Сел тошқинларини ўрганиш
Ushbu kitob sel toshqinlarini o'rganishga bag'ishlangan bo'lib, O'zbekiston sharoitida sel hodisalarini ilmiy va uslubiy jihatdan tahlil qilish, ularning sabablari, tarqalishi, oqibatlarini baholash va oldini olish choralarini ishlab chiqish masalalarini qamrab oladi. Kitobda sel toshqinlarining asosiy tushunchalari, turlari, shakllanish qonuniyatlari, hududiy xususiyatlari va monitoring usullari batafsil yoritilgan.
Asosiy mavzular
- Asosiy atamalar va tushunchalar: Sel oqimi, uning turlari (loyqa, loy-toshli, suv-oqiziqli), turli rejimlar (turbulent, laminar, strukturaviy), sel havzasi, sel o'chog'i, potensial sel maydoni va boshqa asosiy tushunchalarga ta'riflar berilgan.
- Sellarning hosil bo'lishining asosiy qonuniyatlari: Eroziya-tashuvchi, eroziya-siljituvchi va siljituvchi sel jarayonlarining mohiyati, ularning shakllanish sharoitlari, sel o'choqlarining turlari (lokal, yoyma, qo'y tubi, sel o'yiqlari, sel o'nqir-cho'nqirlari) va ularning xususiyatlari tahlil qilingan.
- Sel toshqinlarining tarqalishi: O'rta Osiyo va O'zbekiston hududida sel jarayonlarining tarqalish xususiyatlari, sel havzalarining geografik joylashuvi, takrorlanishi, sel keltirib chiqaruvchi omillar (jala yomg'irlar, uzoq davom etgan yomg'irlar, qor-muzning erishi, ko'l to'g'onlarining buzilishi) va sel xavfini baholash masalalari ko'rib chiqilgan.
- Sel oqimlarini o'rganish bo'yicha dala ishlarini tashkil etish: Sel havzalarini, sel o'choqlarini, sel izlarini o'rganish, to'g'onli ko'llarni tekshirish, naorat stvorlarini o'rnatish va kuzatish, sel oqimlari ta'siriga tushishi mumkin bo'lgan erlar holatini baholash kabi dala ishlarini tashkil etish va o'tkazish usullari bayon etilgan.
- Sel toshqinlarini kuzatish va o'lchash usullari: Sel toshqinlarining ko'rsatkichlarini ularning qoldirgan izlari bo'yicha aniqlash, sel oqimlari turlarini aniqlash, suv-oqiziqlar oqimlari sarflarini aniqlash, loyli va loy-toshli oqimlarning eng katta sarflarini aniqlash usullari keltirilgan.