Аgrоkimyo fаni bo’yichа pеdаgоgik tехnоlоgiyalаr аsоsidа yozilgаn o’quv uslubiy mаjmuа

Ushbu kitob Oʻzbekiston Respublikasi Oliy va oʻrta maxsus taʼlimi vazirligi tomonidan agrokimyo fani boʻyicha taʼlim olayotgan talabalar uchun moʻljallangan oʻquv-uslubiy majmua hisoblanadi. Majmua agrokimyo fanining asosiy tushunchalari, vazifalari, rivojlanish tarixi, oʻsimliklar oziqlanishi, tuproq tarkibi, oʻgʻitlar va ularning qoʻllanilishi kabi muhim mavzularni qamrab olgan. Kitobning maqsadi talabalarga dehqonchilikda moddalar almashinuvi, oʻsimliklarning oziqlanishi, tuproq va oʻgʻit oʻrtasidagi munosabatlar haqida chuqur bilim berish, shuningdek qishloq xoʻjaligi ekinlaridan yuqori va sifatli hosil olish maqsadida oʻgʻitlardan foydalanish yoʻllarini oʻrgatishdir.

Asosiy mavzular

Agrokimyo fanining maqsad va vazifalari: Agrokimyo fanining asosiy maqsadi dehqonchilikda moddalar aylanishi, o'simliklarning oziqlanishi, o'simlik, tuproq hamda o'g'it orasidagi munosabatlarni o'rganishdan iborat. Fanning vazifalari talabalarga o'simliklarning oziqlanishi, tuproqlarning o'simliklar oziqlanishi va o'g'it qo'llash bilan bo'lgan xususiyatlari, o'g'it turlari tarkibi va xossalari, o'g'itlarni qo'llash usullari muddatlari va o'g'itlarni qo'llashning ilmiy asoslari bilan tanishtirishni o'z ichiga oladi.
O'simliklarning kimyoviy tarkibi: O'simliklarning kimyoviy tarkibi suv, quruq moddalar, organik va mineral birikmalardan tashkil topgan. Suv o'simlik hayotida muhim rol o'ynaydi, quruq moddalar esa oziq moddalarni o'z ichiga oladi. Oqsillar, uglevodlar, yog'lar va boshqa organik moddalar o'simliklarning sifatini belgilaydi. Element tarkibi organogen va kul elementlardan iborat. O'simliklarning kimyoviy tarkibi ularning turiga, yoshiga, oziqlanish sharoitiga va boshqa omillarga bog'liq.
O'simliklarning oziqlanishi: O'simliklarning oziqlanishi tuproq, havo va suv orqali amalga oshiriladi. Oziqlanish tiplari avtotrof, simbiotrof va mikotroflarga bo'linadi. Atmosferadan karbonat angidrid va suvni olish fotosintez jarayonida muhim. Tuproqdan mineral moddalar, azot va boshqa elementlar olinadi. O'simliklar azot, fosfor, kaliy va boshqa elementlarga bo'lgan talabi turlicha bo'ladi. Optimal o'sishi va rivojlanishi uchun ushbu elementlar bilan ta'minlanishi kerak.
O'simliklar oziqlanishida tuproq tarkibining va singdirish qobiliyatining ahamiyati: Tuproq mexanik tarkibi, uning fizikaviy va kimyoviy xossalari o'simliklar oziqlanishida muhim rol o'ynaydi. Tuproqning strukturasi, g'ovakligi, nam sig'imi, aeratsiya va boshqa xususiyatlari o'simliklarning o'sishi va rivojlanishiga ta'sir qiladi. Tuproqdagi organik moddalar, minerallar va tuzlar o'simliklar uchun oziq manbai hisoblanadi. Tuproqning singdirish qobiliyati oziq moddalarni ushlab turish va yuvilishdan saqlashda muhim ahamiyatga ega.
O'simliklar hayotida azotning ahamiyati, asosiy azotli o'g'itlar: Azot o'simliklar uchun eng muhim elementlardan biri bo'lib, oqsil, nuklein kislotalari, xlorofill va boshqa muhim birikmalar tarkibiga kiradi. Azot yetishmasligi o'simliklarning o'sishi va rivojlanishini sekinlashtiradi. Azotli o'g'itlar azot yetishmasligini bartaraf etish va hosildorlikni oshirish uchun ishlatiladi. Azotli o'g'itlar nitratli, ammoniyli, amidli va boshqa turlarga bo'linadi.
Fosforning o'simliklar oziqlanishidagi ahamiyati. Fosforli o'g'itlar: Fosfor o'simliklar hayotida muhim rol o'ynaydi, u nuklein kislotalari, fosfolipidlar, fitin va boshqa muhim birikmalar tarkibiga kiradi. Fosfor energiya almashinuvida ishtirok etadi, ildiz tizimining rivojlanishini rag'batlantiradi va hosilning sifatini yaxshilaydi. Fosforli o'g'itlar fosfor yetishmasligini bartaraf etish va hosildorlikni oshirish uchun ishlatiladi. Fosforli o'g'itlar superfosfat, qo'shaloq superfosfat, fosforli un va boshqa turlarga bo'linadi.
Kaliy va murakkab o'g'itlar: Kaliy o'simliklar hayotida suv rejimini tartibga soladi, uglevodlar almashinuvida ishtirok etadi, sovuqqa va kasalliklarga chidamliligini oshiradi. Kaliyli o'g'itlar kaliy yetishmasligini bartaraf etish va hosildorlikni oshirish uchun ishlatiladi. Kaliyli o'g'itlar kaliy xlorid, kaliy sulfat va boshqa turlarga bo'linadi. Murakkab o'g'itlar tarkibida bir necha oziq elementlarini o'z ichiga oladi va ularni qo'llash qulayroqdir.
Mahalliy o'g'itlar: Mahalliy o'g'itlar organik o'g'itlar bo'lib, ular chorva go'ngi, kompost, ko'kat o'g'itlar va boshqalardan iborat. Mahalliy o'g'itlar tuproq unumdorligini oshiradi, oziq moddalar bilan ta'minlaydi va tuproqning fizik xossalarini yaxshilaydi. Go'ng, ko'kat o'g'itlar (sideratlar), torf mahalliy oʻgʻitlar sifatida keng qoʻllaniladi.
O'g'itlash normalari muddatlari va usullari: O'g'itlash normalari muddatlari va usullari o'simlikning oziqlanish talabiga, tuproqning xususiyatlariga va iqlim sharoitlariga bog'liq. O'g'itlarni asosiy o'g'itlash, ekish bilan birga o'g'itlash va oziqlantirish kabi usullarda qo'llash mumkin. O'g'itlarni to'g'ri qo'llash hosildorlikni oshirish va atrof-muhitga zarar keltirmaslik uchun muhimdir.
Agrokimyoning ekologik muammolari: Agrokimyoning ekologik muammolari o'g'itlarni noto'g'ri qo'llash natijasida atrof-muhitning ifloslanishi bilan bog'liq. O'g'itlar tuproq, suv va havoni ifloslantirishi mumkin. Atrof-muhitni muhofaza qilish uchun o'g'itlardan oqilona foydalanish, yangi texnologiyalarni qo'llash va ekologik toza o'g'itlarni ishlab chiqish zarur.