Xotira
Ushbu taqdimot xotiraga bag'ishlangan bo'lib, unda xotira tushunchasi, uning nerv-fiziologik asoslari, turlari, jarayonlari va individual farqlari ko'rib chiqiladi. Taqdimot xotira ta'riflari, tasniflari va xotira jarayonlarining asosiy nazariyalarini o'z ichiga oladi. Xotirani esda olib qolish, saqlash, esga tushirish va unutish kabi jihatlari tahlil qilinadi. Shuningdek, xotira jarayonlariga turli xil psixologik, neyro-fiziologik va biokimyoviy nuqtai nazarlardan yondashiladi.
Asosiy mavzular
- Xotira haqida tushuncha: Xotira - bu ilgari idrok qilingan, boshdan kechirilgan va bajarilgan ishlarni yodda saqlash, keyinchalik ularni eslash yoki xotirlash jarayonidir. Professor E.G'oziyev ta'rifiga ko'ra, xotira atrof-muhitdagi voqelikni bevosita va bilvosita, ixtiyoriy va ixtiyorsiz ravishda, passiv va faol holda, reproduktiv va produktiv tarzda, verbal va noverbal shaklda, mantiqiy va mexanik yo'l bilan aks ettiruvchi esda olib qolish, esda saqlash, qayta esga tushirish, unutish hamda tanish hissi bilan bog'liq psixik jarayondir.
- Xotira nerv-fiziologik asoslari: Xotiraning nerv-fiziologik asosini assotsiatsiyalar tashkil qiladi. Assotsiatsiya bizning xotiramizda mustahkamlangan va ongimizda qayd qilingan ayrim voqea-hodisalarning o'zaro bog'lanishidir. Vaqtinchalik nerv bog'lanishlari fiziologik hodisa bo'lib, psixologlar bu bog'lanishlarni assotsiatsiyalar deb ataydilar.
- Xotira turlari: Xotira faoliyatda ko'proq sezilib turadigan psixik faollikning xususiyatiga qarab (harakat, emotsional, obrazli va so'z-mantiq xotira), faoliyatning maqsadlariga ko'ra (ixtiyoriy va ixtiyorsiz xotira) va materialni qancha vaqt esda olib qolish va esda saqlash muddatiga ko'ra (qisqa muddatli, uzoq muddatli va operativ xotira) turlarga bo'linadi.
- Xotira jarayonlari: Xotira jarayonlari esda olib qolish, esda saqlash, esga tushirish va unutishdan iborat. Esda olib qolish idrok qilingan narsa va hodisalarni miya po'stida iz hosil qilishdir. Esga tushirish - o'tmishda idrok qilingan narsalarni ongimizda qayta tiklashdir. Esda saqlash - ilgari tug'ilgan taassurot, fikr, his-tuyg'u va ish-harakatlarning takrorlanishiga moyillik paydo qilishi va mustahkamlanishidir.
- Xotira nazariyalari: Xotiraning psixologik nazariyalari inson faolligi bilan bog'liq bo'lgan xotira jarayonlarini shakllantirishni o'rganadi. Bularga assotsiativ nazariya, gеshtalt nazariyasi, bixеviоrizm nazariyasi, Frеydizm, mantiqiy nazariya va faoliyat nazariyasi kiradi. Neyro-fiziologik nazariya va biokimyoviy nazariyalar ham xotirani o'rganishda muhim rol o'ynaydi.