Mexanika

Ushbu kitob "Mexanika" fanidan ma'ruzalar matni bo'lib, O'zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vazirligi Muqimiy nomidagi Qo'qon Davlat pedagogika institutida tayyorlangan. Kitobda mexanika fanining asosiy tushunchalari, qonunlari va amaliyotlari chuqur yoritilgan. Materiya, harakat, fizik kattaliklar, kinematika, dinamika, saqlanish qonunlari, qattiq jismlar mexanikasi, suyuqliklar mexanikasi, to'lqin jarayonlari va boshqa muhim mavzularga bag'ishlangan ma'lumotlar berilgan.

Asosiy mavzular

• Fizika fani va fizikaviy tadqiqot usullari: Fizika fanining ta'rifi, materiya, harakat, fizik qonunlar, tajriba, kuzatish, gipoteza, nazariya, amaliyot kabi asosiy tushunchalar. Fizikaviy kattaliklar va ularning o'lchov birliklari, xalqaro birliklar sistemasi.
• Kinematika elementlari. Moddiy nuqtaning to'g'ri chiziqli va egri chiziqli harakati kinematikasi: Mexanik harakat, materiya, vaqt, fazo tushunchalari, sanoq sistemasi. Moddiy nuqta kinematikasi: tezlik, tezlanish, normal va tangensial tezlanishlar. Aylanma harakat kinematikasi: burchak tezlik, chiziqli tezlik va ular orasidagi bog'lanish. Burchak tezlanish.
• Moddiy nuqta dinamikasi: Dinamikaning asosiy vazifasi, klassik mexanikada holat tushunchasi. N'yutonning qonunlari. Massa markazi. Massa markazining harakati haqidagi teorema.
• Saqlanish qonunlarining qo'llanilishi: O'zgaruvchan massali jismlarning harakati. Reaktiv harakat. Sharlarning urilishi. Markaziy maydondagi harakat. Kepler qonunlari.
• Ish, energiya va quvvat: Energiya – sistemaning xolat funksiyasi sifatida. Ilgarilanma va aylanma harakatda ish va kinetik energiya. Quvvat. Potensial energiya. Potensial energiya bilan kuch orasidagi bog'lanish. Jismlar harakati energiyasining bir butunligi. Energiya saqlanish qonunining umum fizikaviy ma’nosi. Saqlanish qonunlari – fazo va vaqtning simmetriyaligi natijasidir.
• Qattiq jism mexanikasi. Absolyut qattiq jismning aylanma harakat dinamikasi: Qo'zg'almas o'q atrofida aylanayotgan qattiq jismning kinetik energiyasi va inersiya momenti. Aylanma harakatdagi qattiq jismga dinamika ikkinchi qonunini tadbiq etish. Harakat miqdor momentining saqlanish qonuni.
• Suyuqliklar mexanikasi. Yaxlit muhit mexanikasining elementlari: Suyuqlik va gazlarning umumiy xossalari. Suyuqlik harakatining kinematik tavsiflash. Bernulli tenglamasi. Yopishqoq suyuqlik gidrodinamikasi.
• To'lqin jarayonlar: YAssi sinusoidal to'lqin. YUgiruvchi va turg'un to'lqinlar. Faza tezligi. To'lqin uzunligi. To'lqin soni. Dopler effekti. Skalyar va vektor to'lqinlar. Qutblanish. Kogerentlik. Monoxramatik to'lqinlar interferensiyasi. Kvazimonoxramatik to'lqinlar.
• To'lqinlar difraksiyasi: Bir o'lchamli to'lqin tenglama. Qattiq jismda bo'ylama to'lqin. Energetik munosabatlar. Umov vektori. Gaz va suyuqliklarda elastik to'lqinlar. Ikki muhit chegarasidan tovushining o'tishi. Zarbali to'lqinlar.