz tushunchalari, ularning tuzilishi, funksiyalari va o'zaro bog'liqligi tahlil qilinadi. Produtsentlar, konsumentlar va redutsentlar o'rtasidagi oziqlanish zanjiri ko'rib chiqiladi.
Ekotizimlarda energiya oqimi va moddalar almashinuvi: Ekotizimlarda energiya oqimi, biomassa, oziqlanish zanjiri, ekologik piramida va ekotizimning mahsuldorligi kabi tushunchalar batafsil yoritiladi.
Ekotizimlarning o'z-o'zini boshqarilishi: Ekotizimlarning o'z-o'zini tiklashi, hayotiy resurslar, muvozanatlik va barqarorlik, shuningdek, o'z-o'zidan boshqarilish mexanizmlari haqida ma'lumotlar beriladi.
Ekotizimlarning almashinuvi: Ekotizimlarning o'z-o'zidan rivojlanishi, o'z-o'zini hosil qilishi, ekosistemalar almashinuvi, suktsessiya kabi jarayonlar ko'rib chiqiladi. Antropogen omillar ta'sirida ekotizimlarning almashinuvi xususiyatlari o'rganiladi.
Odam tomonidan yaratilgan ekotizimlar. Agrotsenozlar: Agrotsenozlar, ularning turlari, tarkibi, xususiyatlari va tabiiy ekotizimlardan farqi, agrotexnologiyalar, almashlab ekish va zararkunandalarga qarshi kurash usullari haqida ma'lumotlar beriladi.
Ekologik bilimlardan odam amaliy faoliyatida foydalanish: Qishloq xo'jaligini ekologiyalashtirish, almashlab ekish, biologik kurash metodlari, o'rmonchilik, baliq ovlash va yopiq ekologik sistemalar kabi mavzular yoritiladi.
Biosfera va uni muhofaza qilish. Biosfera, uning tarkibi va xossalari: Biosfera tushunchasi, uning tarkibi (tirik modda, biogen modda, biokos modda), atmosfera, gidrosfera, litosfera va biosferaning chegaralari haqida ma'lumotlar beriladi.
Biosferada biokimyoviy jarayonlar va moddalarning aylanishi: Biosferada kechadigan asosiy biokimyoviy jarayonlar, karbonning aylanishi, azotning aylanishi, fosforning aylanishi kabi muhim biogeokimyoviy sikllar ko'rib chiqiladi.
Odam faoliyatining biosferaga ta'siri: Odamning biosferaga ta'siri, atmosfera va suv zahiralarining ifloslanishi, tuproq unumdorligining kamayishi va boshqa salbiy oqibatlar tahlil qilinadi.
Orol dengizi va Orolbo'yi ekologiyasi: Orol fojiasi, uning sabablari va oqibatlari, Orolbo'yi mintaqasining ekologik muammolari, tuzli chang to'zonlar, cho'llanish va iqlimning o'zgarishi, aholi salomatligi bilan bog'liq masalalar ko'rib chiqiladi.
Tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va biosferani muhofaza qilish: Tabiiy resurslar, ularning turlari, ekologik muammolar, chiqindisiz ishlab chiqarish, yopiq ishlab chiqarish, biosferani muhofaza qilish usullari haqida ma'lumotlar beriladi.