Sifat so`z turkumi haqida ma’lumot

Ushbu kitobda o‘zbek tilshunosligining muhim yo‘nalishlaridan biri – sifat so‘z turkumining semantik xususiyatlari, ma’no turlari va ularning badiiy adabiyotdagi ahamiyati o‘rganiladi. Kitob sifatning morfologik va sintaktik xususiyatlaridan tortib, uning darajalari, yasalishi, otlashishi kabi masalalarni qamrab oladi. Shuningdek, turli manbalardan olingan misollar orqali sifatning qo‘llanilish doirasi va uslubiy imkoniyatlari ochib beriladi.

Asosiy mavzular

Sifatning morfologik xususiyatlari: Sifatning belgining darajasini ko‘rsatishi, otlashishi va ravish o‘rnida kelishi kabi xususiyatlari tahlil qilinadi. Sifatning o‘zgarmasligi va ot bilan bog‘lanishidagi o‘ziga xosliklar ko‘rsatiladi.
Sifatning sintaktik xususiyatlari: Sifatning gapda aniqlovchi va kesim vazifalarida kelishi, harakat belgisini ifodalaganda hol vazifasida bo‘lishi va aniqlanmish bilan moslashmasligi kabi xususiyatlari misollar bilan izohlanadi.
Asliy va nisbiy sifatlar: Asliy sifatlarning bevosita belgini ifodalashi va darajalanishi, nisbiy sifatlarning esa o‘rin yoki paytga nisbatan belgini ifodalashi va darajalanmasligi kabi farqlari ko‘rsatiladi.
Sifat darajalari: Sifatning oddiy, orttirma, qiyosiy va ozaytirma darajalari haqida ma'lumot beriladi. Orttirma darajaning morfologik, leksik, leksik-semantik va fonetik usullar orqali hosil bo'lish yo'llari misollar bilan tushuntiriladi.
Ozaytirma va kuchaytirma sifatlar: Ozaytirma sifatlarning o‘zakdan anglashilgan rangning, belgining ozligini ifodalashi va -ish, -imtir, -kina kabi qo‘shimchalar bilan yasalishi tahlil qilinadi. Kuchaytirma sifatlarning esa rangning, belgining ko‘pligini, ortiqligini ifodalashi va takrorlash usuli orqali yasalishi ko‘rsatiladi.
Sifatlarning yasalishi: Sifat yasovchi qo‘shimchalar, so‘zlarni qo‘shish va takrorlash orqali sifatlarning yasalish usullari misollar bilan izohlanadi. Otdan, fe’ldan va boshqa turkumlardan sifat yasovchi qo‘shimchalar ko‘rsatiladi.
Qo‘shma sifatlar: Ot va otdan, sifat va otdan yasalgan qo‘shma sifatlar, shuningdek, ot yoki ravishga -ar qo‘shimchali fe’lni qo‘shish bilan yasalgan qo‘shma sifatlar tahlil qilinadi. Birikmali va juft sifatlar haqida ma’lumot beriladi.
Sifatlarning otlashishi: Otlashgan sifatlarning kim? nima? so‘roqlariga javob bo‘lishi, egalik va kelishik qo‘shimchalarini olishi, gapda ega, to‘ldiruvchi, qaratqich-aniqlovchi bo‘lib kelishi misollar bilan ko‘rsatiladi.
Boshqa turkumdagi so‘zlarning sifat o‘rnida qo‘llanishi: Otlar, sifatdoshlar va ravishlarning sifat o‘rnida qo‘llanishi, ularning ma’no xususiyatlari va gapdagi vazifalari misollar bilan izohlanadi.
Sifatlarning tuzilish turlari: Sodda, qo‘shma, birikmali, juft va takroriy sifatlarning tuzilish xususiyatlari va ularning ma’no ifodalash imkoniyatlari ko‘rsatiladi.
Sifat so‘zlarining semantik guruhlari: Xususiyat, holat, rang-tus, shakl-ko‘rinish, hajm-o‘lchov, maza-ta’m, hid, vazn-og‘irlik, o‘rin va paytga munosabat bildiruvchi sifatlarning semantik xususiyatlari va ularning badiiy adabiyotda qo‘llanilishi misollar bilan tahlil qilinadi. Holat bildiruvchi sifatlarning xususiyatlari, shuningdek, hayvon tuslarini ifodalovchi sifatlar misollari berilgan