Tilshunoslikkа kirish

O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan Termiz Davlat Universiteti filologiya fakulteti talabalari uchun "Tilshunoslikka kirish" fanidan ma'ruza matnlari to'plami taqdim etilgan. Ushbu to'plam tilshunoslik fanining asosiy tushunchalari, vazifalari, bo'limlari va o'rganish sohalarini qamrab oladi. Matnlar tilning mohiyati, tuzilishi, jamiyatdagi o'rni, fonetika, leksikologiya, grammatika, yozuv tarixi va tillarning tasnifi kabi muhim mavzularga bag'ishlangan.

Asosiy mavzular

• Tilshunoslikka kirish. Tilshunoslik fanining predmeti, maqsadi va vazifalari: Ushbu mavzu tilshunoslik fanining o'rganish obyekti, vazifalari, til va nutq, tilning ramziy sistemasi, sotsiolingvistika, stilistik qatlamlari, tarixiy o'zgaruvchanligi, sinxroniya va diaxroniya kabi asosiy tushunchalarni qamrab oladi.
• Fonetika va fonologiya: Ushbu mavzu fonetika fanining predmeti, nutq tovushlari va organlari, unlilar va undoshlar, fonetik jarayonlar, singarmonizm, fonema, bo'g'in, urg'u, ohang kabi masalalarni o'rganadi.
• Leksikologiya va semasiologiya: Leksika, leksikologiya va semasiologiyaning mohiyati, so'zning ta'rifi, til qurilishidagi o'rni, so'zning tovush va ma'no tomonlari, tushuncha bilan aloqasi kabi savollarga javob beriladi.
• So'z ma'nolari o'rtasidagi munosabatlar: So'zning semantik qurilishi, ma'nolari o'rtasidagi munosabatlar, bir ma'nolilik va ko'p ma'nolilik, shakl va ma'no munosabatlari (omonimlar, sinonimlar, antonimlar) kabi masalalar ko'rib chiqiladi.
• Lug'aviy birliklarning mavzu bo'yicha turlari: Terminlar, frazeologizmlar, tabu va evfemizmlar, so'zlar etimologiyasi kabi lug'aviy birliklarning turlari haqida ma'lumot beriladi.
• Tilning lug'at tarkibi: Til lug'at tarkibining taraqqiyoti, neologizmlar, arxaizmlar va istorizmlar, leksikografiya, lug'atshunoslik va ularning vazifalari muhokama qilinadi.
• Grammatika: Grammatika va uning bo'limlari, grammatik vositalar, shakl va ma'no munosabatlari, so'zlarning grammatik shakllari, grammatik kategoriyalar kabi mavzular yoritiladi.
• Morfologiya: Morfologiya haqida tushuncha, so'z turkumlari va ularning tasnifidagi asosiy prinsiplar tahlil etiladi.
• Sintaksis: So'zlar o'rtasidagi grammatik aloqa va munosabatlar, so'z birikmasi va gap, gapning aktual bo'linishi, paradigma va sintagma kabi sintaksisning asosiy tushunchalari bayon etiladi.
• Yozuv: Yozuvning tarixiy ahamiyati, paydo bo'lishi, o'zbek yozuvining taraqqiyot bosqichlari va hozirgi grafikasi haqida ma'lumot beriladi.
• Tillarning paydo bo'lishi va rivojlanishi: Tilning paydo bo'lishi haqida turli nazariyalar, tillarning taraqqiyot jarayoni, qabila, xalq va milliy til tushunchalari muhokama qilinadi.
• Tillarning tasnifi: Tillarning genologik va morfologik tasnifi, analitik va sintetik tuzumdagi tillar haqida ma'lumotlar keltiriladi.
• Milliy tillarning shakllanishi va xalqaro tillar: Milliy til va milliy adabiy til muammosi, "Davlat tili haqida"gi qonunning mohiyati, millatlararo va xalqaro tillar, turkiy tillarning istiqboli va yozuvi muammosi o'rganiladi.