O`zbek tili

Ushbu kitob O`zbekiston Respublikasi Oliy va O`rta Maxsus Ta`lim Vazirligi tomonidan Navoiy Davlat Konchilik Institutining “O`zbek va chet tillari” kafedrasi uchun mo`ljallangan bo`lib, O`zbek tili fanidan talabalarning mustaqil ishlarini tashkil etishga yo`naltirilgan uslubiy ko`rsatmalarni o`z ichiga oladi. Unda talabalarga mustaqil ishlarni bajarish uchun zarur bo`lgan topshiriqlar, adabiyotlar va internet manzillari berilgan. Kitob O`zbek tili grammatikasi, leksikasi va uslubiyatiga oid nazariy bilimlarni mustahkamlash hamda amaliy ko`nikmalarni rivojlantirishga qaratilgan.

Asosiy mavzular

O`zbek tili fanining predmeti, maqsadi va vazifalari. Fonetika: Ushbu mavzu o'zbek tilining fan sifatida o'rganilishini, uning maqsad va vazifalarini hamda fonetik xususiyatlarini qamrab oladi. Talabalar maktabda olgan bilimlarni takrorlash va mustahkamlashlari, shuningdek, og'zaki va yozma nutqni rivojlantirishga e'tibor qaratishlari kerak. Yangi o'zbek alifbosi va imlo qoidalari chuqur o'rganiladi.
O`zbek tili leksikologiyasi va frazeologiyasi: Bu mavzu o'zbek tili lug'at tarkibini, so'zlarning ma'no va shakl munosabatlarini, sinonimlik, omonimlik, antonimlik va paronimlik kabi hodisalarni o'rganadi. Shuningdek, frazeologik birliklar va ularning xususiyatlari ham ko'rib chiqiladi.
Grammatika. Morfologiya. So`z turkumlari. Ot so`z turkumi: Ushbu mavzu morfologiya va sintaksis, so'z turkumlari, ot so'z turkumi va uning grammatik shakllari haqida ma'lumot beradi. Talabalar otlarning son, kelishik va egalik shakllarini, yasalish turlarini o'rganadilar.
Sifat so`z turkumi: Bu mavzu belgi bildiruvchi so'zlar, sifatlarning darajalanishi, sifatning otlashuvi va otlarning sifatlashuvi, sifatlarning yasalish turlari va gapdagi sintaktik vazifalari haqida ma'lumot beradi.
Olmosh va son so`z turkumlari: Bu mavzu olmoshlarning ma'no turlari va ularning boshqa so'z turkumlari o'rnida qo'llanishi, narsa-predmet va uning miqdoriy belgisi, o'lchamini bildiruvchi so'zlarning o'ziga xos belgilari, numerativ so'zlar va o'zbek tilida qo'llaniladigan raqamlar haqida ma'lumot beradi.
Fe'l so`z turkumi: Bu mavzu ish-harakat va holat ma'nosini anglatuvchi so'zlar, fe'llarning o'ziga xos morfologik belgilari, grammatik shakllari (o'timli-o'timsizlik, bo'lishli-bo'lishsizlik, nisbat, mayl, zamon), yasalishi, sifatdosh, ravishdosh va harakat nomi kabi shakllari haqida ma'lumot beradi.
Ravish so`z turkumi: Bu mavzu harakat va uning belgisi hamda bu belgining darajalanish xususiyati, ravish so'zlarning boshqa belgi bildiruvchi so'zlardan farqli xususiyatlari, o'ziga xos morfologik belgisi haqida ma'lumot beradi.
Yordamchi so`zlar: Bu mavzu o'zbek tilida so'zlarning mustaqil lug'aviy ma'noga ega yoki ega emasligi, yordamchi so'zlarning o'ziga xos xususiyatlari, ularning gap shakllanishidagi uslubiy vazifasi haqida ma'lumot beradi.
Sintaksis. So`z birikmasi va gap: Bu mavzu gap va uning qurilishi, gapdagi so'zlar orasidagi o'zaro munosabat va uning ifodalinishi, sintaktik aloqa va sintaktik munosabat, sintaktik aloqa turlari haqida ma'lumot beradi.
Gap haqida ma'lumot. Gapning ifoda maqsadiga ko`ra turlari: Bu mavzu fikrni ifodalashning vositalari, gap va uning kuzatilgan maqsadga ko'ra turlari, gapda so'zlarning o'zaro birikishi, gapning ifoda maqsadiga ko'ra turlari haqida ma'lumot beradi.
Gap bo`laklari: Bu mavzu gapning grammatik asosi, ikki bosh bo'lakli va bir bosh bo'lakli gap, fikr ifodasida gap bo'laklarining o'rni va vazifasi haqida ma'lumot beradi.
Kirish so`z va kirish gap: Bu mavzu so'zlovchining o'zi bayon qilgan fikriga munosabati, so'zlovchining o'zi bayon qilgan fikriga qo'shimcha mulohazasi, kirish so'z va kirish gaplarning matndagi o'rni haqida ma'lumot beradi.
Qo`shma gap: Bu mavzu gapnig tuzilishi jihatidan turlari, nutqning ifodalanishida ularning o`rni va vazifasi haqida ma'lumot beradi.
Ko`chirma va o`zlashtirma gap: Bu mavzu o`zgalarning nutqini ifodalash usullari. Muallifning o`z nutqida boshqalar tomonidan ifodalangan fikrlardan foydalanishi haqida ma'lumot beradi.
Uslubiyat va uning predmeti: Bu mavzu nutq jarayonida til hodisalarining maqsadga, sharoitga va muhitga mos ravishda foydalanish qonuniyatlari. Uslublar, til vositalarining nutqda qo`llanish yo`llari haqida ma'lumot beradi.