Ўзбек тилида матннинг коммуникатив-прагматик мазмунини шакллантирувчи категориялар
Bu hujjat o'zbek tilshunosligiga matn lingvistikasi, pragmatika va kommunikativ tahlil nuqtai nazaridan yondashuvni taklif qiladi. Unda matnning mazmuniy tuzilishini shakllantiruvchi kategoriyalar, xususan, modallik va temporal kategoriyalarning roli o'rganiladi. Tadqiqot matnning kommunikativ-pragmatik xususiyatlarini, lisoniy vositalarni va ularning o'zaro munosabatlarini tahlil qilishga qaratilgan. Shuningdek, matnning turlari, ularning o'ziga xos xususiyatlari va lisoniy tahlil usullari ham ko'rib chiqiladi. Muallif matnni yaratish, talqin qilish va tahlil qilishning nazariy va amaliy jihatlarini ochib beradi.
Asosiy mavzular
- Matn kategoriyalari: Matnning mazmuniy yaxlitligi, tugalligi, lisoniy birliklar orasidagi munosabatlar, kommunikativ maqsadga yo'naltirilganligi va informativligi kabi xususiyatlar ko'rib chiqiladi. Matnning mazmuniy tuzilishini shakllantiruvchi kategoriyalarning ahamiyati ochib beriladi.
- Modallik: Modallik kategoriyasi matn mazmunini ifodalashda muhim rol o'ynaydi. Subyektiv va obyektiv modallik, epistemik va deontik modallik kabi turlari tahlil qilinadi. Muallif matnning modallik maydonini belgilaydi va uning hududlarida hosil bo'ladigan mazmuniy munosabatlarning mohiyatini aniqlaydi.
- Temporallik: Temporallik kategoriyasi matn mazmunida vaqtning ifodalanishini o'rganadi. Grammatik zamon va badiiy zamon tushunchalari farqlanadi, ularning o'zaro munosabatlari tahlil etiladi. Matnda zamon kategoriyasining badiiy matn мазмунини hosil qilishdagi imkoniyatlari ko'rsatib beriladi.
- Kommunikativ-pragmatik tahlil: Matnning kommunikativ-pragmatik xususiyatlari tahlil qilinadi, bunda matnning muallif va o'quvchi o'rtasidagi munosabatlari, matnning ta'sirchanlik darajasi va kommunikativ vazifalari ko'rib chiqiladi.