110 Кимёвий элемент
Ushbu kitobda 110 kimyoviy elementning xossalari, kashf etilishi tarixi, minerallari, xalq xoʻjaligida ishlatilishi, qotishmalari va ularni ajratib olish texnologiyalari haqida maʼlumotlar berilgan. Kitob keng oʻquvchilar ommasiga moʻljallangan boʻlib, undan izohli lugʻat sifatida foydalanish mumkin. Shuningdek, metallurgiya, kimyo va konchilik yoʻnalishlari talabalari, kasb-hunar kolleji va akademik litsey oʻquvchilari, zavod va korxonalarda ishlaydigan ishchilar uchun ham moʻljallangan. Kitobda Olmaliq shahridagi togʻ-metallurgiya kombinatida mis, ruh, oltin, kumush va boshqa elementlarni ajratib olish jarayonlari haqida maʼlumot berilgan.
Asosiy mavzular
- Kiritish: Oʻzbekiston mustaqillikka erishgandan soʻng barcha sohalarda yangilanishlar boʻlayotgani, yoshlarning oʻqishi va oʻrganishi, zamonaviy texnika va texnologiyalar bilan tanishishi, yangiliklar yaratishi zarurligi haqida soʻz boradi. Konchilik, metallurgiya va kimyo sohalarining ahamiyati, texnik terminlar va kimyoviy elementlar nomlarining tarjimasi masalalari ko'riladi.
- Kimyoviy elementlar haqida: Yer yuzidagi barcha narsalar kimyoviy elementlardan tashkil topgani, ularning uch holati (gazsimon, qattiq, suyuq) va Mendeleyev davriy jadvali haqida maʼlumotlar beriladi. Metallar va metallmaslar, ularning xossalari, elementlarning belgilar bilan ifodalanishi, atom massasi va boshqa xususiyatlari tushuntiriladi. Metallarning korroziyasi, undan saqlanish yo'llari ko'rsatiladi.
- Metallarni tasnifi: Metallarning sanoat tasnifi (qora va rangli metallar), ularning xossalari, qo'llanilishi, afzalliklari va kamchiliklari haqida ma'lumotlar beriladi. Asosiy, kichik og'ir rangli metallar, qimmatbaho, engil rangli metallar va noyob rangli metallar (engil noyob, qiyin eruvchan noyob, tarqoq noyob, siyrrak yer noyob, radiofaol noyob metallar) tavsiflanadi.
- Ayrim elementlarning xossalari, ishlatilishi va olinishi: Vodorod, geliy, litiy, berilliy, bor, uglerod, azot, kislorod, ftor, neon, natriy, magniy, alyuminiy, kremniy, fosfor va boshqa ko'plab elementlarning xossalari, ularning ishlatilishi va olinish usullari bayon etiladi. Har bir element uchun qisqacha ta'rif, fizik va kimyoviy xossalari, minerallari, qo'llanilishi va olinish texnologiyalari ko'rsatilgan.
- Minerallar tasnifi: Anorganik va organik minerallar, ularning tarkibi, tuzilishi, hosil bo'lishi va xossalari haqida ma'lumot beriladi. Minerallarning sinflarga bo'linishi, kimyoviy va fizik xususiyatlariga ko'ra tasniflash tamoyillari ko'rsatiladi. Ularning tasnifi quydagicha: Sof tug'ma elementlar va intermetall birikmalar. Karbidlar, nitridlar va fosfidlar. Sulfidlar, sulfosollar va shunga o'xshash birikmalar. Galoid birikmalar (galogenidlar). Oksidlar va gidroksidlar. Kislodli tuzlar.