Қазіргі қазақ тілі синтаксисі (Қурмалас сөйлем) пəнінен лекция мəтіндері
Kitobda o'zbek tilining sintaksisi, jumladan, qo'shma gaplar, ularning turlari va tuzilish usullari muhokama qilinadi. Unda so'zlarning birikishi, sodda gaplar sintaksisi va qo'shma gaplar sintaksisi kabi tushunchalar ko'rib chiqiladi. Qo'shma gaplar tasnifi, ularning bog'lanish usullari va tarkibiy qismlarining o'rni batafsil tahlil etiladi. Kitob davomida eslatmalar, topshiriqlar va adabiyotlar ro'yxati keltirilgan. Qo'llanma talabalar va o'qituvchilar uchun mo'ljallangan.
Asosiy mavzular
- Sintaksis kursi, uning obyekti va mazmuni: Sintaksis kursining asosiy obyekti, uning mazmuni va tadqiqot metodlari ko'rib chiqiladi. Sintaksisning tilshunoslikdagi o'rni va ahamiyati aniqlanadi.
- Qo'shma gaplar: Qo'shma gaplar, ularning sodda gaplardan yasalishi, turlari (bog'langan, ergashgan, aralash) va tuzilish usullari (bog'lovchili, bog'lovchisiz, aralash) tahlil etiladi. Qo'shma gaplarning semantik va struktur xususiyatlari ochib beriladi.
- Ega ergash gapli qo'shma gap: Ega ergash gapli qo'shma gapning tuzilish va ma'no xususiyatlari. Bu turdagi qo'shma gaplarning bosh gapga nisbatan o'rni.
- Aniqlovchi ergash gapli qo'shma gap: Aniqlovchi ergash gapli qo'shma gaplarning tuzilish va ma'no xususiyatlari, ularning bosh gapga nisbatan o'rni va grammatik ko'rsatkichlari.
- Hol ergash gapli qo'shma gaplar: Hol ergash gapli qo'shma gaplarning turli xillari (o'rin, vaqt, sabab, maqsad, ravish, shart, to'siqsizlik), ularning bosh gapga munosabati va ifoda usullari.
- Teng bog'langan qo'shma gaplar: Teng bog'langan qo'shma gaplarning bog'lovchilar yordamida tuzilishi, mazmuniy aloqalari (biriktiruv, zidlov, ayiruv, inkor). Teng bog'langan qo'shma gaplarda intonatsiyaning roli.
- Bog'lovchisiz qo'shma gaplar: Bog'lovchisiz qo'shma gaplarning sodda gaplar o'rtasidagi mazmuniy munosabatlar (sabab-natija, payt, shart). Bog'lovchisiz qo'shma gaplarda tinish belgilarining (vergul, tire, ikki nuqta) qo'llanilishi.
- Yuklamalar: Yuklamalarning so'z birikmalari va gaplar tarkibida qo'llanilishi.