Pеdagоgik psiхоlоgiyaning etnik asоslari

Ushbu kitob pedagogika psixologiyasi va etnik asoslariga bag‘ishlangan. Unda milliy qadriyatlar, urf-odatlar va an’analar ta’lim-tarbiya jarayoniga ta’siri, o‘qituvchining roli, barkamol shaxsni shakllantirish yo‘llari kabi masalalar ko‘rib chiqiladi. Kitobda, shuningdek, tarixiy shaxslarning pedagogik qarashlari ham tahlil qilinadi.

Asosiy mavzular

Tarixiy xotira – milliy o‘zlikni anglash omili: Bu mavzu milliy o‘zlikni anglashda tarixning ahamiyatini ochib beradi. Tarix millatning o‘tmishi bilan bog‘liqlikni ta’minlab, kelajak uchun yo‘nalish beradi. Bu bo‘limda milliy xususiyatlarning shakllanish bosqichlari hamda milliy ongning mohiyati o'rganiladi.
O‘qituvchi mas’uliyati: Bu mavzu o‘qituvchining milliy qadriyatlarni saqlash va yosh avlodga yetkazishdagi rolini belgilaydi. O‘qituvchi nafaqat bilim beruvchi, balki milliy ruh va g‘oyalarni singdiruvchi shaxs bo'lishi kerakligi ta’kidlanadi.
Ta’limdagi muhim muammolar: Ushbu bo‘limda kadrlar tayyorlash, ta’lim sifatini oshirish, o‘qituvchilarning bilimini zamonaviy talablarga moslashtirish kabi dolzarb masalalar ko‘tariladi.
O‘quvchilarda o‘z millatiga xoslikning shakllanganligi: Bu mavzu o‘quvchilarda milliy g‘urur, o‘zligini anglash tuyg‘ularini tarbiyalash masalalariga bag‘ishlangan. O‘quvchilarda milliy xususiyatlarni tarbiyalash orqali o‘zligini anglash tushunchasini shakllantirish muhimligi ko'rsatib o'tilgan.
Oila tarbiya o‘chog‘i: Oila tarbiyasi bola shaxsining shakllanishida muhim rol o‘ynaydi. O‘zbek oilalarida insoniy fazilatlarni singdirish usullari, xalq og‘zaki ijodidan foydalanish imkoniyatlari tahlil qilinadi.
Ajdodlarimiz tajribasi: O‘tmishdagi maktablar va ta’lim usullari misolida ajdodlarimizning tarbiyaviy qarashlari o‘rganiladi. O‘quvchilarni axloqiy tarbiyalashda qo'llanilgan usullar tavsiflab berilgan.
Samarali o‘zlashtirishning muhim omillari: Ta’lim jarayonida samaradorlikka erishish uchun muhim bo‘lgan omillar ko‘rsatib o'tilgan, bu omillar o‘quv materialining tushunarliligi, o‘qituvchining mahorati va o‘quvchining qiziqishi bilan bog‘liqligi izohlangan.
Ona tili ta’limi jarayonida ijodkor shaxsni tarbiyalash omillari: Ona tili darslarida ijodiy fikrlashni rivojlantirish usullari, o‘quvchining mustaqil fikrini shakllantirish va bilishga intilish muhitini yaratish yo‘llari ko'rsatib o'tilgan.
Ta’lim samaradorligini ta’minlovchi zarur milliy-madaniy omillar: Ta’limning milliy yo‘naltirilganligi, xalq an’analari va urf-odatlar bilan uyg‘unlashuvi, madaniyatni saqlash va boyitish kabi masalalar yoritiladi. Shuningdek, o‘qituvchining shaxsida milliy omillarning namoyon bo‘lishi o'rganiladi.
O‘qituvchi etnik sifatlari haqidagi o‘quvchilar fikrlarini psixologik baholanishi: O‘qituvchining shaxsiy fazilatlari, uning o‘zbek xalqiga xos an’analarni bilishi va ularga amal qilishi, o‘quvchilar bilan munosabatlari kabi jihatlar o‘quvchilar nuqtai nazaridan baholanadi.
Xalq siymosi aks etgan manba: Maqollar xalq donishmandligining ifodasi sifatida, ularning axloqiy tarbiya va milliy o‘zlikni shakllantirishdagi ahamiyati ochib beriladi.
Tilning aloqa vositasi sifatlari: Tilning etnik guruhlarning shakllanishidagi roli, fikr almashish va madaniyatni yetkazish vositasi sifatidagi ahamiyati ko‘rib chiqiladi.
Qobiliyat nima?: Qobiliyatning mohiyati, turlari, iste’dod va zakovat bilan bog‘liqligi, irsiy omillar va tarbiya ta’siri kabi masalalar muhokama qilinadi.
Ruhiy chidamlilik: Ruhiy chidamlilikning (tolerantlik) mohiyati, uning shaxs shakllanishidagi o‘rni, stressga bardoshlilik va muammolarni yengish qobiliyati kabi jihatlar tahlil qilinadi.
Abu Rayxon Beruniyning etnopsixologik qarashlariga doir: Beruniyning ilmiy merosi, uning etnopsixologiya, xalqlar tarixi va madaniyati haqidagi qarashlari tahlil qilinadi.
Markaziy Osiyoda XV asr ta’limidagi demokratik g‘oyalar: XV asrdagi ma’rifatparvarlik harakati, Ulug‘bek madrasasi va o‘sha davrdagi ta’lim-tarbiya tamoyillari haqida ma'lumotlar beriladi.
O‘qituvchi psixologiyasi mavzusi bayonida Alisher Navoiy merosidan foydalanish: Navoiyning “Mahbub ul-qulub” asari asosida o‘qituvchining ideal qiyofasi, uning axloqi, odobi, o‘quvchilar bilan munosabatlari va kasbiy mahorati kabi masalalar yoritilgan.
Axloqni ulug‘ etgan: Sharq mutafakkirlarining, xususan Jaloliddin Davoniyning axloqiy qarashlari, inson fazilatlari va jamiyatdagi adolat masalalari haqidagi fikrlari tahlil qilinadi.
Nutq madaniyati shakllanishining psixologik asoslari: Nutq madaniyatining mohiyati, uning shaxs rivojlanishidagi o‘rni, nutqning fiziologik va psixologik asoslari, oila va jamiyat muhitining nutqga ta’siri kabi masalalar ko'rib chiqiladi.
Insonparvarlik – eng go‘zal xislat: Insonparvarlikning mohiyati, uning shaxsiy kamolotdagi o‘rni, g‘arb va sharq psixologiyasidagi insonparvarlik g‘oyalari va barkamol shaxsni shakllantirish masalalari ochib beriladi.